Demokrasiye Geçiş
Yüklə 4,97 Mb.
|
|
Konrad Adenauer Vakfı (2001); Küreselleşme ve Modernleşme Sürecinde Kültürel Kimlik; Ankara: K. Adenauer Vakfı Yayınları. Konrad Adenauer Vakfı (2001); Türkiye’de Anayasa Reformu: Prensipler ve Sonuçlar; Ankara: K. Adenauer Vakfı Yayınları. Kopenski, Ataullah Bogdan (2000); Balkanlarda Osmanlı Barışı ve “Batı Meselesi”; Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Köseoğlu, Nevzat (1997); Devlet: Eski Türklerde, İslâmda ve Osmanlı’da; İstanbul: Ötüken Neşriyat. Kuran, Ercüment, (1997); Türkiye’nin Batılılaşması ve Millî Meseleler; Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. Kuznetz, Simon (1972); Economic Growth of National; Cambridge, Mass: Harvard Univ. Press. Küçük, Yalçın (1990); Türkiye Üzerine Tezler (5 Cilt); Ankara: Tekin Yayınevi. Küçükömer, İdris (1969); Düzenin Yabancılaşması: Batılılaşma, İstanbul: Ant Yay. Lahbabi, M. Aziz (1981); Millî Kültürler ve Medeniyet, çev.; İstanbul: Tur Yayınları. Latouche, Serge (1993); Dünyanın Batılılaşması, (Çev. T. Keşoğlu), İstanbul: Ayrıntı Yayınları. Lerner, Daniel (1968); “Modernization: Social Aspects”, International Encyclopedia of the Social Sciences, Cilt: 10. Lewis Bernard, The Emergence of Modern Turkey, Londra: 1968. Lewis, Geoffrey (1965); Turkey, London: Ernest Bern Limited. Mango, Andrew (1999); Atatürk; İstanbul: Sabah Kitapçılık San. ve Tic. Mardin, Şerif (1966); “Opposition and Control in Turkey”, Government and Opposition Cilt 1, No. 3 Nisan, s. 375-387. Mardin, Şerif (1992); Bediüzzaman Said Nursi Olayı: Modern Türkiye’de Din ve Toplumsal Değişim, İstanbul: İletişim Yayınları. Mardin, Şerif (1992); “European Culture and the Development of Modern Turkey”, Ahmet Evin ve Geoffrey Denton (der.), Turkey and the European Community, Leske, Budrich: Opladen, 1990, ss. 13-23. Mardin, Şerif (1992); “Center-Periphery Relations: A Key to Turkish Politics”, Deadalus, Journal of the American Academy of Arts and Sciences, 102/1, Kış 1973, ss. 169-91. Mardin, Şerif (1992); Mazrui, A., “From Social Darwinism to Current Theories of Modernization: A Tradition of Analysis”, World Politics, XXI/1, Ekim 1968, ss. 69-83. Mazıcı, Nurşen (1989); Türkiye’de Askerî Darbeler ve Sivil Rejime Etkileri; İstanbul: Gün Yayınları. Mazıcı, Nurşen (1996); Celal Bayar: Başbakanlık Dönemi 1937-1939; İstanbul: Der Yayınları. Meriç, C.; Bu Ülke, İstanbul: 1992. Migdal, Foel S. (1998); “Olgu ve Kurgunun Buluşma Zemini” (Çev.) Nurettin Elhüseyni, içinde der. Sibel Bozdoğan, Reşat Kasaba, Türkiye’de Modernleşme ve Ulusal Kimlik; İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları. Millî Eğitim Bakanlığı (1999); Tanzimat Cilt 1, 2; Araştırma-İnceleme Dizisi 76, İstanbul: Millî Eğitim Basımevi. Millî Eğitim Bakanlığı (1993); Kalkınma Plânlarında Eğitim; Ankara: MEB. Mumcu, Uğur (1993); Kürt-İslâm Ayaklanması, İstanbul: Tekin Yayınevi. Nedim, Vedat (1932); “Niçin ve Neden Sanayileşmemiz Lazım”, Kadro Mecmuası 1, 6: 13-18. Nelson, Benjamin (1976); “On Orient and Occident in Max Weber”, Social Research, Cilt: 43, no: 1, s. 114-129. Nirun, Nihat (1989); Sistematik Sosyoloji Yönünden Sosyal Dinamik Dünya Analizi; Ankara: AKDTYK Atatürk Kültür Merkezî Yayını. Nirun, Nihat ve Özönder, Cihat M. (1989); “Türk Sosyo-Kültürel Yapısı İçinde Normlar ve Fonksiyonları”, Erdem, Atatürk Kültür Merkezî Dergisi, IV. 2: 339-353. Nirun, Nihat ve Özönder, Cihat M. (1990); “Türk Sosyo-Kültürel Yapısı İçinde Adetler, Örfler, Görenekler, Gelenekler”, Millî Kültür Unsurlarımız Üzerine Genel Görüşler; Ankara: AKDTYK, Atatürk Kültür Merkezî Yayını. Nirun, Nihat (1994); Sistematik Sosyoloji Yönünden Aile ve Kültür; Ankara: Atatürk Kültür, Dil, Tarih, Yüksek Kurumu. Ocak, Ahmet Yaşar (2000); Türkler, Türkiye ve İslâm; İstanbul: İletişim Yayınları 549, Araştırma, İnceleme Dizisi 88.Okutan, Atakan (1995); Türkiye’de Kentleşme ve Siyasal Yapı; Ankara: Türk Demokrasi Vakfı Yayınları. Okyar, Osman; Seyithanlıoğlu, Mehmet (1999); Fethi Okyar’ın Anıları: Atatürk-Okyar ve Çok Partili Türkiye; Ankara: Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları 365. Onar, Sıddık Sami (1933); “Cumhuriyet ve Hukuk Telakkileri”, Yeni Türk Dergisi; İstanbul: Cilt 1, No: 11-14, s. 940-943. Onat, Ümit (1993); Gecekondu Kadınının Kente Özgü Düşünce ve Davranışlar Geliştirme Süreci; Ankara: Başbakanlık Kadın ve Sosyal Hizmetler Müsteşarlığı. Oran, Baskın; Atatürk Millîyetçiliği, Ankara: Bilgi Yayınevi. Ortaylı, İlber (2001); İmparatorluğun En Uzun Yüzyılı; İstanbul: İletişim Yayınları 565, Araştırma-İnceleme dizisi 90. Ortaylı, İlber (2001); Gelenekten Geleceğe; İstanbul: Ufuk Kitapları. Ortaylı, İlber (2000); Osmanlı Toplumunda Aile; İstanbul: Pan Yayıncılık. Öğün, Süleyman Seyfi; “Türk Millîyetçiliğinde Hakim Millet Kodunun Dönüşümü” Nuri Bilgin (der.), Cumhuriyet, Demokrasi ve Kimlik, içinde, İstanbul: Bağlam Yayınları. Ökçün, A. Gündüz; Türkiye İktisat Kongresi, 1923-İzmir. 2. Baskı. A. Ü. Siyasal Bilgiler Fakültesi Yayını, No: 262. Ankara: Sevinç Matbaası, 1971. Özakman, Turgut (1999); 1881-1998 Atatürk, Kurtuluş Savaşı ve Cumhuriyet Kronojisi; Ankara: Bilgi Yayınevi. Özdemir, Hikmet (1989); Rejim ve Asker; İstanbul: Afa Yayıncılık. Öztürk, Osman Metin (1987); “Türkiye’de Silahlı Kuvvetler ve Siyaset: (doktora tezi), Ankara: Ankara Üniversitesi. Pamuk, Şevket; Osmanlı Ekonomisinde Bağımlılık ve Büyüme (1820-1913), 2. Baskı. TVY. Paneth, Philip; Turkey: Decadence and Rebirth. London: Richard Madley, 1943. Parsons, T.; The Structure of Social Action, The Free Press, New York: 1968. Paul dumont, “The Origins of Kemalist Ideology”, Landau, ed., Atatürk and the Modernization of Turkey, s. 25-44. Peker, Recep; İnkılap Tarihi Notları; Ankara: 1935.
