Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət Ġdarəçilik

 
47 
Saitlərin ahəngi 
 
Sözdə dilin və dodaqların vəziyyətinə görə saitlərin bir-birini 
izləməsinə saitlərin ahəngi deyilir. 
Azərbaycan ədəbi dilində dilin və dodaqların vəziyyətinə gö-
rə saitlərin ahəngi aşağıdakı formada özünü göstərir. 
1. Dilin vəziyyətinə görə saitlərin ahəngi. Dilin vəziyyətinə 
görə saitlərin ahəngi iki cür olur: dilönü ahəng və dil arxası ahəng. 
Dilönü ahəngə görə sözdə və sözə bitişən şəkilçi şəkilçi-
lərdəki saitlərin hamısı dilönü (incə) sait olmalıdır; məsələn: 
məktəb + li +lər, iş + çi + lər, ördək + lər və s. 
Dilarxası ahənginə görə sözdə və sözə qoşulan şəkilçilərdəki 
saitlərin hamısı dilarxası (qalın) sait olmalıdır; məsələn: arı + çı + 
lıq, armud + dan, ağır + lıq və s.
Dilimizdə bu qaydaya tabe olmayan bir sıra sözlər vardır; mə-
sələn: partiya, respublika, kino, teatr, ticarət, təşkilat, işıq, ilxı, 
ildırım və s. Bu qrup sözlərin əksəriyyəti başqa dillərdən alınmadır. 
2. Dodaqların vəziyyətinə görə saitlərin ahəngi. Dodaqların 
vəziyyətinə görə saitlərin ahəngi də iki cür olur: dodaq və 
damaq ahəngi. 
Dodaq ahəngi. Dodaq ahənginə görə sözdə və sözə qoşulan 
şəkilçidəki saitlərin hamısı dodaqlanan olmalıdır; məsələn: o + 
dun, uzun + çu + luq, öz + ümüz və s. 
Damaq ahəngi. Damaq ahənginə görə sözdə və sözə bitişdi-
rilən şəkilçidəki saitlərin hamısı dodaqlanmayan sait olmalıdır; 
məsələn: gəmi + çi, geniş + lik, gənc + lər və s. 
Dildəki sözlərin hamısı dodağın vəziyyətinə görə iki yerə bö-
lünmür. Belə ki, bəzi sözlərdə həm dodaq, həm də damaq saiti 
ola bilir; turac, ocaq, ördək və s. sözlərdə olduğu kimi. Belə söz-
lər dodaq və ya damaq ahənginə tabe deyildir. Lakin dilin vəziy-
yətinə görə birincisi dilarxası, ikinci isə dilönü ahəngə tabedir.
Dilimizdəki sözlərə şəkilçi qoşularkən şəkilçidəki sait həmin 

---

 
48 
sözün son hecasındakı saitə həmahəngləşir; məsələn: ədəbiyyat + 
çı, kolxoz + lar, lüğət + lər, məktəb + dən, bağça + ya, baba + sı, 
düşmən + imiz və s.