Ders notlari

4. HİKEMÎ TARZ: Düşündürücü, öğretici, öğüt verici tarzdır. Hikemiyât denince ilk akla gelen şair NÂBİ’dir. Toplum yaşamında aksayan yönleri eleştirmiş; din ve töreyle ilgili öğütler içeren didaktik şiirler yazmıştır. Şiirlerinde hikmetli sözlere yer vermiştir.

Ahlaki, edebî ve tasavvufi nasihatler içeren bu tarzın 18. yy.da yaşamış bir başka önemli temsilcisi daha vardır. Bu temsilci SÜNBÜLZÂDE VEHBİ’dir.

DİVAN EDEBİYATININ YÜZYILLARA GÖRE TEMSİLCİLERİ:

13. yy.: Divanın başlangıç dönemidir. Sanatçıları ve eserleriyle ilgili pek ayrıntılı bilgi yoktur.

1. MEVLÂNÂ(1207-1273):Eserlerini Farsça yazmıştır. Birkaç Türkçe şiiri ve bazı şiirlerinde Türkçe sözcükler vardır. Eserlerine tasavvuf düşüncesi hâkimdir. Eserleri:

MESNEVİ: 26.000 beyittir, Farsçadır. İslam dünyasını derinden etkileyen tasavvufi bir eserdir.

DİVAN-I KEBİR: Çeşitli konularda söylediği şiirlerin tümünü içerir. Farsça şiirler dışında Arapça, Türkçe, Rumca şiirleri de içerir. 40.000 beyittir.

FİHİ MAFİH (NE VARSA İÇİNDE): Sohbetlerini topladığı nesir türündeki eseridir.

MECALİS-İ SEBA(YEDİ MECLİS): 7 vaazından oluşan, Sultan Veled veya Çelebi Hüsamettin tarafından düzenlenen kitaptır.

MEKTUBAT: 147 mektuptan oluşur. Selçuklu hükümdarlarına ve devrin ileri gelenlerine nasihat için, kendisinden sorulan ve çözüm istenen ilmî ve dinî konuları açıklamak için yazdığı mektuplardır.

RUBAİLER

2. SULTAN VELED (1226-1312):Mevlana’nın oğludur. Ömrü boyunca Mevlevilik tarikatını yaymaya çalışmıştır. Türkçe şiirleri de vardır.

Farsça mesnevileri: İBTİDANAME, İNTİHANAME, RÜBABNAME

3. ŞEYYAD HAMZA(?-?):13. yy. tekke-tasavvuf şairidir. Anadolu’da Yunus’tan önce Türkçe şiir yazan ilk şairlerdendir. Gezgin bir derviştir. Hem heceyle hem aruzla şiirler yazmıştır. YUSUF U ZÜLEYHA adlı mesnevisi ünlüdür.

4. HOCA DEHHANİ (?-?) :Klasik anlayışa göre divan şiirimizin ilk temsilcisi sayılır. (Divan şiirini başlatan kişidir.) Din (tasavvuf) dışı şiirler yazmış.

SELÇUKLU ŞEHNAMESİ adlı eseri III. Aleaddin Keykubad’ın emriyle yazmıştır ama eser ele geçmemiştir.

5. AHMED FAKİH(?-1221): Tasavvuf şiirleri söyleyen bir şairdir. 100 beyitlik ÇARHNAME adlı kaside biçimde yazılmış bir manzumesi var. Pek başarılı değildir.

14. yy.: Divan edebiyatının kuruluş çağıdır. Din, tasavvuf, ahlak gibi konuların dışında eser veren sanatçılar çoğalmış. Edebiyat dili olarak Farsçadan Türkçeye dönülmüştür.

1. GÜLŞEHRİ(?-?): “MANTIKU’T-TAYR” adlı 4000 beyitlik eseriyle Türkçeyi sanat dili yapmak istemiştir. (Feleknâme, Aruz Risalesi diğer eserleri)

2. ÂŞIK PAŞA(1272-1333):Eserlerini yalın bir dille yazmış, Türkçenin edebiyat dili olmasında büyük emeği geçmiştir.

