Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət Ġdarəçilik
Yüklə 1,28 Mb. Pdf görüntüsü
|
| A 46
4601000000–001 elansız 090–15 3 GĠRĠġ Dil xalqın böyük sərvətidir. Ədəbi dilin tərəqqisi olmadan mənəvi mədəniyyətin tərəqqisi mümkün deyildir. H.Əliyev Ötən əsrlərin min bir kataklizmlərindən üzüağ çıxan, xalqımızın və milli mədəniyyətimizin əbədiyaşarlığını təmin edən ana dilimiz müasir dövrdə də, çox təəssüf ki, müəyyən sıxıntılarla üzləşməkdə, çətinliklərlə qarşılaşmaqdadır. Bu, yaşadığımız qloballaşma döv- rünün təzadlı təsirləri ilə bağlıdır. Artıq heç kimə sirr deyildir ki, mövcud qloballaşma prosesi bütün dünya ölkələrinı mühüm dilem- malar, faktlar qarşısında qoymuşdur. Dünyanın informasiya üçün açıq olması, texnoloji inqilabın doğurduğu nəticələrdən düzgün istifadə olunmaması, sənaye cəhətdən inkişaf etmiş ölkələrin kom- munikasiyalarının yaxınlaşması, telekommunikasiya, internet texno- logiyalarının sürətli inkişafı və digər amillər özü ilə müəyyən pozitiv yeniliklər gətirsə də, neqativ cəhətləri də az deyildir. Bu amil, ictimai həyatın əksər sahələrində olduğu kimi, milli dil və mədəniyyət sahə- sində də özünü göstərir. Açıq dünya məkanında milli dillərə yerli- yersiz mütəmadi yeni sözlər daxil olur, mədəniyyətə yad-yaman meyillər aşılanır. Bu da istər-istəməz haqlı narazılıq doğurur. Cəmiyyətin nitq mədəniyyəti milli dilə münasibət ilə müəy- yən olunur. Öz növbəsində, milli dilin vəziyyəti (səviyyəsi) bü- tövlükdə millətin inkişaf səviyyəsini əks etdirir. Dilə, nitq mədə- niyyətinə olan xarici təsirlərə bir sıra inkişaf etmiş ölkələrdə necə qısqanclıqla yanaşıldığına diqqət yetirək. İkinci Dünya Müharibəsindən məğlub çıxan alman xalqı və onun yeni rəhbərliyi Hitler rejimi dövründə ədəbi dil normala- rının xeyli aşağı düşdüyündən narahatçılıq keçirirdilər. Fransızların öz ölkərinə hər hansı bir kənar müdaxiləyə necə qısqanclıqla yanaşmaları da yaxşı məlumdur. Hətta onların bu münasibətlərini ―dil şovinizmi‖ adlandıranlar da az deyil. O da 4 məlumdur ki, fransızlar ingilis dilində olan hansısa reklam lövhə- sini belə istəmirlər. Onları ən çox narahat edən isə ölkəyə ameri- kanizmi təbliğ edən vasitələrin daxil olmasıdır. O da yaxşı mə- lumdur ki, hər bir ingilis məmurunun stolunun üstündə xüsusi hazırlanmış ingilis dili dərsliyi vardır. Heç şübhəsiz ki, öz müstəqilliyinə qovuşduqdan sonra, bizim ölkəmizdə də bütün bu amillərə xüsusi fikir verilməkdə, milli dili- mizin və mədəniyyətimizin qorunması və inkişaf etdirilməsi yo- lunda xüsusi səylər göstərilməkdədir. Belə ki, 1995-ci ildə ümum- xalq səsverməsi yolu ilə qəbul olunmuş Konstitusiyanın 21-ci mad- dəsində Azərbaycan Respublikasının dövlət dilinin Azərbaycan dili olması öz əksini tapdı və bunun ardınca dilimizin inkişafı ilə bağlı bir sıra fərmanlar imzalandı, qanunlar qəbul edildi. 