Dərs vəSAİTİ Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Elmi Metodik Şurasının

1.Artikulyasiya aparatının müayinəsi. 
Bu mərhələdə loqoped artikulyasiya aparatının bütün üzvlərini: 
dil, dodaq, diĢ, çənələri, damaq və dilçəyi yoxlayıb, onların quruluĢunda 
ola biləcək qüsurları üzə çıxarıb qeyd aparır.
Müayinə zamanı artikulyasiya aparatının mütəhərrik və qeyri-
mütəhərrik hissələrin quruluĢunda aĢağıdakı qüsurlar aĢkara çıxa bilər: 
DiĢlər –əyri, xırda, seyrək, çənə qövsündən kənarda, çox iri, 
aralarında boĢluğun olmaması və ya çox boĢluqların olması, alt və ya üst 
kəsici diĢlərin yoxluğu. 
dodaqlar – ətli qalın, qısa və az hərəkətli;
diĢləm- açıq ön, açıq yan, dərin, dayaz; 
çənələr-üst çənənin irəli çıxması, alt çənənin irəli çıxması; 
damaq-dar, hündür (qotik tipli) və ya əksinə, aĢağı, yastı; 
diĢ-iri, balaca, çox böyük, qısa pərdəli; 
Sonra artikulyasiya aparatının mütəhərrikliyi yoxlanılır. Bu zaman 
uĢağa nitq təlimatına uyğun və ya loqopedin ardınca təqlid etməklə, 
müxtəlif tapĢırıqlar verilir. Məsələn: dodaqlarını dili ilə yalamaq, dili 
burnuna tərəf aparmaq, sağ və sol qulağa tərəf aparmaq, dili 
enliləĢdirmək, yastılatmaq, sonra dili çıxarıb ucunu yuxarı qaldırmaq, 
dili növbə ilə sol və sağ ovurda qoymaq, dili bacardığı qədər çölə 

---

41 
çıxartmaq, içəri çox dərinə aparmaq, dodaqları irəli uzatmaq, onu boru 
Ģəklinə salmaq, yanlara dartıb «gülmək» vəziyyəti almaq, alt çənəni irəli 
və geri aparmaq və s. 
Loqoped bu zaman görülən iĢlərin rəvanlığına, səlis və 
dəqiqliyinə, bir hərəkətdən digərinə keçmənin asan və ya çətinliyinə 
xüsusi diqqət yetirir.
II. Səs tələffüzünün müayinəsi: 
Bu zaman bu və ya digər səsin ayrılıqda və nitqdə müstəqil 
iĢlətmə bacarığı yoxlanılır. Müayinə aparılarkən səs tələffüzü qüsurları 
əvəzetmə qarĢıdurma və ya səsin olmaması-ayrılıqda, hecalarda, söz və 
ifadələrdə aĢkara çıxarılır. Bundan əlavə, uĢağın müxtəlif heca 
strukturlu sözləri tələffüzetmə vəziyyəti də yoxlanılır (məsələn: 
piramida, təəccüblü, kolleksioner və s.) və səslərin əvəz olunması aĢkara 
çıxarılır. 
Səslərin sözlərdə tələffüzünün vəziyyətinin müayinəsi üçün xüsusi 
əĢya Ģəkilləri toplusu vacibdir. ġəkillərdə təsvir olunmuĢ əĢyaların adları 
müxtəlif səs və heca tərkibinə, çox mürəkkəb, samitlərin tədqiq edilən 
səslərlə iĢlənmə yerlərinə görə sözlərdən ibarət olur.
UĢaqda səs tələffüzü qüsurunu aĢkara çıxarmaq üçün iĢlənən ən 
sadə üsul budur: tədqiq edilən səsin əvvəldə, ortada, sonda iĢləndiyi 
sözlərin əĢya Ģəkilləri uĢağa göstərilir. Məsələn: s səsinin tələffüzü 
yoxlanılarkən ona aĢağıdakı Ģəkillər göstərilir: 
Stəkan, kosmonavt, qaysı, avtobus. 
Əgər uĢaq səsi sözdə tələffüz edə bilmirsə, loqoped həmin səsi 
əksetmə üsulu ilə (loqopedin ardınca) tələffüz etməyi tələb edir. Bundan 
əlavə həmin səslə olan hecanı dal və qabaq (sa-as) tələffüz etməsini də 
tapĢıra bilər.
Adətən belə müayinə uĢaqda tələffüz qüsurunu müəyyən etməyə 
kifayət edir. lakin bəzən uĢaq Ģəkildəki əĢyanın adını düz tələffüz etsə 
də müstəqil nitqdə həmin səsi təhrif edir. Buna görə də yoxlanılan səsi 
frazalı nitqdə tələffüzü mütləq tədqiq edilməlidir. YaxĢı olar ki, bu 
məqsədlə atalar sözlərindən, yanıltmaclardan, təkrarlamalardan istifadə 
edilsin. Sözün heca tərkibinin müayinəsi zamanı loqoped uĢağın 
müxtəlif heca strukturlu sözləri tələffüz etmə bacarığını yoxlayır. 
Məsələn aĢağıdakı söz sırasından istifadə etmək olar 
söz prospekt 
Ģkaf oktyabr
niĢan stadion 
meĢə televizor 

---

42 
günəĢ dost