GARİPNAME adlı 12.000 beyitlik dinî-tasavvufi, didaktik bir mesnevisi var.

3. AHMEDİ(1334-1413): Bu yy.ın en çok eser veren sanatçısıdır. Divan şiirinin asıl kurucusu sayılır.

İSKENDER–NAME: Büyük İskender’in hayatını, aşklarını, savaşlarını anlatan mesnevisidir.

CEMŞİD Ü HURŞİD: 500 beyitlik mesnevi.

TERVİHÜL-ERVAH: Tıp kitabıdır.

MİRKAT-I EDEB: Arapça-Farsça manzum lügat ve TÜRKÇE DİVAN

4. HOCA MESUD(?-?): “SÜHEYL Ü NEVBAHAR” adlı mesnevisiyle meşhur olmuş. Diğer eseri ise FERHENKNAME-İ SADİ’dir

5. KADI BURHANEDDİN (1344-1398):Kayseri kadısının oğludur. Sonra babasının yerine kadılık, Eretnaoğulları’nda vezirlik yapmış. Akkoyunlularla giriştiği mücadelede pusuya düşürülmüş, Sivas surları önünde kellesi kesilerek öldürülmüştür.

*Azeri şivesiyle yazdığı gazel ve tuyuğları önemlidir.

*Divanında 199 tuyuğ vardır.

*Tuyuğ türünü en fazla kullanan şairdir. Hiç mahlas kullanmamıştır.

*Tasavvufi şiirleri de vardır.

6. SEYYİD NESİMİ (?-1404):Bağdatlı olduğu sanılmaktadır. Şiirlerini Azeri şivesiyle yazmış. Tuyuğ türünde çok şiiri vardır.

Şiirlerinde bütünüyle coşkun tasavvuf inançlarının yer almasından dolayı onu Tekke şairi diye değerlendirenler de vardır ancak biçim özellikleri divan tekniğine ve estetiğine uygundur. Kullandığı sözcükler ve mazmunlar dolayısıyla divan şairi sayılır. Ona “Divanın Yunus Emre’si” de deniyor.

*Hurufilik tarikatının üyesidir. Şiir ve düşüncelerinin şeriata aykırı görülmesinden dolayı Halep’te derisi yüzülerek öldürülmüştür.

*Ölümü sonrası Bektaşiler arasında kutsallaştırılmıştır.

*Farsça ve Türkçe iki divanı var.

15. yy.: Türk edebiyatı bu yy.da çok gelişmiş, hükümdarlar da şiirle ilgilenmeye başlamıştır. II. Murad “Muradî”, Fatih “Avnî”, II. Beyazid “Adlî” mahlasıyla şiirler yazmıştır. Cem Sultan’ın da şiirleri var.

1. ŞEYHÎ (1371-1431) :15. yy.da en ünlü divan şairidir. İran’da tasavvuf ve tıp öğrenmiş, hekimlikte ün kazanmış. Ankara’da Çelebi Mehmet’in göz hastalığını tedavi etmiş, Çelebi Mehmet de ona Tokuzlu köyünü tımar olarak vermiştir. Köye giderken yolda tımarın eski sahipleri tarafından dövülmüş ve soyulmuştur.

*Bunun üzerine ince alay ve nüktelerle dolu ünlü mesnevisi HARNÂME’yi (Eşeğin Mektubu) yazar. 126 beyitlik alegorik(sembolik) ve satirik(eleştirel) bir mesnevidir.

HÜSREV Ü ŞİRİN: Şeyhi’nin en değerli eseri sayılmaktadır. İranlı şair Genceli Nizami’nin aynı adlı eserinden esinlenerek yazdığı aşk konulu mesnevidir. Hüsrev ü Şirin’i Türkçede en iyi işleyen Şeyhî’dir.

2. AHMED PAŞA(?-1497): Fatih’in hocası ve veziridir. Bir ara Fatih’in gazabına uğrar, zindana atılır. “Kerem” redifli kasidesiyle idamdan kurtulur.

