Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirinin

5.4. Qərarlar, onların mahiyyəti və məqsədi

Qərarlar–qarşıya məqsədlərin qoyulması, məqsədə nail olmaq yollarının müəyyən edilməsi, problemlərin ara­dan qaldırılması məqsədilə qəbul edilir. Qəbul edilmiş qə­rar­­lar rəhbərdən icraçılara sərəncam, əmr, qərar, gös­təriş, tap­şırıqlar formasında təlqin edilir.

Qərarlar gələcəyin hərəkət və ya hərəkətsizliyi diktə edən şüurlu və iradi idarəetmə aktıdır.
Qərarlar idarəetmə aktı olmaqla tapşırır, qadağan edir, vəkil edir, məhrum edir, xitam verir.
Qərarların aşağıdakı təsnifatları vardır:
Qəbul edilmə formalarına görə

1. 
   Tək başına qərarlar:
   

1. 
   İntuitiv qərarlar;
   
2. 
   İnsayt qərarlar.
   

2. 
   Kollegial qərarlar:
   

1. 
   Müzakirədən keçən qərarlar;
   
2. 
   Mülahizələrə əsaslanan qərarlar.
   

İqtisadi məzmun və mahiyyətinə görə qərarlar aşağı­dakı­lardan ibarətdir.

1. 
   Strateji qərarlar.
   
2. 
   Taktiki qərarlar.
   
3. 
   Cari qərarlar.
   
4. 
   Operativ qərarlar.
   

Formasına görə qərarlar yazılı və şifahi qərarlara bö­­­lünür.
Müddətlərinə görə qərarlar uzunmüddətli, orta­müd­dət­li, qısamüddətli qərarlara bölünür.
Qərarlar məzmununa görə iqtisadi, siyasi və təşki­la­ti qərarlara bölünür.
İqtisadi qərarlara funksional məzmununa görə plan, ida­rəetmə, nəzarətedici, inzibati qərarları aid etmək olar. İq­ti­sadi qərarlar, həmçinin iqtisadi sahədə baş verən prob­lem­lərin həlli ilə bağlı olur. Qərarların qəbul edil­mə­sin­dən ön­cə isə problemin meydanagəlmə səbəb­ləri öy­rə­nil­məli, hə­­min səbəblər araşdırılmalı, təhlil edil­məli, qiy­mət­lən­di­ril­­məli və onun aradan qaldırılması üçün tədbirlər komplek­­si hazırlanmalıdır.
Si­yasi qərarlar problemlərin həlli çərçivəsində qəbul olunur və siyasi məsələlərin həllində istifadə olunur.
Təşkilati qərarlar isə təşkilatçılıq funksiyasının hə­yata ke­çiril­­məsi ilə əlaqədar olaraq təşkilati məsələlərin həlli­nə yö­nəldilir.
Qərarların qəbul edilməsinə bir sıra amillər təsir edir ki, onlar aşağıdakılardan ibarətdir:
1. Qərarı qəbul edən rəhbərin şəxsi keyfiyyəti.
2. Qərarların qəbul edilməsi şəraiti.
3. İnformasiyaların az və çox olması.
4. Qərarların qəbul edilməsində kollektivin iştirak sə­­viyyəsi.
Qərarların qəbul edilməsi və həyata keçirilməsi aşa­ğı­dakı mərhələlərdən keçir.

1. 
   Qərar layihələrinin hazırlanması. Müəlliflər qa­nun­lara, normativ aktlara, məqsədlərə istinad edir.
   
2. 
   Qərarların qəbul olunması. Bu mərhələdə layihə­lər müzakirə olunur və qərar layihəsi imzalanır, yəni rəs­mi­­ləşir.
   
3. 
   Qərarın icra olunması. Qərarların real hərəkət­lərə, hüquqlara, münasibətlərə, hərəkətsizliyə çevrilməsi.
   

İdarəetmə qərarlarının layihələrinin hazırlanması pro­­­­­­se­sinin mər­hə­lə­­ləri aşağıdakılardır:

• 
  məqsədin formalaşması;
  
• 
  problemlərin aşkara çıxarılması və təhlili;
  
• 
  məqsədə nail olmağın və problemlərin aradan qal­dırılmasının alternativ variantlarının müəyyən edil­mə­si;
  
• 
  alternativ qərar variantlarının seçilməsi;
  
• 
  qərar layihələrinin tərtib olunması.
  

Alternativ qərar variantlarından idarəetmə qərar­la­rı­nın hasil olunması aşağıdakı ardıcıl proseslərdən ibarətdir:

• 
  alternativlərin təhlil edilməsi;
  
• 
  alternativlərin müqayisə edilməsi;
  
• 
  alternativlərin qiymətləndirilməsi;
  
• 
  alternativ variantlarının içərisindən ən opti­ma­lı­nın seçilməsi;
  
• 
  qərarların qəbul edilməsi.
  

Qərarların real hərəkətlərə, hüqüqlara, münasi­bət­lə­rə, tələb olunan hərəkətsizliyə çevirilməsi prosesinə qərar­la­rın icrası deyilir. Qərarların icrası hər bir rəhbərin psi­xo­lo­­­giyasından və onların şəxsi kefiyyətindən də xeyli ası­lı­dır. Qərarların icrasında kollektiv fikir, əhval-ruhiyyə, so­sial-psixoloji amillər və aşkarlığın rolu böyükdür. Bu­rada adamların davranış motivləri, tapşırıl­mış iş üçün mə­su­liy­yət hissi, işə marağı, rəhbərlik–tabe­çi­lik münasibətləri bö­yük əhəmiyyət kəsb edir. Qərarların icrası üçün aşa­ğı­da­kı tələblər irəli sürülür.

1. 
   Qərarların icrasının konkret yolları müəyyən olu­nur.
   
2. 
   Qərarların icrasına nəzarət konkret şəxsə həvalə edi­­­­lir.
   
3. 
   Qərarların icrasının müddətləri müəyyən edilir.
   
4. 
   Qərarların icrası üçün kompleks tədbirlər planı iş­lə­­nib hazırlanır.
   

Qərarların icrası üzərində ardıcıl nəzarət həyata ke­çiril­məlidir. Qərarların icrası üzərində nəzarət müxtəlif or­qanlar tərəfindən yerinə yetirilir. Buraya müxtəlif müəssi­sə­daxili struktur vahidləri aid edilir. Hər bir ida­rəetmə obyektində qərarların icrasının xüsusi uçotu apa­rılmalıdır. Qərarlar nəinki əvvəlcədən, həmçinin icra pro­sesində də dəyişdirilə bilər. Bu da qərarların çevikliyi prin­­sipi ilə əla­qədardır.