Dastlabki qazishmalar va qabrlar

Sarlavha: Sirdaryo o‘rta havzalarida olib borilgan arxeologik tadqiqotlar: qadimgi metallurgiya va madaniy ahamiyatini ochish.

Kirish:
Sirdaryo oʻrta havzalari 19-asr oxiridan boshlab arxeologik tadqiqotlar obʼyekti boʻlib kelgan. N.I.dan boshlab. Veselovskiyning 1884 yilda olib borgan dastlabki tadqiqotlari, keyingi tadqiqotchilar asta-sekin mintaqaning qadimiy tarixi va madaniy o'zgarishlariga oid qimmatli fikrlarni ochib berishdi. Ushbu maqola Sirdaryo oʻrta havzalarini shakllantirgan qadimiy shaharlar, metallurgiya ishlab chiqarishi va madaniy murakkabliklarni yoritib berish, hududda oʻtkazilgan arxeologik topilmalar va ekspeditsiyalar haqida umumiy maʼlumot berishdan iborat.

Dastlabki qazishmalar va qabrlar:
1884 yilda N.I. Veselovskiy qadimiy To‘ytepa shahri xarobalarida ikki haftalik qazish ishlari olib borib, mintaqada arxeologik tadqiqotlarni boshlab yubordi. Bu dastlabki urinish Ohangaronning qadimgi metallurgiya ishlab chiqarishi bilan bogʻliq boʻlgan shaharlari haqida dastlabki maʼlumotlarni ochib berdi. Biroq, bu D.M. Gramaniskiyning 1876 yilda Toshkent vohasida, xususan, Sirdaryo yaqinidagi Ohangaron vodiysi yon bagʻirlarida qadimiy qabrlar mavjudligiga birinchi marta eʼtibor qaratgan kuzatishlari.

Mustamlaka davri muammolari:

Chorizm mustamlakachilik davrida Ohangaron vodiysini arxeologik tadqiq qilish Rossiya imperiyasining tabiiy yer osti foydali qazilma konlarini oʻrganishga koʻproq eʼtibor qaratganligi sababli toʻsiqlarga duch keldi. Mintaqaning potentsial arxeologik ahamiyatiga qaramay, e'tibor birinchi navbatda mineral resurslarga qaratilgan. Shunga qaramay, geolog S.F. Moshkovsevning Kuhisim haqidagi maqolasida qadimgi metallurglarning Qoramozor ruda konlariga bo‘lgan qiziqishi to‘g‘risida to‘g‘ridan-to‘g‘ri tog‘-kon sanoati bilan mahalliy jamoalar o‘rtasida tarixiy bog‘liqlik mavjudligidan dalolat beradi.

Arxeologik tadqiqotlarning tiklanishi:

1929-yilda Ohangaron vodiysini oʻrganish yanada jadallashib, A.A. Potapov Choch vohasi yodgorliklarini muntazam va tizimli tekshirish tashabbusi bilan chiqdi. Oʻrta Osiyo togʻ-kon boshqarmasining maʼdan konlarini qidirishga tarixchi-arxeologlarni jalb etish toʻgʻrisidagi qarori bilan Potapovning harakatlari qadimgi va oʻrta asrlar yozma manbalaridan maʼlumotlarni toʻplash, ularni jismoniy konlar bilan bogʻlashga qaratilgan edi. Bu M.Ye boshchiligida tojik-Pomir geologiya-qidiruv ekspeditsiyasi va arxeologik otryadning tashkil topishiga olib keldi. Masson.

Yuqori Chirchiq havzasidagi qazishmalar:

1930-yillarda V.D. Jukov yuqori Chirchiq havzasidagi arxeologik yodgorliklarni tizimlashtirishda hal qiluvchi rol o‘ynagan. Xususan, G.V. Grigoryev 1934 va 1935 yillarda Qovunchitapada stratigrafik arxeologik qazishmalar olib bordi. Yangiyo'lning eski qismida joylashgan Qovunchitapa uch qismdan iborat tarixiy topografiyani aniqladi: Ark, Shahriston 1 va Shahriston 2. Grigoryevning qazishmalari muhim kashfiyotlar va arxeologik qazishmalarga olib keldi. Qovunchi arxeologik madaniyatini ikki xronologik bosqichga ajratish.