*Gazel, kaside ve murabbalarıyla ün kazanmış ve yüzyıllarca Türk şairlerini etkilemiştir.

*Ebcedle tarih düşürmeyi sanat edinen ilk kişidir.

*Nazirecilik geleneğini geliştiren odur.

*Baki’ye kadar Sultanü’ş-Şuara (Şairler Sultanı) odur.

*Din ve tasavvuf konularıyla ilgilenmemiştir.

*Tek eseri Divan’ıdır.

3. NECATİ(?-1509):Sade ve doğal bir dille yazdığı gazelleriyle tanınmıştır.

*Şiirlerinde Türkçe deyimleri ve atasözlerini bolca kullanmıştır.

*O zamana kadar Türk divan şiirini fazlasıyla etkileyen İran şiirinden uzaklaşarak halkın diline ve kültürüne önem vermiş, bunu da şiirine yansıtmıştır.

*Türk şiirinin millîleşmesi yolunda ilk adımları atmıştır.

*Tek eseri Divan’ıdır.

4. SÜLEYMAN ÇELEBİ(?-1422):Günümüzde bile mevlit törenlerinde okunan Mevlid-i Şerif’i yazan kişidir. MEVLİD-İ ŞERİF’in diğer adı VESİLETÜ’N-NECAT’tır.

*Mevlit yazma çığırını açmış ama kimse onun kadar güzel yazamamıştır.

*Mesnevi şeklinde yazdığı MEVLİD-İ ŞERİF(Vesiletü’n-Necat) münacat, veladet, risalet, miraç, rıhlet ve dua gibi bölümlerden oluşur.

5. ALİ ŞİR NEVAİ(1441-1501):Çağatay edebiyatı şairidir. Bilinçli bir dil milliyetçisidir. Eserleri:

*MUHAKEMETÜ’L-LÜGATEYN(İki Dilin Karşılaştırılması): Farsçayla Türkçeyi karşılaştırdığı bir eseridir.

*MECALİSÜ’N-NEFAİS: İlk şuara tezkiresidir, yani şairler antolojisidir. İlk biyografik eserdir.

*MİZANÜ’L-EVZAN: Aruz ölçüsünü sistemleştirmeye çalıştığı eserdir.

*4 TÜRKÇE DİVAN: Garaibü’s-Sıgar, Nevadirü’ş-Şebab, Bedayiü’l- Vasat, Fevaidü’l-Kiber

*FARSÇA DİVAN (Divanlarının genel adı HAZİNÜL-ME’ÂNİ’dir)

* *Hamse(Beş Mesnevi ) sahibidir.

*HAMSESİ(Beş Mesnevisi): Hayretü’l-Ebrar, Ferhad ü Şirin, Leyli vü Mecnun, Seb’a-i Seyyare, Sedd-i İskenderi (Not: 6. mesneviyi de yazmıştır=Lisanü’t-Tayr)

16.yy.: Divan edebiyatının altın çağıdır. En güçlü şairler bu asırda yetişmiştir.

1. FUZULİ(1483-1556): Asıl adı Muhammed Bin Süleyman’dır. Bağdat- Hille-Kerbela dolaylarında yaşamıştır. Çok içli, derin ve samimi bir şairdir. Aşk ve ızdırap şairidir.

*Şiirlerini Azeri Türkçesiyle yazmıştır.

*Lirik şiir alanında dünya klasikleri ölçüsündedir. Eserleri:

TÜRKÇE DİVAN, ARAPÇA DİVAN, FARSÇA DİVAN (Üç dilde divan oluşturmuştur.)

LEYLA VÜ MECNUN: Fuzuli’nin en meşhur ve en güzel mesnevisidir. Platonik bir aşkı anlatır.

HADİKATÜ’S-SÜEDA: Kerbela olaylarını anlattığı nesridir.