Pellicani, Luciano (1992); The Genesis of Capitalism and the Origins of Modernity (Çev. James G. Colbert, ed. Kerry Millîron); New York: Telos Press. Perin, Mithat (1995); Menderes’i Kim Astırdı?; İstanbul: Dünya Yayıncılık. Perry John R.; “Language Reform in Turkey and Iran”, in International Journal of Middle East Studies, Cambridge, Massachussets, Cilt 17. No: 3. Ağustos 1985, s. 295-311. Prens Sabahattin; Türkiye Nasıl Kurtarılabilir?, Türkiye Basımevi, İstanbul: 1950. Rasmussen, David ed. (1990); Universalism vs. Communitarianism; Cambridge Mass.: The MIT Press. Roderick, Rick (1986); Habermas and the Foundations of Critical Thought; New York: St. Martin’s Press. Rossi, P. (1965); “Scientific Objectivity and Value Hypothesis”, International Social Sciences Journal, Cilt 15, s. 84-98. Roux Jean-Paul; Histoire des Turcs, Fayard, Paris: 1984. Safa, Peyami, (1939); Felsefi Buhran; Ankara: Recep Ulusoğlu Basımevi. Safa, Peyami, (1953); “Türk Düşüncesi ve Batı Medeniyeti”, Türk Düşüncesi 1 Aralık. Safa, Peyami, (1954); “Biz Daha Aydındık”, Türk Düşüncesi 1 Mart 4/1. Safa, Peyami, (1954); “İnsanın Yeni Manası”, Türk Düşüncesi 1 Şubat, 3, 1. Saıkal, Amin; “Kemalism: Its influences on Iran and Afghanistan”, in International Journal of Turkish Studies, Cilt 2, no: 2. 1981-2 s. 25-32. Said, Edward W. (1985); Orientalism; New York: Peregine. Said, Edward W. (1999); Şarkiyatçılık: Batı’nın Şark Anlayışları; İstanbul, Metis Yayınları. Sarol, Mükerrem (1983); Bilinmeyen Menderes I, II; İstanbul: Kervan Yayınları. Savran, S (1985); “Osmanlı’dan Cumhuriyete: Türkiye’de Burjuva Devrimi Sorunu”, 11. Tez, No: 1. Schroeder, Ralph (1992); Max Weber and the Sociology of Culture; London: Sage. Shils, Edward (1975); Center and Periphery; Chicago: Univ. Of Cihcago Press. Sefa, Peyami (1978); Din, İnkılap, İrtica; İstanbul: Ötüken Neşriyat. Seidman Steven ed. (1994); The Portmodern Turn: New Perspectives on Social Theory Cambridge: Cambridge University Press. Sencer, M.; Türkiye’nin Yönetim Yapısı, İstanbul: 1986. Sevil, Muharrem (1999); Türkiye’de Modernleşme ve Modernleştiriciler; Ankara: Vadi Yayınları. Seyhan, Dündar (1966); Gölgedeki Adam; İstanbul: Uycan Matbaası, Hür Dağıtım. Shaw, S. & Shaw, E. K. (1977); History of the Ottoman Empire and Modern Turkey, Volume II: Reform, Revolution and Republic: The Rise of modern Turkey, 1908-1975, Cambridge: Cambridge University Press. Shaw Stanford J.; Shaw, Ezel Kural; History of the Ottoman Empire and Modern Turkey; Reform, Revolution, and Republic, the Rise of Modern Turkey, f1808-1975. 1. Cilt. Cambridge: Cambiridge University Press, 1977. Simmel, Georg (1971); On Individuality and Social Forms; Chiago: Chicago University Press. Simmel Georg (1990); The Philosophy of Money; London: Rondledge. Sivan Emanuel (1985); Radical Islam; New Haven, Londra: Yale University Press. Sorokin, A. Ptirim (1964); Sociocultural Causality, Space, Time; New York: Russell and Russel Inc. Şahinler, Merter (1998); Atatürkçülüğün Kökeni, Etkisi ve Güncelliği; İstanbul: Çağdaş Yayınlar. Serdar (1996); Cumhuriyet Kültürünün Oluşma Sürecinde Bir İdeolojik Aygıt Olarak Silahlı Kuvvetler ve Modernizm; İstanbul: Sormal Yayınevi. Süher, Hande (1983); “Ülkemizde Kentleşme Sürecinin Mekana Yansıyan Sorunları”, İzmir’de İkinci Türkiye İktisat Kongresi; Ankara: DPT. Sezal, İhsan (1992); Şehirleşme; İstanbul: Ağaç Yayınevi. Shaw, SJ. Ve Shaw. E. (1983); Osmanlı İmparatorluğu ve Modern Türkiye I, II; İstanbul: E Yayınları. Tarih Vakfı; Türkiye İş Bankası (1998); 75 Yılda Değişen Kent ve Mimarlık; İstanbul: Tarih Vakfı Yayınları.