Qovunchi arxeologik madaniyati:

Qovunchitapa qazish jarayonida quyi Qovunchi qatlamlarida temir buyumlar topilmasa ham, G.V. Grigoryev uning ustki qatlamlarini Qovunchi I bosqichi bilan bog‘lab, oxirgi bronza davriga to‘g‘ri keladi. Bu davr miloddan avvalgi 2-ming yillik oxiri va 1-ming yillik boshlariga toʻgʻri keladi. Qovunchi II nomi bilan mashhur boʻlgan keyingi bosqich miloddan avvalgi 1-ming yillik oʻrtalariga toʻgʻri keladi va sak qabilalarining madaniyati bilan bogʻliqligini koʻrsatadi.

Xulosa:
Sirdaryo oʻrta havzalarida olib borilgan arxeologik tadqiqotlar qadimiy metallurgiya ishlab chiqarishi, madaniy taraqqiyoti va tarixiy topografiyasi haqida muhim maʼlumotlarni ochib berdi. Mustamlaka davridagi dastlabki qiyinchiliklarga qaramay, keyingi harakatlar bu hududni o'rganishni jonlantirdi. To‘ytepa, Ohangaron vodiysi va Qovunchitapada olib borilgan qazishmalardan olingan topilmalar Sirdaryo o‘rta havzalarining qadimiy tarixi va madaniy merosi haqida qimmatli ma’lumotlar berib, O‘rta Osiyoning boy o‘tmishini tushunishimizga yordam beradi. Keyingi izlanishlar va qazishmalar, shubhasiz, qo'shimcha kashfiyotlar olib keladi va bu tarixiy va arxeologik ahamiyatga ega hududning gobeleniga qo'shiladi.

Sarlavha: Qovunchi madaniyati: uning xronologik murakkabligi va geografik tarqalishining ochilishi

Kirish:
Sirdaryo oʻrta havzalarida olib borilgan arxeologik tadqiqotlar Toshkent vohasi va uning atrofidagi hududlarda rivojlangan qadimiy sivilizatsiya boʻlgan Qovunchi madaniyati haqida ajoyib maʼlumotlarga ega boʻldi. Ushbu maqolada A.I. Terenojkin, G.V. Grigoryev, Yu.F. Buryakov va ularning hamkasblari Qovunchi madaniyati xronologiyasining o‘ziga xos murakkabliklari va geografik jihatdan kengroq tarqalishiga oydinlik kiritdilar.

Burg'ulash madaniyati:

1940 yilda Toshkent kanalini qazishda A.I. Terenojkin muhim kashfiyot qildi. Terenojkin Qovunchi madaniyatiga oid artefaktlar bilan bir qatorda Burguluq havzasidan xronologik jihatdan farq qiladigan oʻziga xos majmuani ham topdi. U bu noyob majmuaga “Burg‘ulash madaniyati” deb nom berdi. Dastlab, Terenojkin Burguluq madaniyatini miloddan avvalgi 1000 yillarga to'g'rilagan, ammo G.V.ning stratigrafik tadqiqotlarini tahlil qilgandan so'ng. Grigoryev Qovunchitapada eramizdan avvalgi 6—4-asrlar sanasini qayta koʻrib chiqqan.

Qovunchi I va Qovunchi II ga o‘tish:

Qovunchitapada olib borilgan qazishmalar Qovunchi madaniyatiga oid qiziq tafsilotlarni ochib berdi. Qovunchi I qatlamlarida birinchi marta xom gʻishtdan qurilgan binolar qoldiqlari topilgan. Burguluq II dan Qovunchi I bosqichigacha boʻlgan oʻtish fazasi yumshoq madaniy qatlam bilan aralashgan 1,5 metrli kul qatlami bilan xarakterlanib, qalinligi 4,8 metrga yetgan. Shunisi e'tiborga loyiqki, turli o'lchamdagi xom g'ishtlardan qurilgan mudofaa devorlari kuzatilgan, bu esa miloddan avvalgi 3-2-asrlarga oid o'tish davri majmuasini ko'rsatadi.