2001-ci ilin iyunun 18-də ulu öndər Heydər Əliyev ―Dövlət dilinin tətbiqi işinin təkmilləşdirilməsi haqqında‖ daha bir fərman imzaladı və bu tarixi sənəd dilimizin inkişafı sahəsində mühüm rol oynadı. Həmin sənəd- də Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət Dil Ko- missiyasının yaradılması da nəzərdə tutulurdu. Onun əsas məqsədi – ana dilimizin tətbiqi işinin təkmilləşdirilməsinə daha səmərəli şəkildə nəzarət etmək və bu prosesi daha da sürətləndirmək idi. Nitq mədəniyyəti təkcə nitq etiketi deyildir. Bizim nə di- limiz, nə də nitqimiz elə-belə öz-özünə yaranıb. Onun yaranması və inkişafı cəmiyyətdə baş verən proseslərlə bağlıdır. Bu, dialektik bir əlaqədir. Yəni dil cəmiyyətin bütün so- sial-siyasi proseslərini əks etdirir və eyni zamanda, insanların dünyagörüşünü formalaşdırır. Buna görə də nitq mədəniyyətini cəmiyyətin ümumi mədəniyyətindən ayrı təsəvvür etmək olmaz. Azərbaycanın təhsil sisteminin Boloniya prosesinə qoşulma- sı ilə əlaqədar olaraq məqsədyönlü kommunikativ kompitensiya formalaşdırmaq hazırda bakalavr, magistr hazırlığı işində ən va- cib şərtlərdəndir. İxtisasından asılı olmayaraq hər bir mütəxəssis 5 gələcəkdə insanlarla işləyəcəkdir. Deməli, o, insanlarla ünsiy- yətdə olacaqdır və öz nitqindən onlara təsir vasitəsi kimi istifadə edəcəkdir. Əslində bu yöndə hər yerdə tələb eynidir: tələbələr öz fikir və düşüncələrini həm yazılı, həm də şifahi formada ifadə etməyi, mühakimə yürütməyi, həmkarları qarşısında öz mövqe- lərini (baxışlarını) ifadə etməyi bacarmalıdr. Yalnız bu üsulla on- lar təcrübə qazana, mütəxəssis kimi yetişə biləcək. Kommunikativ kompitensiya dil vahidlərinin müxtəlif səviy- yələrindən fəaliyyətdə olan ədəbi dil normalarına uyğun bir şəkildə istifadə etmək bacarığını özündə əks etdirir. Nitqin kommunikativliyi dedikdə onda bir sıra cəhətlərin ol- masını nəzərdə tutulur. 1. Dildən istifadə səriştəliliyi – dil, eləcə də onun quruluşu, sistemi, dil vahidlərinin nitqdə işlənməsi qanunauyğunluqları, ədəbi dilin orfoepik, leksik və qrammatik normalarından istifadə etmək qabiliyyətidir; 2. Dil səriştəsi əsasında aşağıdakılardan ibarət xüsusi kom- munikativ səriştə formalaşır: 1) Professional fəaliyyətdə qarşılıqlı təsirin şifahi metodların- dan istifadə etmək bacarığı; yəni həm professionallarla (həmkarları ilə), həm də qeyri-professionallarla (tələbələrlə, valideynlərlə və s.) əlaqə yaratmaq; hər cür münaqişənin öncədən qabağını almaq; 2) Həm şifahi, həm də yazılı nitqlə informasiya alıb ötürmək vərdişləri; mövcud faktları və göstərişləri savadlı və asan dildə yazmaq; Nitq mədəniyyəti kursunun müasir konsepsiyası bu bacarıq və vərdişlərin formalaşmasına yönəlmişdir. Kursda əsas diqqət aşağıdakı məsələlərin daha geniş işıqlandırılmasına verilmişdir; Linqvistik fənn kimi nitq mədəniyyətinin nəzəri əsasları; Müasir dil normalarının aktual məsələləri; Müasir nitq mədəniyyətinin problemləri; Nitqin qarşılıqlı təsirinin səmərəli üsulları. 6 Bu tədris vəsaitinin hazırlanmasında xüsusilə son illərdə bu mövzuda yazılmış elmi-tədqiqat işlərindən, dərsliklərdən və digər vəsaitlərdən istifadə edilmişdir. Hazırda bu fənnin tədrisinə Azərbaycan Respublikasının Pre- zidenti yanında Dövlət İdarəçilik Akademiyasında da xüsusi fikir verildiyindən onun profili nəzərə alınmış və vəsait, əsasən, ona uyğunlaşdırılmışdır. Yüklə 1,28 Mb. Dostları ilə paylaş:
|