Taylor, Talyor (1992); Inwardness and Culture of Modernity (Axel Honneth, Thomas MacCarthy, Claus Offe and Albrecht Welmer ed. Philosophical Interventions in the Unfinished Project of Enlightenment içinde); Cambridge Mass.: The MIT Press. Tekeli, İlhan, (2001); Modernite Aşılırken Kent Plânlanması; Ankara: İmge Kitabevi. Tercüman Gazetesi (1982); 100. Yaşında Celal Bayar’a Armağan; İstanbul: Tercüman Matbaası. Tibi, B. (1990); Islam and the Cultural Accommodation of Social Change, Westview Press, Boulder, Co. Timur, Taner (1991); Türk Devrimi ve Sonrası, İMGE, Ankara. Timur, Taner (1979); Osmanlı Toplumsal Düzeni, Ankara: Turhan Kitabevi. Tokgöz, Erdinç (1992); “İktisadi Gelişme Tarihi (1923-1980) “ Türkiye Ekonomisi: Sektörel Gelişmeler; Ankara: Türk Ekonomi Kurumu Yayını. Tokgöz, Zübeyir G. (1999); Demokratikleşme Sürecinde Siyasî Partiler; Ankara: Günce Yayınları 74. Topçubaşı, Arslan (1997); Batı ve Şark Meselesi; Ankara: (Yazar tarafından yayınlanmıştır), Sinan Cad. 47/13 Dikmen. Toynbee, J. Arnold (1971); Türkiye, İstanbul. Toynbee, Arnold J. Ve Kırkwood, Kenneth. P. (1927); Turkey; New York: Scribner’s. Tunç, Mustafa Şekip (1921-1924); Dergah Dergisi Yazıları.nç, Mustafa Şekip (1953); “Aksiyon Felsefesi Bakımından Politika”, Türk Düşüncesi, 1 Aralık, 1, 1. Turan, Osman (1978); Türk Cihan Hakimiyeti Mefkûresi; İstanbul. Turan, Şerafettin (1989); Atatürk’ün Düşünce Yapısını Etkileyen Olaylar, Düşünürler, Kitaplar. Ankara: TTK. Turgut, Cansever (1985); Doğu ve Batı Kültürel İlişkiler Tarihine Bir Bakış. Turgut, Hulusi (1988); Yaptırılmayan Savunmalar; İstanbul: ABC Ajansı. Turner, Bryan, S. (1990); Theories of Modernity and Postmodernity; Londra: Sage. Türkdoğan, Orhan (1981); Sanayi Sosyoloji: Türkiye’nin Sanayileşmesi; Ankara: Töre-Tevlet Yayınevi. Türkdoğan, Orhan (1983); Millî Kültür, Modernleşme ve İslâm; İstanbul: Uçdal Neşriyat. Türkdoğan, Orhan (1998); “Türk Modernleşme Modeli”, Yeni Türkiye Dergisi Cumhuriyet Özel Sayısı III: Sosyal Değerlendirme; Ankara: Yeni Türkiye Medya Hizmetleri, Yıl 4, Sayı 23-24. Eylül-Aralık, ss. 1611-1626. Ülken, Hilmi Ziya (1939); “Türkiye’de Pozitivizm Temayülü”, İnsan, 8 Nisan, 2, 11: 849-58. Ülken, Hilmi Ziya (1943); Sosyoloji, İstanbul: Remzi Kitabevi. Ülken, Hilmi Ziya (1953); Türkiye’de Çağdaş Düşüncenin Tarihi; İstanbul: İstanbul Üniversitesi. Ülgener, Sabri F. (1981); Dünü ve Bugünü ile Zihniyet ve Din: İslâm, Tasavvuf ve Çözümleme Devri İktisat Ahlâkı; İstanbul: Der Yayınları. Ülken, Hilmi Ziya (1968); Türkiye’de Çağdaş Düşüncenin Tarihi, İstanbul. Üskül, Zafer (1989); Siyaset ve Asker; İstanbul: Afa Yayıncıları. Vergin, Nur, (2000); Din, Toplum ve Siyasal Sistem; İstanbul: Bağlam Yayınları 145, İnceleme-Araştırma 92. Yaşa, Memduh ve Diğ. (1980); Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ekonomisi: 