Davomli tadqiqot va izlanishlar:

1960-yillarning oxiridan boshlab tadqiqotchilar Yu.F. Buryakov va Gʻ.Dadaboyevlar Gulokchintepa, Niyozboshitepa, Shoshtepa, Choʻngtepa, Ahmadtepa, Qovunchitapa kabi turli obʼyektlarda keng qamrovli tekshiruvlar oʻtkazdilar. Qadimgi Toshkent tarixi va taraqqiyotini chuqurroq tushunishga xizmat qilgan stratigrafik kuzatishlar olib borildi. Bundan tashqari, turli hududlarda Qovunchi madaniyatiga oid ko‘plab qabr-maqbaralar majmualari topilib, o‘rganilib, boy arxeologik materiallar to‘plami taqdim etilgan.

Qovunchi madaniyatining geografik tarqalishi:

Arxeologik va antropologik tadqiqotlar Qovunchi madaniyatining Toshkent vohasidan tashqariga ham yoyilganligini aniqladi. Chordara arxeologik ekspeditsiyasi tomonidan Sirdaryoning o‘rta havzalarida, xususan, Oqto‘ba 1 va Oqto‘ba 2, Shovshukumto‘ba kabi shahar xarobalari, Jamanto‘g‘ay kabi qadimiy qabristonlarda olib borilgan tadqiqotlar Qovunchi madaniyatining mavjudligini ko‘rsatdi. Bu topilmalar Toshkent vohasi va Arisning oʻrta va yuqori havzalarida, xususan, Janubiy Qozogʻiston viloyatlarida yashovchi aholining umumiy anʼanalari va mafkuraviy qarashlarini taʼkidladi.

Xulosa:
Sirdaryo o‘rta havzalarida olib borilgan arxeologik tadqiqotlar Qovunchi madaniyatini birinchi o‘ringa olib chiqdi, uning murakkab xronologiyasini ochib berdi va geografik tarqalishi haqidagi bilimlarimizni kengaytirdi. Qovunchitapada amalga oshirilgan kashfiyotlar, turli manzilgohlarda olib borilgan keng qamrovli tadqiqotlar bilan bir qatorda, Qovunchi madaniyatining iqtisodiy, etnik-madaniy va taraqqiyot jihatlari haqidagi tushunchamizni kengaytirdi. Arxeologik tadqiqotlar davom etar ekan, biz ushbu tarixiy ahamiyatga ega mintaqada rivojlangan qadimiy tsivilizatsiyalarni qadrlashimizga hissa qo'shadigan keyingi vahiylarni kutmoqdamiz.

Sarlavha: O‘tror-Qoratov va Qovunchi madaniyatlari: xronologik taraqqiyot va arxeologik tushunchalar

Kirish:
Oʻrta Aris havzasi va Toshkent vohasidagi qadimiy sivilizatsiyalarning oʻrganilishi Oʻtror-Qoratov va Qovunchi madaniyatiga oid muhim topilmalarga olib keldi. LM Levina va Yu.F kabi tadqiqotchilar. Buryakov ushbu madaniyatlarning xronologik bosqichlari va xususiyatlarini tushunishga qimmatli hissa qo'shgan. Ushbu maqolada ularning tadqiqotlari va Qovunchi madaniyatining Toshkent vohasidagi ahamiyati haqida umumiy ma’lumot berilgan.

Oʻtror-Qoratov madaniyati:
L.M.Levina Oʻtror-Qoratov madaniyatini oʻrganib, ham Sirdaryoning quyi havzasi (Jeti-Asor madaniyati), ham Toshkent vohasining Qovunchi madaniyatini nazarda tutgan. Levina uchta xronologik bosqichni aniqlagan: Qovun 1 (miloddan avvalgi 1-asr), Qovunchi 2 (milodiy III asrdan milodiy V asrgacha), Qovunchi 3 (milodiy 6-asrdan milodiy 8-asrgacha). Levina Oʻrta Aris havzasidagi Oqtoʻba 2, Mingurik, Chashtepa, Alimboytepa, Qoʻayittepa kabi yodgorliklardan topilgan kulolchilik buyumlariga asoslanib, bunday aniqlashtirdi.

