Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası təhsil nazirinin 25 fevral 2010-cu IL tarixli 235

Aktivlərin həcmi üzrə Azərbaycan bankları  
(01. 01. 2007, mln. man) 
№ 
Banklar 
Aktivlər 
İl ərzində artımı, %-lə 
Bazarın 
payı, %-lə 
1 
Beynəlxalq Bank 
1145, 279 
35, 3 
50, 8 
2 
Bank Standart 
99, 051 
11, 2 
4, 4 
3 
Kapitalbank 
97, 417 
46, 7 
4, 3 
4 
Unibank 
66, 107 
57 
2, 93 
5 
Texnikabank 
65, 04 
54, 7 
2, 89 
6 
Azəriqazbank 
59, 473 
54, 1 
2, 64 
7 
Respublikabank 
58, 156 
92, 2 
2, 58 
8 
Bank Of Baku 
54, 599 
2, 7 
2, 42 
9 
Koçbank Azərbaycan 
53, 405 
59, 8 
2, 37 
10 
Azərdəmiryolbank 
50, 335 
74, 8 
2, 23 
11 
Rabitəbank 
32, 411 
11, 3 
1, 44 
12 
Atabank 
31, 887 
11, 6 
1, 41 
13 
Turanbank 
30, 575 
44, 5 
1, 35 
14 
Bank of Azerbaijan 
29, 163 
31, 2 
1, 29 
15 
Muğan Bank 
21, 717 
24, 2 
0, 96 

---

 
 
 
 
136 
16 
Azərtürkbank 
20, 49 
13, 3 
0, 91 
17 
Access Bank 
20, 385 
2, 3 
0, 9 
18 
Atrabank 
20, 019 
50, 3 
0, 89 
19 
Əmrahbank 
19, 358 
12, 2 
0, 86 
20 
Günaybank 
19, 155 
28, 1 
0, 85 
21 
SİBbank 
18, 741 
38, 1 
0, 83 
22 
Xalqbank 
17, 369 
 
0, 77 
23 
Zaminbank 
15, 953 
32, 6 
0, 71 
24 
Debut bank 
12, 491 
4, 1 
0, 55 
25 
Qafqaz İnkişaf Bankı 
12, 282 
77, 1 
0, 54 
26 
Melli İran Bank 
11, 926 
14, 3 
0, 53 
27 
Dekabank 
11, 65 
63 
0, 52 
28 
Azərnəqliyyatbank 
11, 071 
31, 7 
0, 49 
29 
Royal Bank of Banu 
10, 229 
2, 6 
0, 45 
30 
United Kredit Bank 
9, 665 
60, 1 
0, 43 
31 
Kövsərbank 
9, 603 
10, 4 
0, 43 
32 
Birlikbank 
9, 381 
 
0, 42 
33 
AFBank 
8, 934 
33, 5 
0, 4 
34 
Kredobank 
8, 89 
47, 7 
0, 39 
35 
Gəncəbank 
7, 905 
65 
0, 35 
36 
NBCbank 
5, 701 
19, 9 
0, 25 
37 
Atlantbank 
5, 679 
40, 3 
0, 25 
 
Cədvəl 1. Mənbə: Azərbaycan Respublikası Mərkəzi Bankı. 
 
Digər  tərəfdən  əhalidə  baklara  qarşı  etimadsızlığın  mövcud 
olması  əmanətlərin  cəlb  edilməsi  sahəsində  müəyyən  çətinliklər 
yaratmışdır.  Buna  səbəb  kommersiya  banklarının  əhalinin 
əmanətlərinin 
cəlb 
edilməsində 
müvafiq 
çətinliklərlə 
qarşılaşmasıdır.  Həmçinin,  onu  da  qeyd  etmək  lazımdır  ki, 
kommersiya banklarının cəlb etdikləri vəsaitlərin müəyyən hissəsi 
(faizi)  Mərkəzi  Bankda  məcburi  ehtiyat  yaratmaq  üçün  istifadə 
olunur.  Məcburi  ehtiyat  normalarının  yüksək  olması  bu  sahədə 
çətinliklər yaradır .  
Bazar  münasibətlərinə  keçid  bankları  və  digər  maliyyə-
kredit  institutlarını  öz  fəaliyyətlərini  yeni  iqtisadi  sistemin  tələb-
lərinə  uyğun  qurmağı  tələb  edir,  çünki  artıq  banklar  və  kredit 
təşkilatları bilavasitə müştərilərdən asılı vəziyyətə düşmüşdür.  

