Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası təhsil nazirinin 25 fevral 2010-cu IL tarixli 235
Yüklə 1,92 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Bank hesabları.
Demək olar ki, bütün ölkələrdə bank və müştərinin hüquqi cəhətdən qarşılıqlı münasibətləri hesabın açılmasından sonra başlanır. Respulikamızda müştərilər kommersiya bankının razılığı əsasında (qanunda digər bir hal nəzərdə tutulmamışsa) istənilən sayda və valyutada hesablaşma, depozit və digər hesablar açmaq hüququna malikdirlər. Məsələn, hüquqi şəxs olan müştəri əsas fəaliyyət sahəsi üzrə bir neçə hesaba sahib ola bilər. Bu hesablardan biri də hesablaşma hesabıdır. Bu hesab məhsulun (iş, xidmət) satışından əldə edilən gəlirin hesablanması, mal göndərən, iş və xidmətlər üzrə hesablaşmalar, digər ödənişlərin hesabatları və büdcə hesabatı üçün istifadə edilir. Hesablaşma he- sabından əlavə bankın müştərisi həmçinin depozit, ssuda və xarici valyutada olan digər hesablara da sahib ola bilər. Bank tərəfindən hesabların açılması, aparılması və bağ- lanması qaydaları həm qanunlar, həm də Mərkəzi Bank tərəfindən təlimatlarla müəyyən edilir. Kommersiya bankının, onun rəhbərlərinin və digər vəzifəli şəxslərinin həmin qaydaların pozulmasına görə məsuliyyəti qanunlarla müəyyənləşdirilir. Dünyanın bir sıra ölkələrində müştəri bankdan öz hesabı üçün «xüsusi rejim» tətbiq edilməsini tələb edə bilər. Xüsusi recim anlayışı dedikdə, adətən bankda müştərinin poçt 37 yazışmasının saxlanması başa düşülür. Bu müştərinin bütün poçtunun bankda qalmasında və onun oradan şəxsən özü və ya etibar etdiyi şəxslərin götürməsində maraqlı olduğu zaman baş verə bilər. Hesablara xüsusi recim vasitəsilə xidmət göstərilməsi adi hesablara nisbətən böyük bank xərclərini tələb edir, bu səbəbdən də xüsusi hesabın olması bir qayda olaraq yalnız bank rəhbərliyinin icazəsi əsasında həyata keçirilir. Banklar hesabın bağlanması məsələsinə xüsusi diqqət yetirirlər. Bir qayda olaraq hesab üzrə əməliyyatların uzun müddət keçirilməməsi nəticəsində ona «hərəkətsiz hesab» kateqoriyası verilərək bağlanılır. Yerli qanunvericilikdən asılı olaraq müəyyən müddət ərzində «hərəkətsiz» hesablar müsadirə edilmiş elan olunur və dövlət xəzinəsinə verilir. Bəzi ölkələrdə qanunvericilik (məsələn, Böyük Britaniyada «Mülkiyyətin müsadirə edilməsi haqqında» Qanun) bankdan vəsaitlərin dövlətə verilməsindən əvvəl hesabın sahibinin aşkar edilməsi üçün zəruri səylərin göstərilməsini tələb edir (adətən bu, qəzetlərdə elanların dərc edilməsi vasitəsilə həyata keçirilir). Banklararası əməliyyatların keçirilməsi prosesində qüv- vədə olan qanunvericiliyə müvafiq olaraq kommersiya bankları bir-birinə vəsaitlərin cəlb edilməsini və depozitlərin kreditlər şəklində yerləşdirilməsini, müxbir hesablarının yaradılması vasitəsilə hesablaşmaların aparılmasını və Mərkəzi Bank tərəfindən verilən lisenziyalarla nəzərdə tutulmuş digər qarşılıqlı əməliyyatların aparılmasını həyata keçirirlər. Kommersiya bankları hər ay Mərkəzi Banka Azərbaycan Respublikası ərazisində və xaricdə açılmış yeni müxbir hesablar haqqında məlumat verir. Kommersiya bankı ilə Mərkəzi Bank arasında korrespon- dent münasibətlər də müqavilə əsasında həyata keçirilir. Kredit təşkilatının hesablarından vəsaitlərin köçürülməsi qanunda nəzərdə tutulmuş hallardan başqa onun sərəncamı və ya razılığı əsasında həyata keçirilir. Müştərilərin kreditləşdirilməsi və öz üzərinə götürdüyü öhdəliklərin yerinə yetirilməsi üçün 38 kommersiya bankının vəsaitləri kifayət qədər olmadıqda kredit əldə olunması üçün Mərkəzi Banka onun müəyyən etdiyi şərtlər əsasında müraciət edə bilər. Qanunvericiliyə müvafiq olaraq müqavilə bağlayarkən kredit təşkilatı fiziki və ya hüquqi şəxsin tələbinə əsasən öz maliyyə hesabatı haqqında məlumatı, mühasibat balansı, o cümlədən keçən il üçün auditor qərarı və cari il üçün aylıq mü- hasibat balanslarını təqdim etməlidir. Məlumatın verilməsi qaydasının pozulması və ya qeyri-düzgün məlumatın verilməsilə müştəri və investorlarda yanlış fikir yaratmaq cəhdinə görə kredit təşkilatı qüvvədə olan qanunvericiliyə əsasən məsuliyyət daşıyır. Beləliklə, bir çox kommersiya bankları müasir şəraitdə öz müştərilərinə (həm fiziki, həm də hüquqi şəxslərə) geniş həcmdə əməliyyat və xidmətlər təklif edir. Universal növlü kommersiya bankları əhalinin, təsərrüfat təşkilatlarının, firma və şirkətlərin pul vəsaitlərinin cəlb edilməsi, kredit ehtiyatlarının yerləşdirilməsi, pul hesablarının təşkili və idarə edilməsi üzrə funksiyaları həyata keçirir, müştərilərə müxtəlif bank əməliyyatları və xidmətləri göstərir. |