Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət Ġdarəçilik

SəsdüĢümü 
 
Sözdən bu və ya digər səsin düşməsinə səs düşümü (eliziya) 
deyilir. Səsdüşümü həm saitlərdə, həm də samitlərdə müşahidə 
olunur. Lakin saitlərə nisbətən, samitlərin söz tərkibindən düş-
məsi azdır.
Azərbaycan ədəbi və danışıq dilində səsdüşümü hadisəsi 
müxtəlif şəkillərdə təzahür edir. 
Ədəbi dil üçün xarakterik olan səsdüşümü hadisəsi iki və-
ziyyətdə özünü göstərir: 1) sözlə şəkilçilərin birləşməsi, 2) söz-
lərin yanaşmasında. 
Sözlə şəkilçilərin birləşməsi zamanı aşağıdakı hallarda səs-
düşümü hadisəsi yaranır. 
1.İkihecalı sözlərə saitlə başlanan şəkilçi əlavə edildikdə sö-
zün ikinci hecasındakı sait düşür; məsələn: 
Fikir – fik(i)r + in – fikrin 
Sinif – sin(i)f + in – sinfin 
Əmir – əm(i)r + in – əmrin və s. 
2.Sonu saitlə bitən miqdar saylarına saitlə başlanan şəkilçi 
qoşulduqda şəkilçinin əvvəlindəki sait düşür; məsələn: 
İki – iki(i)nci – ikinci 
Altı – altı(ı)ncı – altıncı 

---

 
44 
Yeddi – yeddi(i)nci – yeddinci və s. 
3.Felin inkar şəkilçisini (ma, mə) qəbul etmiş sözlərə indiki 
zaman şəkilçisi artırıldıqda sait səslər düşür; məsələn: 
Yazma – yazm(a) + (y)ır – yazmır 
Bilmə – bilm(ə) + (y)ir – bilmir 
Gəlmə – gəlm(ə) + (y)ir – gəlmir və s. 
4.Bəzi sifətlərdən -ar şəkilşisi vasitəsi ilə fel düzəldilərkən 
şəkilçinin saiti düşür; məsələn: 
Qara – qara + (a)rmaq – qararmaq 
5.Sonu qoşa samitli sözlərə cəm şəkilçisi qoşulduqda qoşa 
samitlərin biri düşür; məsələn: 
Fənn – fən(n) + lər – fənlər 
Xətt – xət(t) + lər – xətlər 
Sirr – sir(r) + lər – sirlər və s. 
Ayrı-ayrı sözlərin yanaşması əsasında aşağıdakı hallarda səs-
düşümü meydana çıxır. 
1.İki müxtəlif sözün birləşməsi ilə mürəkkəb söz əmələ gəti-
riləndə sözlər arasında yanaşı gələn saitlərin biri düşür; məsələn: 
Mirzə Əli – Mirzəli,
Ağa Əli – Ağəli,
Əli Əsgər – Ələsgər,
Əli İsa – Əlisa və s. 
2.İdi, imiş, isə sözləri bəzən başqa felə bitişdirildikdə bun-
ların birinci saiti düşür; məsələn:
Gəlmiş + idi – gəlmişdi,
Gəlib + imiş – gəlibmiş,
Görmüş + isə – görmüşsə və s. 
Sözün tərkibində səslərin bir-biri ilə yerini dəyişməsinə 
yerdəyişmə (metateza) deyilir; məsələn: 
Layihə – lahiyə – (yh – hy) 
Torpaq – topraq – (rp – pr) 
Fərhad – Fəhrad – (rh – hr) 

---

 
45 
Yanlış – yalnış – (nl – ln) 
Məşhur – məhşur – (şh – hş) və s. 
Yerdəyişmə dilimizdə geniş şəkildə yayılmamışdır. Bu, əsa-
sən, danışıq dili üçün xarakterikdir. Dilimizdəki kirpik sözü da-
nışıq dilində kirpik və kiprik formalarında işlənir; məsələn: 
Çəkilib bağa divar,
Üstümə yağa divar. 
Gözün bağ, qaşın bağman,