---

 
 
 
 
137 
Əlbəttə,  sağlam  rəqabət  və  yüksək  xidmət  səviyyəsi  bank-
ların uğur qazanmasının əsas amili kimi çıxış edir.  
   Banklar  əhalinin  etimadını  qazanmaq  üçün  bu  sahədə 
xüsusi  səy  göstərməlidir.  Əmanətlərin  indeksləşdirilməsi  məsə-
ləsinin  həlli  bu  sahədə  əsaslı  dönüş  yarada  bilər.  Bu  əmanət 
hesablarıdır.  Bu  hesabların  əsas  prinsipi  likvidlik  göstəricisi  ilə 
yanaşı  faiz  ödənişləri  formasında  gəlirin  əldə  olunmasıdır.  Pay 
hesablar  üçüncü  şəxslərin  xeyrinə  ödənişlərdə  istifadə  edilə 
biləcək  vəsaitlərin  götürülməsi  haqqında  əmr  və  yaxud 
hesablaşma trattasıdır.  
Pay hesabların əsas xüsusiyyətləri: 
-  Hesab üzrə faizlər ödənilir; 
-  Hesabın  sahibinin  müddətli  təqdim  olunma  trattaları 
yazmaq  hüququ  vardır  ki,  bunlar  da  çeklərə  oxşar  ödəniş  üçün 
gəlir qəbul edir; 
-  Hesablar  ancaq  xüsusi  şəxslərə  və  mənfəətsiz  təşkilatlara 
açılır; 
-  Hesabın  sahibindən  minimal  qalığın  saxlanması  tələb 
olunmur.  
Müddətli və əmanət hesablarında sahibinə faiz şəklində gəlir 
gətirən  və  üçüncü  şəxslərə  hesablaşmalar  üçün  nəzərdə 
tutulmayan  vəsaitlər  saxlanılır.  Əmanət  hesablarının  xüsusiyyəti 
ondan  ibarətdir  ki,  bu  hesablar  möhkəm  müddətə  malik  olub, 
sahibinə  vəsaitin  götürülməsi  haqqında  əvvəlcədən  xəbərdarlıq 
olunmur.  
Göstərilən əmanətlərin xüsusiyyətlərinə aid edilir: 
-  Hesablar  ödənişlər  üçün  nəzərdə  tutulmur  və  bunlara 
çeklər yazılmır; 
-  Vəsaitlər hesablarda tədricən dövr edir; 
-  Əmanətçinin  əmanətinin  götürülməməsindən  7gün,  bəzi 
hallarda  isə  30  gün  əvvəl  banka  xəbərdarlıq  etməsi  kimi  formal 
tələb mövcuddur; 

---

 
 
 
 
138 
-  Hesab  üzrə  faiz  ödənilir  və  faiz  dərəcəsının  maksimal 
səviyyəsi  ayrı-ayrı  vaxtlarda  Mərkəzi  Bank  tərəfindən  tənzim 
edilə bilər; 
-  Bu  əmanətlər  üzrə  qaydaya  əsasən  tələb  edilənədək  de-
pozitlərdən  fərqli,  məcburi  ehtiyatların  aşağı  norması  təyin 
edilməlidir.  
Fərdi  depozit  hesablarının  geniş  yayılmış  növlərindən  biri 
kitabçalı əmanət depozitidir. Bu əmanət: 
-  Sabit müddətə malik deyildir; 
-  Əmanətin götürülməsi zamanı xəbərdarlıq tələb edilmir; 
-  Əmanətin yuxarı həddi məhdud deyil; 
-  Vəsaitin  qoyulması  və  götürülməsi  zamanı  əmanət 
kitabçasını təqdim etmək zəruridir.  
Müasir  bank  təcrübəsində  geniş  tətbiq  edilən  depozit 
sertifikatları mövcuddur. Burada sertifikatda depozitin müddəti və 
faizi göstərilir.  
Əmanətlər  üçün  kəskin  rəqabət  mübarizəsi  son  vaxtlar 
banklar müştərilərə yeni, əlverişli depozit formaları tətbiq etməyə 
vadar  etmişdir.  Nümunə  üçün  ŞATS  hesablarını  göstərə  bilərik. 
Bu  əmanətlər  hesabı  olub  bank  tərəfindən  müştərinin  cari 
hesabına  avtomatik  olaraq  vəsaitin  köçürülməsi  deməkdir,  bu  o 
zaman  baş  verir  ki,  hesab  üzrə  overdraft,  yəni  qalığın 
razılaşdırılmış  səviyyədə  aşağı  düşməsi  yaranır.  Xidmətin  bu 
forması ABŞ-da rəsmi olaraq 1978-ci  ildən mövcuddur. Əmanət 
hesabının digər analoji növündən biri də müştərinin telefon zəngi 
əsasında onun vəsaitinin çek hesabına köçürlməsidir.  
Həmçinin, əvvəlcədən xəbərdardlıq etmə ödənişləri adlanan 
əmanət hesabları da mövcuddur: 
-  Müştəri  banka  onun  hesabından  müntəzəm  olaraq  müəy-
yən edilmiş vaxtlarda sığorta haqlarının; 
-  Mənzil  icarəsinin,  istehlak  krediti  haqqının  və  s. 
ödənilməsini həvalə edə bilər 
Amerika  banklarının  təcrübəsində  son  illərdəki  ən  mühüm 
yeniliklərdən  birinə  pul  bazarının  depozit  hesablarına  aid 