Toshkent vohasining Qovunchi madaniyati:

Yu.F. Buryakov Toshkent vohasidagi Qovunchi madaniyatini oʻrganishga hissa qoʻshgan. U uchta xronologik bosqichni taklif qildi: Qovunchi 1 (miloddan avvalgi 2-asr - milodiy 2-asr), Qovunchi 2 (milodiy II asrning 1-yarmi - milodiy IV asr), Qovunchi 3 (milodiy IV asrning 2-yarmi - milodiy 6-asr boshlari). . Buryakovning sanalari bu davrdagi kulolchilikda kuzatilgan o'ziga xos xususiyatlarga mos keladi.

Boshqa olimlarning hissalari:

Qovunchi madaniyati turli tadqiqotchilar tomonidan keng tadqiq etilgan. Arxeologik xronologik sanani ishlab chiqish va aholining etnik tarkibini tushunishda BALitvinskiy, T.G.Obolduyeva, A.I.Terenojkin, S.S.Sorokin, S.P.Tolstov, T.N.Knipovich, K.Sh.Shoniozov, M.I.Filanovichlar hal qiluvchi rol o‘ynagan.

Iyun madaniyatining integratsiyasi:

Qovun madaniyatini G.V.Grigoryev ikki bosqichga ajratgan boʻlsa, B.A.Litvinskiy, T.G.Obolduyeva, A.I.Terenojkinlar uning tuzilishidan jun madaniyatini olgan. Biroq L.M.Levina jun madaniyatini Qovun madaniyatining bir varianti sifatida ko‘rib, jun qoldiqlari Qovunchi madaniyatining uchinchi bosqichini ifodalaydi, degan fikrni ilmiy jihatdan qo‘llab-quvvatladi (Qovunchi 3).

Qovunchi madaniyatining ahamiyati:

Toshkent vohasida Qovunchi madaniyatiga oid 100 dan ortiq yodgorliklar aniqlangan. Qovunchitepa, Chordara, Qanka, Banokat, Kavardon, Qulag‘intepa, Niyozboshitepa, Cho‘ngtepa, Ahmadtepa, Qulota, Kindiktepa, To‘rtko‘ltepa, Oqatatepa kabi qadimiy shahar va aholi punktlari, shuningdek, Piskent mingtepa, Kavardon, O‘lmaliq, Olmaliqn kabi mozorlar shular jumlasidandir. , Qizilolma, Taipan va Dolanabulok. Yu.F. Buryakov va uning hamkasblari ushbu manzilgohlarda keng qamrovli tadqiqotlar olib borib, Toshkent vohasida sodir boʻlgan urbanistik jarayonlarga oydinlik kiritib, qadimiy shahar madaniyatining tarixiy ildizlarini ochib berdilar.

Xulosa:
LM Levina tomonidan olib borilgan tadqiqot, Yu.F. Buryakov va boshqa olimlar Oʻtror-Qoratov va Qovunchi madaniyatini tushunishimizga katta hissa qoʻshgan. Ularning tadqiqotlari ushbu qadimiy sivilizatsiyalarning xronologik rivojlanishi, etnik-madaniy jihatlari va iqtisodiy asoslari haqida qimmatli ma’lumotlar berdi. Oʻrta Aris havzasi va Toshkent vohasidan topilgan arxeologik materiallar bu madaniyatlar tarixini va ularning qoʻshni mintaqalar bilan oʻzaro aloqalarini qayta tiklashda hal qiluvchi rol oʻynadi.

Sarlavha: Sirdaryoning Oʻrta va Quyi havzalarida etnogenez va arxeologik madaniyatlar.