BENG Ü BADE(Esrar ve Şarap): Esrar ve şarap arasındaki münazarayı anlattığı 500 beyitlik bir Farsça mesnevidir. Şah İsmail Bağdat’ı alınca (1508) bu mesneviyi ona sunmuştur. (beng= II. Bayezid, bâde= Şah İsmail)

HEFT CAM (Yedi Kadeh): Bu eserin diğer adı Sâkinâme’dir. Tasavvuf içerikli, 327 beyitlik Farsça mesnevidir.

RİND Ü ZAHİD: Farsça küçük mensur bir eserdir. Türkçeye çevrilmiştir.

SIHHAT U MARAZ: Tıpla ilgili Farsça mensur bir eserdir. Türkçeye çevrilmiştir.

ŞİKÂYETNAME: Divan nesrinin en güzel örneklerinden olan bir eleştiri mektubudur. Kanuni Bağdat’ı alınca Fuzuli’yle tanışır ve ona maaş bağlanmasını emreder. Elindeki belgeye rağmen para almayan Fuzuli, Nişancı Celalzade Mustafa Paşa’ya bu mektubu yazar.

HADİS-İ ERBAİN TERCÜMESİ: Kırk hadis-i şerifin tercümesidir.

SU KASİDESİ (Türkçe divanında): Peygamber Efendimizi öven bu kaside çok ünlüdür.

Bunlar dışında Risale-i Muamma, Şah u Geda (küçük bir mesnevi), Enisü’l-Kalb, Matla’ul-İtikad adlı eserleri vardır.

2. BAKİ(1526-1600):Asıl adı Mahmut Abdülbaki‘dir. Gazelde çok başarılıdır.

*Sultanü’ş-Şuara (Şairler Sultanı) diye anılır.

*İstanbul Türkçesini yaygın bir şiir dili hâline getirmeye çalışmıştır.

*Din ve tasavvuf konularına hiç değinmemiştir.

*Mesnevisi yoktur.

*Kanuni’nin yakın ilgisini görmüştür.

*Medrese hocalığı, kadılık, kazaskerlik gibi görevlerde bulunmuş, çok istemesine rağmen şeyhülislam olamamıştır.

*Şiirde tek eseri Divan’ıdır. Divanındaki Kanuni Mersiyesi çok ünlüdür.

*Nesir türündeki bilimsel eserleri:

FEZAİL-İ MEKKE, FEZAİL-İ CİHAD, ME’ALİMÜ’L-YAKİN, TERCÜME-İ HADİS-İ ERBAİN

3. BAĞDATLI RUHİ (?-1605): Divan şiirinin toplumcu şairidir. Bir derviş gibi yaşamış, son zamanlarında yazdığı Terkibibend ile ünlü olmuştur.

Bu eserde toplumsal aksaklıkları eleştirmiştir.

*Ziya Paşa Terkibibend’i ile onu taklit etmiştir.

*Divan’ı var.

4. HAYALİ BEY (?-1557): Düzenli bir eğitim görmemiştir. Başarılı bir şairdir.

*Önceleri devlet büyükleri tarafından korunmuş, son yıllarında ise yokluk çekmiş derviş bir şairdir. Tek eseri Divan’ıdır.

5.TAŞLICALI YAHYA BEY ( ?-1582): Kanuni’nin emri ile boğdurulan Şehzade Mustafa için yazdığı “ŞEHZADE MERSİYESİ” en ünlü eseridir.

*Fuzuli’den sonra asrın en üstün mesnevi şairidir.

*YUSUF U ZÜLEYHA mesnevisi en iyi mesnevi kabul edilir.

*Mesnevilerde İran motiflerine bağlı kalmaması ve yerli motifleri kullanması, sade dili ve duru anlatımıyla divan şiirinin Yerlileşmesine (Mahallileşme) büyük katkısı olmuştur.

*Hamse sahibidir. Mesnevileri:

GENCİNE-İ RAZ, KİTAB-I USÛL, GÜLŞEN-İ ENVAR, YUSUF U ZÜLEYHA, ŞAH U GEDA

*Divan’ı var.

6. NEV’İ (1533-1599): Gazelleriyle ünlüdür. Nesirleri de güçlüdür.

*Türkçe, Arapça, Farsça birçok eseri vardır.