1923-1978; Akbank’ta Kurulan Kültür Heyetince Hazırlanmıştır, İstanbul: Akbank Kültür Yayını. Yaşar, Muammer (1987); 1960, Acılı Günler; Ankara: Tekin Yayınevi. Yavi, Ersal (2001); 1856-1923 Emperyalizm Kıskacında Türkler, Ermeniler, Kürtler; İzmir: Yazıcı Basım Yayıncılık Ltd. Yavuzalp, Ercüment (1991); Menderes’le Anılar; Ankara: Bilgi Yayınevi. Yazıcı, Erdinç (1998); “Türk Sosyo-Kültürel Yapısında Gözlenen Değişmeler: Karmaşık Bir Dönüşümün Hikayesi”, Yeni Türkiye Dergisi Cumhuriyet Özel Sayısı III: Sosyal Değerlendirme; Ankara: Yeni Türkiye Medya Hizmetleri, Yıl 4, Sayı 23-24. Eylül-Aralık, ss. 1833-1847. Yeğen, Mesut (1999); Devlet Söyleminde Kürt Sorunu; İstanbul: İletişim Yayınları 515, Araştırma-İnceleme Dizisi 82. YOBB (1983); 1923-1983 Cumhuriyet Döneminde İstatistiklerle Türkiye; Ankara: Türkiye Ticaret, Sanayi, Deniz Ticaret Odaları ve Ticaret Borsaları Birliği.
Zücher, Erik F. (1993); Turkey: A Modern History; London, New York: F. B. Tauris. Weber, Max (1922); İktisat ve Toplum;. Weber, Max (1922, 1949); Yöntembilim; Methodology of Social Scriences. Weber, Max (1958); The Protestant Ethic and the Spirit of Capitalism (Çev. Talcott Parsons); New York: Charles Scribner’s Sons. Wolfgayg, Schluchter (1996); Paradoxes of Modernity Neil Solomon, (Çev.); Standford: Standford University Press. Cumhuriyet Döneminde Türkiye Ekonomisi Prof. Dr. Mükerrem Hİç İstanbul Üniversitesi İktisat Fakültesi / Türkiye Giriş u yazıda cumhuriyet dönemi boyunca Türkiye ekonomisini ele almak istiyorum. 1923’ten bugüne (Ekim 2001’e) kadar geçen zamanı, uygulanan ekonomi rejimi, ekonomi politikaları, alınan sonuçlar ve ekonominin performansı bakımından başlıca şu dönemlere ayırmak suretiyle mukayeseli bir inceleme yapabiliriz: 1) Atatürk dönemi, 1923-1938; 2) İnönü dönemi, 1938-1950; 3) Demokrat Parti (DP) dönemi, 1950-1960 ve 1960 askeri müdahalesi, 1960-1961; 4) Altmışlı yıllar; AP-CHP koalisyonunu izleyen Adalet Partisi (AP) dönemi; 5) Yetmişli yıllar; 1971 Askeri Muhtırayı izleyen koalisyonlar dönemi; 6) 1980-1982 askeri müdahalesi ve bunu izleyen Turgut Özal ve ANAP dönemi, 1983-1991; 7) 1991’den bu yana koalisyonlar dönemi. Makalenin dar çerçevesi içinde tüm bu dönemlerde Türkiye ekonomisinin geçirdiği aşamaları fazla ayrıntıya giremeden ve ancak anahatlarıyla ele almak zorunluğu ile karşı karşıya kalınmıştır. İncelememizde ekonomiyi, diyelim ki, 5 yıllık kalkınma planı dönemleri gibi bir ayrıma tabi tutmaktan kaçınılmasının başlıca nedeni şudur: Ekonominin performansı -dış alemdeki (dünyadaki) politik ve ekonomik konjonktürün, önemli olay ve akımların, vb. etkileri yanında- içeride uygulanan ekonomik rejimin ve ekonomi politikalarının uygunluğuna ve başarısına bağlıdır. Bu ise yapay planlı kalkınma dönemlerine göre değil, istek başına tek isterse koalisyon şeklinde olsun, iktidara