Dərs vəSAİTİ Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Elmi Metodik Şurasının

I-hazırlıq mərhələsidir. Bu uĢaq anadan olandan 1 yaĢa qədər dövrü 
əhatə edir.
II-məktəbəqədər yaĢ dövründən qabaqkı mərhələdir. Bu mərhələ 1 
yaĢdan 3 yaĢa qədərki dövrü əhatə edir. 
III-məktəbəqədər – 7 yaĢa qədər. 
IV-məktəb dövrü -- 7 yaĢdan 17 yaĢa qədər ki, dövr. 
Qısaca da olsa, bu mərhələlər haqqında məlumat verək.Göstərdik ki, I 
mərhələ – hazırlıq mərhələsi adlanır. Bu dövrdə uĢağın anadan 
olmasından sonra onda səs reaksiyaları: qıĢqırıq, ağlama meydana gəlir. 
Düzdür bu səslər danıĢıq səslərindən fərqli olsalar da nitq aparatının 
nəfəs, səs və artikulyasiya hisslərinin müxtəlif və incə hərəkətlərinin 

---

19 
inkiĢafına kömək edir. Ġki həftədən sonra uĢağın səslərə, danıĢana 
reaksiya verdiyi, ağlamağı kəsmək, qulaq asmaq, səs gələn tərəfə baĢını 
çevirmək müĢahidə edilir. Bir ayın tamamında körpə oxuyan lay-lay 
mahnısı ilə sakitləĢir. Sonralar isə danıĢan adama tərəf baĢını 
döndərməyə, gözləri ilə onu izləməyə baĢlayır. tezliklə körpə səsin 
intonasiyasını fərqləndirməyə baĢlayır: mehriban səsə sakitləĢir, 
oynayır, kəskin səslə ağlayır.
2 ayında qığıldama yaranır və 3 ayında hecalarla səslənmə (aqu-aqu, 
ta-ta, ba-ba, ma-ma) baĢlanır. Hecalarla səslənmə–qeyri-müəyyən 
artikulyasiyalı səslərin birləĢməsidir. 5 ayında uĢaq səsləri eĢidir və 
ətrafdakıların artikulyasiyasına uyğun yamsılamağa çalıĢır. Hər hansı bir 
hərəkətin dəfələrlə təkrarı hərəkət vərdiĢlərinin möhkəmlənməsinə 
səbəb olur. 6 ayında yamsılama ilə uĢaq ayrı-ayrı hecaları təkrar etməyə 
baĢlayır (ma-ma, ba-ba-ba, ta-ta-ta, qa-qa-qa, də-də və s.). 
Beləliklə, 
tədricən uĢaq yamsılamaqla səsli nitqin bütün 
elementlərinə: fonem, ton, temp, ritm, melodiklik və intonasiyaya səbəb 
olur.
Ġkinci yarımildə uĢaq müəyyən səs birləĢmələrini qavrayır və onları 
əĢya, yaxud hərəkətlə bağlayır (bip, üfə və s.). Bu, sözlərin yadda 
saxlanması və onlara reaksiya verməsinə kömək edir.
7-9 ayında uĢaq böyüklərin ardınca müxtəlif və çoxlu səs 
birləĢmələrini yamsılaya bilir.
10-11 aylarında intonasiya və Ģəraitdən asılı olma-yaraq sözlərin 
özlərinə reaksiya yaranır. Bu zaman uĢağın nitq mühitinin onun nitqinin 
formalaĢmasına çox böyük təsiri vardır. Bir yaĢında artıq ilk sözlər 
deyilməyə baĢlayır.