*Divan’ı var.

Not: 16.yy.da bunlar dışında Zatî, Emrî, Usûlî, Edirneli Nazmî gibi birçok şair vardır.

*Bu asırda Yavuz Sultan Selim “Selimî” mahlasıyla şiirler yazmıştır. Ayrıca Türkçe ve Farsça divanları vardır.

*Kanunî Sultan Süleyman “Muhibbî” mahlasıyla şiirler yazmıştır. Onun da Muhibbî Divanı var.

*II. Selim(Kanunî’nin oğlu) “Selim” mahlasıyla şiirler yazmıştır.

*III. Murad “Muradî” mahlasıyla şiirler yazmıştır. Divanı dışında Esrarnâme ve Fütuhâtü’s-Sıyâm adlı iki eseri var.

17. yy.: Siyasi gerilemeye rağmen edebî alanda ilerleme devam etmiştir. İstanbul dışında da büyük şairler yetişmiştir.

1. NEF’Î (1572-1635): Asıl adı Ömer’dir. Erzurumludur. İyi bir medrese eğitiminden sonra İstanbul’a gelmiştir. Hiciv edebiyatımızın en büyük şairidir.

*Kasideleriyle ünlüdür. Kaside denince akla Nef’î gelir.

*SİHAM-I KAZA (Kaza Okları) adlı eserindeki hicivleri okuyan IV. Murad bir daha hiciv yazmaması konusunda onu uyarır fakat o, tekrar Vezir Bayram Paşa’yı hicveder ve bundan dolayı zindanda boğdurularak öldürülür.

*Türkçe Divan’ı ve Farsça Divan’ı vardır.

*Din ve tasavvuf konularına değinmemiştir.

*Mesnevisi yoktur.

*Sebk-i Hindi akımından etkilenmiştir.

2. NABİ(1642-1712): Urfalı Yusuf Nabi, genç yaşta İstanbul’a gelir. Yüksek bürokratların korumasında uzun yıllar Halep’te yaşar ve en önemli eserlerini burada yazar.

*HİKEMİ TARZ denen düşündürücü, öğretici (didaktik) şiirin en büyük ustasıdır.

*Didaktik yönü olduğu için duygu ve hayalden çok düşünceye önem verir.

*Eserlerinde fikir ve felsefe ön plandadır. Eserleri:

*HAYRİYYE: Oğluna öğütler verdiği, tecrübelerini anlattığı bir mesnevidir.

*HAYRABAD: Eserin aslı İranlı şair Feridüddin Attar’a aittir. Çevirirken birçok ekleme yapmış ve ünlü bir mesnevi oluşturmuş.

*TUHFETÜ’L-HAREMEYN: Hac yolculuğunu anlattığı gezi yazısıdır.

*SURNAME: IV. Mehmet’in çocuklarının sünnet düğününü anlattığı manzum bir eserdir.

*TÜRKÇE DİVAN, FARSÇA DİVAN

3. NAİLÎ (?-1666): Nailî-i Kadim diye de bilinir. Gazelde başarılıdır.

*Sebk-i Hindî tarzının ilk şairidir. Divan’ı var.

4. NEŞATÎ (?-1674): Mevlevi bir şairdir. Birçok şairi etkilemiştir. Kendisine nazireler ve tahmisler yazılmıştır. Sebk-i Hindî temsilcisidir. Divan’ı var.

5. ŞEYHÜLİSLAM YAHYA EFENDİ(1552-1643):

*Baki’den sonra gelenler içinde en üstün gazel şairi sayılır.

*Kadılık, kazaskerlik ve şeyhülislamlık yapmış; IV. Murat’la birlikte Revan ve Bağdat Seferleri’ne katılmıştır.

*Sağlam bir üslubu vardır.

*Divan’ı var.

6. NEV’İZADE ATÂÎ(1583-1635): Şair Nevi’nin oğludur. Hamse sahibidir.

*Türk mesneviciliğinin en büyük şairlerindendir.

*Divan’ı da var.