gelen hükümetlerin felsefesine ve icraatına bağlıdır. İncelememizin ikinci bir özelliği ve seçimimiz olarak bu yazıda çok ayrıntılı istatistik verilmeyecek, gerektiğinde temel bazı rakamların sunulmasıyla yetinilecektir. Bu yine makaleye tahsis edilen sınırlı sayfa sayısını en iyi şekilde kullanmak kaygısından doğmuştur. Yoksa, kuşkusuz burada yapılan analizlerin ve varılan sonuçların tümü ayrıntılı istatistik verilerine ve bunların mümkün olduğunca ekonometrik tahkikine dayanmaktadır. Okuyucular ve araştırmacı uzmanlar ise bu ayrıntılı istatistikleri her zaman DPT yıllık programları ve 5 yıllık kalkınma planları, DİE istatistik yayınları, Maliye Bakanlığı bütçe gerekçeleri, TOBB, TÜSİAD gibi kuruluşların ekonomik raporları gibi kaynaklardan izleyebilirler. İncelememizden elde edilen ve tüm dönemler için geçerli olabilecek sonuçlar ayrıntılı olarak yazımızın sonunda sunulacaktır. Fakat, okuyucuyu ve konuyu araştıran uzmanları olaylara daha kolay yoldan odaklandırmak amacıyla, sonuç kısmında tekrar etmek bahasına, iki temel genelleme daha bu başlangıç aşamasında verilecektir. Birincisi, aydınlarımızın ve politikacılarımızın çoğunun ufku maalesef “yerel” kalmaktadır; onlara göre dünyadaki gelişmeler adeta bir alt başlık ve parantez gibidir. Halbuki aslında tüm dünyadaki, bazen batı dünyasındaki ve bazı olaylar için Orta ve Yakın Doğudaki gelişmelerin Türkiye üzerindeki etkisi çok bariz ve sanıldığından çok daha fazla “belirleyici”dir. Bunu ele aldığımız her dönemde müşahade edebiliriz. İkincisi, Atatürk’ten sonraki liderler ve partiler ekonomik rejim ve ekonomi politikası uygulamaları konusunda, aynı zamanda siyasi ve sosyal alanlarda devamlı ve ciddi yanlışlar yapmışlardır. Yanlışlar hem merkez sağ liderler ve partiler hem de merkez sol liderler ve partiler tarafından yapılmıştır; tek taraflı değildir. Genellikle sağ partiler yolsuzluk, partizanlık ve popülizme daha fazla bir eğilim içinde gözükmüşler, yolsuzluğa karşı kontrol mekanizmasının kurulmasını ve bunun için gerekli yapısal reformları öncelikli bir konu olarak görmemişlerdir. Buna karşın, sol partiler de genellikle merkez solun felsefesini çağdaş ve Türkiye’nin ekonomik şartlarına en uygun olacak noktaya getirmekte zaaf göstermişler, son yıllara gelinceye kadar devamlı olarak yoğun devletçilik, yoğun müdahalecilik ve otarşizm eğilimleri içinde kalmışlardır. Laiklik konusunda titiz davranırlarken de bu sefer dine ve gerçek dindarlığa dahi uzak bir görünüm ve izlenim vererek iktidara gelme şanslarını azaltmışlardır. Tüm bu yanlışlar Türkiye’nin ekonomik gelişmesine aksetmiş, varolan gelişme potansiyelinin tam olarak kullanılmasını önlemiştir. Sonuçta, inişli çıkışlı bir ekonomik gelişme gerçekleşmiştir. Merkez sağ ve merkez soldaki bu zaaflar, radikal akımların ve partilerin giderek kuvvet kazanmasına, ve uzlaşma kültüründen mahrum olma ile birleştiğinde, siyasi partilerin çoğalmasına ve bölünmesine, istikrarsız ve güçsüz hükümet koalisyonlarına yol açmıştır. Tüm bu yanlışların üst üste birikmesi ve kronikleşmesi özellikle son yıllarda (2000 yılından bu yana) ciddi bir ekonomik -ve siyasi- krize yol açmış bulunmaktadır. 