DeniZCİLİk sektöRÜ ve gemi İNŞa sanayiİ raporu

4.6 İŞ KAZALARI

4.6.1 İş Kazası ve Meslek Hastalığının Tanımı

Dünya Sağlık Örgütü (WHO); İş kazasını “önceden planlanmamış, çoğu kez kişisel yaralanmalara, makinaların, araç ve gereçlerin zarara uğramasına, üretimin bir süre durmasına yol açan bir olay” olarak tanımlamıştır.

Uluslararası Çalışma Örgütü (ILO); iş kazasını “belirli bir zarar ya da yaralanmaya neden olan, beklenmeyen, önceden planlanmayan bir olay” olarak tanımlamıştır.
Her iki tanımda da iş kazası, beklenmeyen istenmeyen ve planlanmayan sonuçta insan ve eşyaya zarar veren bir olay olarak belirtilmiştir.

İş kazası, ülkemizde 5510 sayılı  Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 13. maddesinde aşağıdaki şekilde tanımlanmıştır.

İş Kazası
A) sigortalının işyerinde bulunduğu sırada,

B) işveren tarafından yürütülmekte olan iş nedeniyle veya görevi nedeniyle, sigortalı kendi adına ve hesabına bağımsız çalışıyorsa yürütmekte olduğu iş veya çalışma konusu nedeniyle işyeri dışında,

C) bir işverene bağlı olarak çalışan sigortalının, görevli olarak işyeri dışında başka bir yere gönderilmesi nedeniyle asıl işini yapmaksızın geçen zamanlarda,

D) emziren kadın sigortalının, çocuğuna süt vermek için ayrılan zamanlarda,

E) sigortalıların, işverence sağlanan bir taşıtla işin yapıldığı yere gidiş gelişi sırasında,

meydana gelen ve sigortalıyı hemen veya sonradan bedenen ya da ruhen özüre uğratan olaydır.

Yukarıdaki tanımdan da anlaşılacağı üzere, ülkemizde bir kaza olayının iş kazası olarak değerlendirilmesi için, olayda sigortalının bedenen ya da ruhen özüre uğraması gerekmektedir.
Meslek Hastalığı

Dünya sağlık teşkilatınca; Yapılan işten kaynaklanan, ölçülebilen, tanımlanabilen ve kontrol altına alınabilen özel etmenlerle hastalık arasındaki ilişkinin tam olarak kurulabildiği hastalıklar, meslek hastalığı olarak tanımlanmıştır.

 Meslek hastalığı ülkemizde, 5510 sayılı  Sosyal Sigortalar ve Genel Sağlık Sigortası Kanunu’nun 14. Maddesinde,
“Sigortalının çalıştırıldığı işin niteliğine göre tekrarlanan bir sebeple veya işin yürütüm şartları yüzünden uğradığı geçici veya sürekli hastalık, sakatlık veya ruhi arıza halleridir” şeklinde tanımlanmıştır.
İş kazası ve meslek hastalıkları, işyerlerinde iş sağlığı ve güvenliği ile ilgili gerekli ve yeterli önlemlerin alınmaması sonucu ortaya çıkmaktadır.Meslek hastalıklarının ortaya çıkması çok uzun sürmektedir. Bu nedenle meslek hastalıklarının teşhisi ve takibinde zorluklar yaşanmaktadır. Bunun sonucu olarak da ülkemizde, meslek hastalıkları ile ilgili sağlıklı veri bulunmamaktadır.

4.6.2 Kaza Nedenlerinin Analizi

İş kazalarının önlenebilmesi için, kaza nedenlerinin iyi tanımlanması ve bu nedenlerin ortadan kaldırılması büyük önem taşımaktadır. Kaza nedenlerinin doğru bir şekilde tanımlanıp belirlenmemesi halinde, kazaların önlenmesi için yapılacak çalışmalarda istenilen sonuca ulaşılması mümkün değildir.

