Dədə Qorqud ● 2015

Nərgiztəpədə olan bu daş qalağını əhali Qara çobanın sapandından

atılmış daşlar hesab edir.
“Dədə Qorqud kitabı”nda Qaraca Çobanın Dəmirqapı Dərbənddə Qazan xanın on min baş qo­yununun ardınca gələn kafirlərlə döyüşü zamanı və Qazanın evini qurtarmağa getdiyi zaman ka­fir çəngəlinə vurulan Uruzu qurtarmaq üçün sapanddan daş atdığından bəhs olunur. Dastanda Qa­raca Çobanın sapandı belə təsvir olunur: “Çobanın üç yaşar dana dərisindən sapanının_ı aya­sıy­dı, üç keçi tüyindən sapanın_ı qollarıydı. Bir keçi tüyindən çatlagucıydı. Hər atanda on iki batman daş atardı. Atdığı daş yerə düşməzdi. Yerə dəxi düşsə, toz kibi savrılırdı, ocaq kibi obrılur idi. Üç yı­ladaq daşı düşdügi yerin_ı otu bitməzdi. Semiz qoyun, arıq toqlı bayırda qalsa, qurt gəlib ye­məz­di sapanın_ı qorqusundan” [Kitabi-Dədə Qorqud, səh. 51]. Xocavənd sakinlərindən qeydə al­dı­ğımız mətnlərdə Qaraca Çobanın həmin daşları bir neçə səbəblə atması vurğulanır. Bu mətn­lər­dən birində göstərilən səbəb “Dədə Qorqud kitabı”ndakı sapanddan daş atma məsə­ləsi ilə çox ox­şardır. Yəni burada da Qaraca Çobanın dağın başında daya­na­raq üs­tü­nə gələn düşmən qo­şu­nu­na sapandla daş atmasından söhbət açılır, amma düş­mənlərin nə səbəbə gəlməsi göstərilmir [Qarabağ, VII c., səh.21]. Digər mətndə Qaraca Ço­banın ölülərini çox ağlayan avşar camaatını qə­biristanlıqdan qovmaq üçün Qa­raçuq dağında dayanaraq buranı daşladığından bəhs olunur [Qa­rabağ, VII c., səh.23]. Başqa bir mətndə Qaraca Çobanın Qaraçuqda daya­na­raq Nooruz də­rə­si­nə daş atmasından söhbət gedir. Qaraca Çobanın daşının bö­yük­lüyünü nəzərə çarpdırmaq üçün söy­ləyici “Savet dövründə nə qədər texnika varıydı, onu sahədən çıxara bilmədi, güjü çatmadı çı­xart­mağa. Heylə böyüh qa­yay­dı” [Qarabağ, VII c., səh. 21] kimi cümlələrdən istifadə etdi. Mətn­lər­dən birində isə camaatın torpaq payı böldüyü zaman Qaraca Çobanın daş atması, daşın getdiyi mə­safə qədər ərazini özünə yataq yeri götürməsi qeyd olunur [Qarabağ, VII c., səh.24].

“Yerli əhalinin Qaraçuq ərazisində Qaraçuq Çobanın adı ilə əlaqədar ola­raq göstərdiyi coğ­rafi əlamətlərindən “Qaraçuq Çobanın qoyun arxacı”, “Qa­ra­çuq Ço­banın köç yolu”, “Qa­ra­çuq Çobanın bulağı”, “Qaraçuq Çobanın ulaq daşı”, “Qa­­raçuq Çobanın sapand daşları” və nə­ha­yət, “Qaraçuq Çobanın 6 hissə­dən ibarət nəhəng “qəbri” diqqəti cəlb edir. Martunu, Ağcabədi və Jda­nov ra­yon­­larında ya­şa­yan Allahverdi Xəlilov, Həmid Xəlilov, Xanlar Məmmədov, Qa­raş Cə­fə­rov, Sur­xay İsmayılov, Xanış Məmmədov, Hüseyn Məmmədov, Hey­dər Na­ğıyev və baş­qa­la­rı­nın ata-babalarından Qaraçuq Çoban haqqında eşit­dikləri rəvayətlərdə deyi­lir: “Qaraçuq Çoban son dərəcə nəhəng bir adam imiş, o öz doğ­­ma məskəni olan Qaraçuq dağının zirvəsindən əyilib, da­ğın yaxın­lığından axan Xonaşin çayından su içərmiş, o bir pud saqqızı bir dəfəyə ağzına alıb çey­nə­yərmiş. Onun çomağı o qədər iri imiş ki, yanınca sürüyərkən yerdə xış kimi cız salarmış. Qa­raçuq Çoban özünün zəncir qollu sapandına böyük qoyun boyda daş­ları qoyub atmaqla basqın edən düşmənləri qovar­mış....”. Şamil Cəmşidov Mar­tuni, Ağcabədi və Jdanov ra­yonlarının əha­li­sinin Qa­raca Çobanın adını Qa­raçuq Çoban, Qaraçuq dağını isə ey­ni zamanda “Qaraçuğun da­ğı”, yaxud “Qara Ço­ban dağı” şəklində tələffüz etdik­lərini yazır [Cəmşidov, səh.91]. Ş.Cəm­şido­vun verdiyi məlumatların böyük bir qismi bu gün də bölgə əhalisi arasında yaşa­yır, bir qis­minə isə təəssüf ki, rast gəl­mədik. “Qaraçuq Çobanın qo­yun arxacı”, “Qa­raçuq Çobanın sa­pand daşları”, “Qa­raçuq Çobanın 6 hissə­dən ibarət nəhəng “qəbri” Qaraçuq dağının zir­vəsindən əyi­lib, dağın yaxın­lığın­dan axan Xonaşen ça­yın­dan su içməsi ilə bağlı mə­lumatlar böl­gə əhalisi ara­sında bu gün də yay­ğın­dır. “Qaraçuq Çobanın köç yo­lu”, “Qa­raçuq Çobanın bu­lağı”, “Qa­ra­çuq Çoba­nın ulaq daşı”, bir pud saqqızı bir dəfəyə ağzına alıb çey­nəməsi, böyük çomağı ilə bağlı mə­lumatlarla isə rastlaş­ma­dıq.

Söyləyicilərdən biri Qaraca Çobanın dəfnindən danışarkən qeyd etdi ki, o zaman yazı-pozu ol­madığından, dəfndə kimlərin iştirak etdiyini bilmək üçün gə­lən­lərin hamısı əllərində bir dənə qa­ra daş gətirib qəbrin üstünə qoyublar [Qa­ra­bağ, VII c., səh.24].