Kirish:
Ilk nasroniylik davrida Hun qabilalari ittifoqining parchalanishi Sirdaryoning oʻrta va quyi havzalarida etnik jihatdan bir-biriga yaqin boʻlgan uchta yirik tarixiy-madaniy iqtisodiy markazlarning shakllanishiga olib keldi. Bu markazlardan Jetiasar, Oʻtror-Qoratov, Qovunchi madaniyatlari vujudga kelgan. Oʻtror-Qoratov va Qovunchi madaniyatlari oʻrtasidagi yaqin aloqalar, ularning taʼsiri vaqt oʻtishi bilan oʻrta va quyi Sirdaryo viloyatlari oʻrtasida oʻzgarib borishi alohida qiziqish uygʻotadi.

Madaniy va iqtisodiy aloqalar:
Qovunchi madaniyatining dastlabki bosqichlarida oʻrta Sirdaryo havzasi qabilalari (Qovunchi va Oʻtror-Qoratov) quyi Sirdaryo qabilalari (Jetiasar)ga sezilarli madaniy va iqtisodiy taʼsir koʻrsatgan. Ammo Qovunchi II bosqichida buning aksi yuz berib, Toshkent vohasida Jetiasar elementlari faollashgan.

Etnomadaniy lokalizatsiya va genetik birlik:

Qovunchi madaniyatining uchinchi bosqichida (Qovunchi III) arxeologik madaniyatlarning o‘z hududlarida aniq etnikmadaniy lokalizatsiyasi kuzatilgan. Qolaversa, Oʻtror va Toshkent vohasi madaniyatlari oʻrtasida mustahkam etnomadaniy genetik birlik yaqqol namoyon boʻldi. Oʻtror tarixan Choch mulkining bir qismi boʻlib, uning shimoliy chegara hududi boʻlib xizmat qilgan. Oʻrta Sirdaryo havzasining Turkistondan Yangikentgacha boʻlgan shimoliy hududlari Qovunchi va Jetiasar madaniyatlari oʻrtasida aloqa zonasi vazifasini oʻtagan, buni Maslahattepa, Shoʻryuqtepa, Suyaktepa, Turkiston Oqtepa, Sadiqat, Oʻrdaket tepa kabi joylardan topilgan arxeologik topilmalar tasdiqlaydi.

Qovunchi madaniyati va uning tarqalishi:

Dastlab Toshkent vohasida shakllangan Qovunchi madaniyati soʻnggi antik va ilk oʻrta asrlarda Sirdaryoning oʻrta havzalarida ancha kengaydi. Tarixiy nuqtai nazardan bu madaniyatlar ustida keng qamrovli arxeologik tadqiqotlar olib borildi. Biroq ularning o‘zbek xalqining etnogenezi va etnik tarixini o‘rganishda birlamchi manba sifatidagi ahamiyati to‘liq o‘rganilmagan.

Arxeologik majmualarning ahamiyati:

Qovun madaniyati, xususan, Toshkent vohasidagi arxeologik majmualar oʻzbek etnogenezini, Oʻrta Osiyoda ikki daryo oraligʻi va uning atrofida sodir boʻlgan etnogenetik jarayonlarni tushunish uchun bebaho maʼlumotlarga ega. Bu arxeologik manbalar mintaqaning moddiy madaniyati haqida muhim maʼlumotlar beradi va oʻzbek xalqining etnik-madaniy tarixini yoritadi.

Xulosa:
Sirdaryoning oʻrta va quyi havzalarida Jetiasar, Oʻtror-Qoratov, Qovunchi madaniyatlarining shakllanishi va rivojlanishi oʻzbek xalqining etnogenezi va etnik tarixida katta rol oʻynadi. Bu madaniyatlardan olingan arxeologik materiallar Markaziy Osiyodagi qadimiy sivilizatsiyalarni shakllantirgan madaniy, iqtisodiy va etnik-madaniy aloqalarni o‘rganish uchun muhim manba bo‘lib xizmat qiladi. O‘zbek o‘ziga xosligining shakllanishiga olib kelgan tarixiy jarayonlar va aloqalarni chuqurroq anglash uchun boy arxeologik manbalarni o‘rganishga e’tiborni keyingi tadqiqotlarga qaratish zarur.