Dərs vəSAİTİ Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi Elmi Metodik Şurasının

Tədris çətinlikləri
Bütün ünsiyyət problemlərinin fərdləri məxsus olduqları sosial və 
tədris mühitində təcrid etmək təhlükəsi yaratdığı üçün bu problemlərə 
vaxtında və yerindəcə müdaxilə etmək lazımdır. Müxtəlif nitq və dil 
nümunələri bir növ «uĢaq danıĢığı» adlandırıla bilir və bunlar azyaĢlı 
uĢağın normal inkiĢafının üzvü hissəsi sayılır, ancaq bu xırda problemlər 
sonradan aradan qaldırılmaqda, ciddi maneəyə çevrilirlər. Bunlardan 
biri də nitq və dilin inkiĢafı sahəsində geriləmədir, bu mənada tələffüz 
edilən nitq nümunəsi anlaĢılma prosesinin özünü ciddi Ģəkildə 
çətinləĢdirir. Beynin inkiĢaf xüsusiyyətləri ilə əlaqədar olaraq, beĢ 
yaĢına qədər dil və ünsiyyət vərdiĢlərini öyrətmək nisbətən asandır. 
UĢaqlar əzələ, eĢitmə, yaxud inkiĢaf baxımından geriləmə problemləri 
qarĢısında durduqda, onların nitqi və dili mənimsəməsi çətinləĢir.
Nitq və dil terapevtləri ünsiyyət problemlərinə malik olan uĢaqlara 
müxtəlif yollarla yardım göstərirlər. Onlar uĢağı fərdi terapiya ilə təmin 
edir, uĢağa dərs deyən müəllimə onu sinifdə ünsiyyətə girmə prosesinin 
asanlaĢdırmağın ən səmərəli yollarını göstərir və məktəbdə səmərəli 
terapiya texnikasının inkiĢafı məqsədilə uĢağın ailəçi ilə sıx Ģəkildə 
iĢləyir. Tətbiq olunan texnoloji vasitələr fiziki xüsusiyyətləri ünsiyyət 
problemləri yaradan uĢaqlara kömək edə bilər. Elektrik kommunikasiya 
sistemləri danıĢa bilməyən fərdlərə və ciddi fiziki qüsurları olan Ģəxslərə 
müəyyən bir fikrin ifadə edilməsinə imkan yaradır.
Ünsiyyət vərdiĢləri təlim prosesinin nüvəsidir. UĢaq məktəbə 
getdikcə, onun qazandığı və mənimsədiyi sözlər və anlayılar da artır. 
UĢaqlar yaĢa dolduqca, oxuma və yazma vərdiĢləri mürəkkəbləĢir, baĢa 
düĢmə və dildən istifadə etmə müəyyən çətinliklər doğurur. Buna görə 
də, nitq və yaxud dil terapiyası uĢağın məktəbdə oxuduğu dövr ərzində 
daha təkmilləĢdirilmiĢ vasitələrə müraciət etməlidir. Nitq və dil 
terapevti müəllimlərə və müxtəlif mütəxəssislərə təcrübə ilə bağlı olan 
ünsiyyət vərdiĢlərinin yaradılmasında kömək edə bilər və qarĢılıqlı 
münasibətlərin qurulmasının ən vacib tərkib hissəsi olan üsulların 
müəyyənləĢdirilməsini meydana qoya bilər.

---

188 
Kommunikasiya müxtəlif komponentlərə malikdir. Bütün 
kommunikasiya məqsədləri azyaĢlı uĢaqların onları əhatə edən dünyanın 
öyrənmə üçullarını təkmilləĢdirməyə yönəldilməlidir.
Beyin zədələnmələri
Tərifi
Beyin zədələnmələri (BZ) xarici fiziki təsir nəticəsində yaranan 
funksional naqislik, yaxud fizilolji qüsurla nəticələnən zədə kimi 
müəyyən olunur və bu da uĢağın təlim prosesinə mənfi təsir göstərir. bu 
anlayıĢ bir və ya bir neçə sahədə qüsurların meydana çıxması ilə 
nəticələnən üzdə və daxildə olan beyin zədələnmələrinə tətbiq edilir: 
idrakı; dil; yaddaĢ; diqqət; mühakimə yürütmə; məsələ həll etmə; 
sensor; qavrayıĢ və hərəkət qabiliyyətləri; psixoloji davranıĢ; fiziki 
funksiyalar; informasiyanın qəbul edilməsi və nitq. Bu anlayıĢ 
anadangəlmə beyin qüsurlarına, yaxud doğuĢ zamanı yaranan 
zədələnmələrə aid edilmir.