18.yy.: Divan edebiyatı son güçlü şairlerini yetiştirmiştir.

1. NEDİM (1680-1730): İstanbul Türkçesini divan şiirinde en başarılı bir şekilde kullanan, mahallî hayatı şiire en güzel yansıtan şairimizdir.

*Lale Devri’nin tüm ihtişamını, zevküsefasını onun şiirlerinde görürüz.

*Tasavvufa hiç yer vermemiştir.(Dinî şiirleri yoktur. ) * Mesnevisi yoktur.

*ŞARKI nazım biçimini icat etmiş ve en güzel örneklerini vermiştir.

*Mahallileşme Akımı’nın en güçlü şairidir.

*Halk inanışını, deyimlerini ve geleneğini benimsemiş; koşma, türkü nazım şeklini ve hece veznini kullanmıştır.(Heceyle bir türkü yazmıştır.)

*Şarkı ve gazelleriyle ünlüdür. *Divan’ı var.

2. SÜNBÜLZADE VEHBÎ(1718-1809): Öğrenimini Maraş’ta tamamlamış, İstanbul’a geldikten sonra devlet büyükleri tarafından korunmuştur.

*Hikemi tarzın temsilcisidir.

*Kadılık, İran elçiliği gibi görevlerde bulunmuştur.

*Divan’ı dışında Lutfiyye, Tuhfe, Nuhbe ve Şevkengiz adlı eserleri vardır.

*Lutfiyye’yi Nabi’nin Hayriyye’sine nazire olarak yazmış, bu da kendi oğluna seslenmiştir.

*Tuhfe Farsça, Nuhbe Arapça manzum sözlüktür.

3. ŞEYH GALİP (1757-1799): Divanın son güçlü şairidir.(Divan edebiyatı onunla son bulmuş denebilir.) Mevlevi dedesidir. Tasavvuf edebiyatı açısından çok önemli bir isimdir. Sebk-i Hindi akımının önemli bir ismidir. En ünlü eseri HÜSN Ü AŞK adlı mesnevisidir.

Divan’ı dışında Şerh-i Cezire-i Mesnevi, Es-Sohbetü’s-Safiyye adlı tasavvufi eserleri vardır.

4. ENDERUNLU FAZIL (1750-1810): 18. yy. divan şairidir. Enderun mektebinde yetiştiği için "Enderûnlu" lâkabını almıştır. Osmanlı döneminde toplatılan ilk kitap olan ZENANNAME'yi (Kadınlar Kitabı) yazan şairdir.

Diğer eserleri: DEFTER-İ AŞK, HUBAN-NAME, ÇENGİ-NAME

19. yy.: Divan edebiyatı birkaç şairle devam etse de Batı etkisindeki edebiyat karşısında bunlar pek varlık gösterememişlerdir.

1. KEÇECİZADE İZZET MOLLA(1828-1867): Tanzimat öncesi divan edebiyatının son temsilcilerindendir. Nüktedan, zeki ve hoşsohbet biridir. Mevlevi tarikatına mensuptur.

GÜLŞEN-İ AŞK: Tasavvufî, sembolik bir mesnevidir.
MİHNET-İ KEŞAN: Keşan’a sürgüne gidişini ve dönüşünü anlatan bir mesnevidir.

2. LESKOFÇALI GALİB (1785-1829): Namık Kemal'in hayranlığını kazanan şiirleri ile tanınır. Eski şiir zevkini devam ettirmeyi amaçlayan şairler topluluğu ENCÜMEN-İ ŞUARA’nın kurucusu ve başkanıdır. XVII. yüzyıl şairlerinden Naili, Şeyhülislâm Yahya ve Fehim-i Kadim’i örnek alıp şiirlerini tasavvufla yoğurdu, şiirde klasik zevki yaşattı. Dili sağlamdır. Etrafında toplanan genç şairlere klasik şiirimizin zevkini, inceliklerini göstermiştir.
Leskofçalı Galip‘in iki divanı vardır. İlkine RUH-I SÂNÎ adını vermiştir. İkincisi DİVAN adını taşır. 