---

 
 
 
 
139 
edilməsidir.  Bu  yenilikləri  kommersiya  banklarının  iri  maliyyə 
firmalarına  qarşı  əks  tədbirləri  kimi  də  qiymətləndirmək  olar. 
Çünki  maliyyə  firmaları  qısamüddətli  gəlirli  qiymətli  kağızlar  olan 
investisiya fondlarını inkişaf etdirməyə başlamışlar.  
İnvestisiya fondlarının xüsusiyyətləri:  
-  Hesab  üzrə  faiz  dərəcəsi  pul  bazarının  digər  alətlərinin 
dərəcəsindən asılı olaraq hər həftə dəyişir; 
-  Əmanətin  müddəti  əvvəlcədən  razılaşdırılmış  şərt  və 
əmanətin  götürülməsi  zamanı  banklar  7  gün  əvvəlcədən  xəbər-
darlıq tələb edə bilərlər; 
-  Əvvəllər  2500  ABŞ  dolları  həcmində  minimal  qalıq,  bir 
qədər  sonra  1000  ABŞ  dollarI  qalıq  saxlanılması  qərarı  qüvvədə 
olmuş və nəhayət 1986-cı ildə bu məhdudiyyət ləğv edilmişdir; 
-  Əmanətlər  depozitlərin  sığortalanması  üzrə  federal 
korporasiya tərəfindən sığortalanır; 
-  Hesabın  sahibi  üçüncü  şəxslərin  adına  1  ay  ərzində  altı 
köçürmə,  yəni  üç  dəfə  çek  yazılışı  və  üç  dəfə  telefon  vasitəsilə 
əməliyyat  edə  bilər.  Bununla  belə  hesab  sahibinin  şəxsən  banka 
gəldiyi zaman pulun götürülməsində heç bir məhdudiyyətlərə yol 
verilmir.  
İndi  isə  ABŞ  –  da  müddətli  əmanətlərin  bankdan  verilməsini 
nəzərdən keçirək. Bu növ fərdi əmanətlər, ilk növbədə, kiçik nominal 
əmanət və depozit sertifikatları ilə təmsil olunmuşdur.  
 ABŞ  –  da  əmanət  sertifikatları  500,  1000,  2500  dollar 
məbləgində  standart  normalarla  buraxılır.  Sertifikatlar  sabit 
ödəniş müddətinə və möhkəm məzənnəyə malikdir.  
Depozitlərin müddətləri 1, 2, 3, 5 illikdır. Əmanətlərin vax-
tından əvvəl götürülməsi cərimə sanksiyası ilə nəticələnir.  
Banklarda  fərdi  əmanətçilər  üçün  nəzərdə  tutulmuş  “pəra-
kəndə”  depozitlər  hesabı  açılmışdır.  Uzunmüddətli  əmanətlərə 
gəldikdə isə bunlar başlıca olaraq işgüzar firmalar və nəhəng fərdi 
əmlaklara  sahib  olan  mülkiyyətçilərə  məxsus  olub  depozit 
sertifikatları formasındadır.  

---

 
 
 
 
140