1. Atatürk Dönemi 1.1. “Liberal” Ekonomik Rejim Dönemi: 1923-1933 Atatürk yeni Türkiye Cumhuriyeti’nin, tüm alanlarda olduğu gibi, ekonomik rejim alanındaki temellerini de sağlam bir biçimde atmıştır. Sonraki yıllar ve dönemlerdeki saptırmalar ve yanlışlar Atatürk’e mal edilemez.Önemine ve temel niteliğine rağmen burada Atatürk dönemi mümkün olduğunca kısa tutulacaktır. Çünkü bu konuda doğrudan benim yazdığım ve görüşlerimi belirten yazılar1 yanında yabancı2 ve Türk,3 diğer araştırmacı ve düşünürlere ait bir çok değerli referans mevcuttur. Atatürk’ün kurduğu yeni Türkiye Cumhuriyeti, Avrupa’nın akılcılık akımına, sanayi devrimine girememiş bir ülkeyi ve üst üste savaşlar sonucu yıkılmış bir ekonomiyi ve dış borçları devralmıştır. Atatürk Lozan müzakerelerinin kesintiye uğradığı bir dönemde, 17 Şubat - 4 Mart 1923 tarihinde yeni kurulacak devletin ekonomik rejim ve ekonomi politikaları hakkında tavsiye kararları almak üzere 1. İzmir İktisat Kongresi’ni toplamıştır. Bu kongrede delegeler özel teşebbüsün esas alınmasını ve teşvik edilmesini tavsiye etmişlerdir. Kongre, kapitülasyonlar tecrübesine rağmen, ekonomiye faydalı olacak özel yabancı sermayenin teşvikini de öngörmüştür.4 İzmir İktisat Kongresi‘nin bu tavsiye kararları o günkü ortamda çok stratejik ve anlamlıydı. Çünkü, Lozan müzakerelerinde karşımızdaki Avrupalı delegelerin bir kısmı yeni Türkiye Cumhuriyeti devletinin nasıl bir ekonomik ve politik rejim uygulayacağı konusunda mütereddit idiler. 1. Dünya Savaşını izleyerek 1917’de Rusya’da kurulan Sovyet rejimi, Atatürk tarafından sınırlı tutulsa da, Kurtuluş Savaşı’nda Türk tarafına malî yardımlarda bulunmuştu. İzmir Kongresi Avrupalı diplomatların zihinlerindeki bu endişeleri ortadan kaldırdığı gibi, Musul petrolü dahil birçok konuda uzlaşma sağlandığı için Lozan Anlaşması ikinci toplantı serisinde müspet şekilde tamamlanabilmiştir. Yeni Cumhuriyet kurulduktan sonra 1927’de özel sınai girişimleri teşvik için “Teşviki Sanayi Kanunu” çıkartılmıştır.5 Kapitülasyonlar ilga edilmiş, ulaşım ve askeri alanda mevcut olan özel yabancı sermayenin bedeli ödenmek suretiyle millileştirilmesi (devletleştirilmesi), diğerlerinin ise kapitülasyonlardan arınmış olarak faaliyetlerine devam edebilmesi kararı verilmiştir. Malî imkansızlıklar nedeniyle Atatürk döneminde milileştirme çok sınırlı kalmış, daha sonra İnönü döneminde hız kazanmıştır.6 Yeni Cumhuriyet Osmanlı devletinden kalan “Düyunu Umumiye” (Genel Borçlar) ödemeleri yapmıştır. Lozan Anlaşması uyarınca 5 yıl için