3. ENDERUNLU VASIF (1786-1824): Asıl adı Osman’dır. Muhammes, gazel ve şarkılarıyla tanınır. Çocukluğunda saraya alınıp Enderun'da yetiştiği için bu isimle anılır. DÎVÂN-I GÜLŞEN-İ EFKÂR-I VÂSIF-I ENDERÛNİ adlı divanında günlük dile ve gerçek anlatımlara rastlanır.

4. YENİŞEHİRLİ AVNİ (1826-1884): Türk şiirinin Batı'ya açıldığı bir dönemde divan şiiri tarzını devam ettirmiş bir şairdir. Tanzimat şairlerinden Namık Kemal, ve Ziya Paşa'nın hayranlığını kazanan bir şiir ustasıdır. Eserlerinde tasavvufî konulara ağırlık verir. Hayattayken şiirlerini bir araya getirip yayınlamamıştır. ENCÜMEN-İ ŞUARA üyesidir.

DİVAN EDEBİYATINDA NESİR: Divan edebiyatında nesre İNŞA, yazana MÜNŞİ, inşaların toplandığı kitaba da MÜNŞEAT denirdi.

*Divanda nesir hep şiirin gölgesinde kalmıştır. Divan nesri üç bölümde incelenir:

1.SADE NESİR: Halk için Türkçe bir anlatımla yazılan nesirdir. Halka yönelik masal, öykü, tarih kitaplarıyla din ve tasavvuf konularını işleyen ya da destan özelliği gösteren yapıtlar ortaya konmuştur. Bazıları:

KÂBUSNAME: Mercimek Ahmet tarafından 15. yy.da yazılmış bir sosyal öğüt kitabıdır.

KELİLE VE DİMNE: (MÖ I. yy.) Kul Mesut’un Kadı Beydeba’dan çevirdiği masal kitabıdır.

SEYAHATNAME: 17.yy.da Evliya Çelebi tarafından yazılmış 10 ciltlik gezi yazısıdır.

2.SÜSLÜ NESİR: Düşüncenin ikinci plana itildiği; ustaca söz söylemenin, sanatlı anlatımın ön plana çıktığı bir nesir türüdür. Secilere çok yer verilmiştir. Bazıları:

TAZARRUNAME: Sinan Paşa tarafından 15. yy.da yazılmış tasavvuf konulu bir eserdir.

*Sinan Paşa’nın ayrıca MAARİFNAME ve TEZKİRETÜ’L-EVLİYA adlı eserleri de vardır.

*HABNAME: Şair Veysi tarafından yazılmış sosyal öğüt kitabıdır.

Not: NERGİSİ’nin de süslü nesirleri vardır.

3.ORTA NESİR: Tarih ve bilim alanındaki kitaplarda görülen nesirdir. Bazıları:

*ÂŞIKPAŞAZADE TARİHİ:15. yy.da Âşıkpaşazade tarafından yazılmıştır.

*HEŞT BEHİŞT (SEKİZ CENNET): Sehî Bey tarafından 16. yy.da yazılmıştır. Anadolu’daki ilk şuara tezkiresidir.

*LATİFİ TEZKİRESİ:16 yy.da Latifi tarafından yazılmış bir şuara tezkiresidir.

*MEŞAİRÜ’Ş-ŞUARA:16. yy.da Âşık Çelebi tarafından yazılmış bir şuara tezkiresidir.

ORTA NESRİN DİĞER ÖRNEKLERİ:

*MİRATÜ’L-MEMALİK:17. yy.da Seydi Ali Reis tarafından yazılmış gezi yazısıdır.

*MUHİT:17 yy.da Seydi Ali Reis tarafından yazılmış deniz astronomisi ve coğrafya kitabıdır.

KÂTİP ÇELEBİ’NİN ESERLERİ : (17. yy. )

Kâtip Çelebi Batılıların “Hacı Kalfa” olarak tanıdıkları bir bilgin ve fikir adamıdır.