Kaza Nedenleri İle İlgili Yanlış Görüşler
Kaza olayından sonra; kaza olayının şanssızlık sonucu meydana geldiği, olaydan kaçınmanın mümkün olmadığı, olayın kazalının dikkatsizliği sonucu meydana geldiği gibi değerlendirmeler, kazaların önlenmesi yönünde yapılacak çalışmalarda ve benzer kazaların önlenebilmesi için alınması gerekli önlemlerin belirlenmesinde yanlış yönlendirmelere neden olmaktadır.
İş güvenliği, şansa bırakılamayacak kadar önemli bir konudur. Gerçekleşen bir kaza olayını şanssızlık olarak değerlendirmek doğru değildir. Diğer taraftan, yapılan araştırmalar iş kazalarının % 97 sinin önlenebilir nitelikte olduğunu, kaçınılmaz (önlenemez) kazaların % 3 oranında olduğunu göstermektedir.
Dikkatsizliğin, kazaların meydana gelmesinde etkili olan nedenlerden birisi olduğu muhakkaktır. Ancak kaza için bir neden olan dikkatsizliğin, aslında başka bir olayın sonucu olduğunu da unutmamak gerekir.
İş sağlığı ve güvenliği önlemlerinin alınması için yapılan harcamaların, bazı işverenler için gereksiz bir harcama olarak görüldüğü de bilinmektedir. Ancak yapılan araştırmalar, kazalar sonucu ortaya çıkan maddi kayıpların, kazaların önlenmesi için yapılan harcamaların 5 katı olduğunu göstermektedir.
Kaza Nedenlerinin Tanımı
Kaza olayının meydana gelmesinde etkili olan çok çeşitli nedenler bulunmaktadır. Bu nedenlerin iyi tanımlanması gerekmektedir.
Kaza nedenlerini, tehlikeli durumları oluşturan “fiziksel nedenler” ve tehlikeli hareketleri oluşturan “kişisel nedenler” olarak iki ana başlık altında toplamak mümkündür.
İş kazalarının önlenmesi için yapılan çalışmalarda, bu nedenlerin birlikte ele alınıp değerlendirilmesi ve hem tehlikeli hareketleri oluşturan kişisel nedenlerin hem de tehlikeli durumları oluşturan fiziksel nedenlerin belirlenerek ortadan kaldırılması gerekmektedir.

Şekil-4.1 Kaza nedenlerinin tanımı

Kaza nedenlerini oluşturan tehlikeli durumlar; işyerinin yerleşimi, makine-tesis-malzeme-ekipman, çalışma yöntem ve metotları ile çevresel faktörler gibi fiziksel nedenlerden kaynaklanmaktadır.

Tehlikeli hareketlerin oluşmasına neden olan kişisel nedenler ise; çalışanın iş motivasyonu ve iş yeteneği eksikliğinden kaynaklanmaktadır.
İş yeteneği, kişinin; bünye, sağlık, güç, kuvvet gibi yeteneklerinden oluşan fizyolojik yetenekleri ile zeka, bilgi, nitelik gibi yeteneklerinden oluşan zihinsel yeteneklerinden oluşmaktadır.
Tehlikeli hareketlerin önlenebilmesi için, kişinin hem fizyolojik yetenekleri hem de zihinsel yetenekleri yönünden yapılan işe uygun olması gerekmektedir.
İş motivasyonu, çalışanın genel olarak çalışma istek ve arzusunu oluşturan temel motivasyonu ile yaptığı işten aldığı zevk ve memnuniyeti sağlayan direk motivasyonundan oluşmaktadır.
Çalışanın, genel anlamda çalışma istek ve arzusu yani temel motivasyonu olmasına rağmen, çalışma şartları ve işyeri ortamından kaynaklanan olumsuzluklar nedeniyle direk motivasyonu olmayabilir.
Diğer taraftan, çalışanın yaptığı işe uygunluğu, yetenek ve tecrübesi, hem iş yeteneğini hem de iş motivasyonunu doğrudan etkilemektedir.
Çalışma süreleri de, çalışanın fizyolojik yeteneğini ve direkt motivasyonunu etkilemektedir. Normal çalışma süresinin üzerinde çalışan ve/veya yeterli istirahatı sağlanmayan işçinin, aşırı yorgunluk nedeniyle fizyolojik yetenekleri azalacak ve direkt motivasyonu da olmayacaktır.
Çalışanın iş yeteneğinin yeterli, ancak iş motivasyonunun yetersiz olması, ya da iş motivasyonunun yeterli ancak iş yeteneğinin yetersiz olması durumunda tehlikeli davranışların tamamen önlenmesi mümkün değildir. Bu nedenle tehlikeli hareketlerin önlenebilmesi için; çalışanın iş yeteneğinin olması ve aynı zamanda da iş motivasyonunun sağlanması gerekmektedir.