ve 1929 yılına kadar Cumhuriyet devleti mevcut spesifik nitelikli ve düşük değerli gümrük vergilerini muhafaza etmek, yeni gümrük vergisi getirememek durumunda kalmıştır.7 Tarım sektörünün ise “aşar”ın kaldırılması suretiyle teşviki öngörülmüştür. Türkiye’nin bu ilk dönemde yeterli bir ekonomik büyüme hızı sağlayamamış olmasını8 başlıca şu noktalarda toplayabiliriz: Ekonomisi neredeyse sıfır nokta- sından başlayan yeni Cumhuriyet hükümetinde özel tasarruf ve özel teşebbüs çok azdı. Ticaret azınlıkların ve levantenlerin elindeydi; bunların dahi sanayiye aktaracak yeterli sermayesi yoktu. Türklerin çoğu devlet memuru ve askerlik mesleğini seçmişlerdi. Çiftçiler ulaşım eksikliği nedeniyle piyasalardan kopuktu, kapalı ekonomi içinde bulunuyor, çok düşük teknoloji ve sermaye ile çalışıyorlardı. Devlet ise yeterli vergi gelirine sahip değildi, hatta bu nedenle ve devlete gelir sağlamak amacıyla sigara ve içki üzerine devlet tekeli kurulmuştur. O dönemlerde özel yabancı sermaye akımı, uluslararası yardım pek sözkonusu değildi; ayrıca bu olanaklar batı dünyasından Türkiye’ye kapalıydı. Kaldı ki, Cumhuriyetin bu ilk kuruluş yıllarında hükümet ekonomik kalkınmadan ziyade özellikle şeriat yanlılarından gelen itiraz ve isyanları bastırarak modern Türkiye için gerekli reformların gerçekleştirilmesine öncelik vermiştir.9 1.2. 1929-34 Buhranı ve Atatürk’ün Devletçilik Rejimi: 1933-1938 1929-34 Büyük Dünya Buhranı tüm dünyada çok büyük menfi etkiler yaratmış ve sonuçta ekonomik rejim ve ekonomi felsefesinde köklü değişmelere yol açmıştır. O tarihe kadar gerekse süregelen konjonktür dalgalanmalarına, gerekse kıta Avrupasında ortaya atılan korumacılıkla ilgili tezlere rağmen, iktisat literatüründe “liberal” ekonomi felsefesi ve bunun temelini oluşturan “Klasik Sistem” geçerli idi. Bu felsefeye göre rekabetin geçerli olduğu piyasalarda tüm ekonomik faaliyetler, fiyat mekanizmasının işlemesi sonucu en etkin biçimde çözülür; devletin ekonomiye herhangi bir müdahalesine gerek yoktur, hatta müdahale ekonomiyi bozar.10 Büyük Dünya Buhranı bu felsefenin çökmesi sonucunu doğurmuştur. ABD’de Franklin D. Roosevelt ve Demokrat Parti iktidara gelerek 1933’de buhrana karşı New Deal adıyla yeni bir program uygulamaya koymuş ve sosyal yardımlara ve devletin ekonomiye müdahalesine dayanan yeni bir dizi politika getirmiştir. Ekonomi literatüründe Keynes 1936 yılında Klasik Sistemi tamamen reddeden bir makroekonomik sistem sunarak buhrana karşı makro düzeyde para ve özellikle maliye politikası uygulanmasını önermiştir. İngiltere ve birçok Avrupa ülkesi ekonomiye Keynesgil makro müdahalelerde bulunmak suretiyle buhrandan çıkabilmişlerdir. Kısaca, devletin ekonomiye hiç müdahale etmemesi tezi terkedilmiş, devletin makro düzeyde müdahalesi gereği kabul edilmiştir.11 Yüklə 4,97 Mb. Dostları ilə paylaş:
|