Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət Ġdarəçilik

Romada ritorika 
Roma Yunanıstanı işğal etsə də, humanitar elmlər sahəsində 
ondan çox şey götürməli oldu. Ellin mədəniyyətini qəbul etməli 
olan Roma qrammatikanı, poetikanı, habelə ritorikanı da yunan-
lardan qəbul etməyə məcbur oldu. Bununla belə, bir sıra elmlər 
məhz Romada inkişaf edib təkmilləşdi. Mark Tuli Sisseron (e.ə. 
106-43), Yuli Sezar (e.ə. 102 /100-44), Mark Yuni Brut (e.ə. 85-
42) və s kimi alim və ictimai xadimlər Roma natiqlik sənətinin 
abədi şöhrəti olmuşlar. Y.Sezar alim, dövlət xadimi, şair, ritorika 
üzrə məşhur mütəxəssis olmuşdur. Onun məhkəmədə vəkil kimi 
ritorik çıxışı stenoqramlaşdırılıb indi də saxlanmaqdadır. 
Yuli Sezar Pompeyə qalib gəlmiş amansız bir diktator ol-
muşdur. Bununla belə, elmlə məşğul olmuş, «Hall müharibəsi 
haqqında qeydlər» və «Vətəndaş müharibələri haqqında qeydlər» 
adlı elmi əsərlərini yazmışdı. Yuli təqvimi islahatını da o keçir-
mişdir. Onun ritorik istedadı onun adını bu sahəyə həmişəlik yaz-
mışdır. 
Qədim Roma ritorikasından danışanda Mark Yuni Brutun da 
adını çəkməmək olmaz. O, demokratik fikirli siyasi xadim, 
habelə görkəmli natiq olmuşdur. Natiqlik sənətini mükəmməl 

---

 
129 
şəkildə mənimsəmiş M.Y.Brut, Y.Sezara qarşı təşkil edilən 
mübarizənin önündə getmiş, diktatorun qətlə yetirilməsində 
şəxsən iştirak etmişdir. 
Əslində yeni eraya həm Yunanıstan, həm də Roma ən məş-
hur natiq kimi M.F.Kvintilian (35-96) ilə daxil olmuşdur. Yəni nə 
Yunanıstanda, nə də Romada M. Kvintiliana bərəbər məşhur 
natiq yox idi. O, natiqlik sənətınin bütün incəliklərini əks etdirən, 
12 kitabdan ibarət ―Natiqin təhsili (formalaşması) haqqında‖ 
həmişəyaşar əsər yazmışdır. Bu əsər aşağıdakı kitablardan iba-
rətdir: 
1. «Gələcək ritorun tərbiyəsi haqqında» 
2. «Ritorikanın tarixi və onun tərkib hissələri»
3. «Başlanğıc təhkiyə» 
4. «Sübut, təkzib» 
5. «Ehtirasların coşması haqqında: gülüş, iztirab, düşünmə»
6. «Yerləşmə»
7. «Söz ifadələri» 
8. «Fiqurlar» 
9. 
«Söz 
bolluğu 
haqqında» 
10. Sözdə ali (yüksək) ifadəlilik» 
11. «Natiq insan kimi, əxlaqi sima» 
12. 
«Ritoru 
nə 
vaxt 
rədd 
etmək 
olar
1
1
Bu mövzularda Adil Babayevin, Nadir Abdullayevin,tanınmış dilçi alimlərin 
Nitq mədəniyyətinə dair dərsliklərindən istifadə olunmuşdur. 

---