*KEŞFÜ’Z-ZÜNUN: Arapça yazılmış bir eserdir. Birçok bilim dalıyla ilgili 1450 eseri tanıtır. Batı dillerine de çevrilmiştir.

*CİHANNÜMA: Dünya ve Osmanlı coğrafyası kitabıdır.

*FEZLEKE: Tarih kitabıdır.

*TAKVİMÜ’T-TEVARİH: Tarih kitabıdır.

*TUHFETÜ’L-KİBAR Fİ ESFARİ’L-BİHAR: Osmanlı denizciliğini ve deniz savaşlarını anlatan kitabıdır.

*MİZANÜ’L-HAK: Toplumsal konular

*DÜSTURÜ’L-AMEL: Toplumsal konular

*KOÇİ BEY RİSALESİ:17. yy.da Koçi Bey tarafından yazılmış siyasetname tipinde bir eserdir.

*NAİMA TARİHİ:17. yy.da Naima tarafından yazılmış tarih kitabıdır.

*PEÇEVİ TARİHİ: 17.yy.da İbrahim Peçevi tarafından yazılmış tarih kitabıdır.

*SEFARETNAME-İ PARİS:18.yy.da 28 Çelebi Mehmet tarafından yazılmış bir gezi yazısıdır.

*MARİFETNAME:18. yy.da Erzurumlu İbrahim Hakkı tarafından yazılmış birçok bilimi içeren bir kitaptır.

*TARİH-İ CEVDET:19. yy.da Ahmet Cevdet Paşa tarafından yazılmış tarih kitabıdır.

*KISAS-I ENBİYA: 19. yy.da Ahmet Cevdet Paşa tarafından yazılmış peygamber öyküleridir.

DİVAN NAZIM ŞEKİLLERİ (BİÇİMLERİ) VE TÜRLERİ

Bu şekiller İslamiyet’in kabulünden sonra Arap ve Fars edebiyatlarından alınmıştır. Şarkı ve tuyuğ ise Türkler tarafından icat edilmiştir.

Nazım biçimleri dize sayılarına göre şöyle gruplanır:

BEYİTLERLE DÖRTLÜKLERLE BENTLERLE

KURULANLAR KURULANLAR KURULANLAR MUSAMMATLAR

1.Gazel 1.Rubai 1.Terkibibent 1.Muhammes

2.Kaside 2.Tuyuğ 2.Terciibent 2.Müseddes

3.Mesnevi 3.Şarkı 3.Müsebba

4.Kıt’a 4.Murabba 4.Müsemmen…
BEYİTLERLE KURULAN NAZIM BİÇİMLERİ:

1.GAZEL: Genel olarak aşk-kadın-şarap konulu şiirlerdir.

*Ayrılık, aşk, özlem; sevgilinin güzelliği, vefasızlığı gibi konularda yazılır.

*En duygusal, en lirik şiirlerdir.

*Halk edebiyatındaki koşmanın karşılığıdır.

*Arapların icadıdır.

*13.yy.dan beri kullanılan en yaygın biçimdir.

* 5-15 beyitten oluşur.

*İlk beytine matla, son beytine makta, en güzel beytine beytü’l-gazel (şah beyit) denir.

*Mahlas genellikle makta beytinde bulunur.

*Uyak düzeni aa, ba, ca, da, ea… şeklindedir.

*Aruzun her kalıbıyla yazılır.

*Genellikle beyitler arası anlam bütünlüğü yoktur. Bazı gazeller konu bütünlüğü gösterir. Bunlara YEK-ÂHENK GAZEL denir.

*Bütün beyitler aynı güçte ve aynı güzellikteyse YEK-ÂVÂZ GAZEL denir.

*Dize ortası da uyaklı olan gazellere MUSAMMAT GAZEL denir.

“Fuzûli rind-i şeydâdır, hemîşe halka rüsvâdır

Sorun kim bu ne sevdâdır, bu sevdâdan usanmaz mı?”

*Fuzuli, Baki, Ahmet Paşa, Necati, Şeyhülislam Yahya gazelde en başarılı isimlerdir.