Dərs vəsaiti Azərbaycan Respublikasının Prezidenti yanında Dövlət Ġdarəçilik

Azərbaycanda ritorika 
 
XI əsrin sonları XII əsrin əvvəllərinıdə Azərbaycanda artıq 
ərəb nüfuzu zəifləmiş, fars nüfuzu güclənmişdi. Bu dövrdə yaşayan 
Azərbaycan alimləri, mütəfəkkirləri və siyasət adamları mahir ritor-
lar idilər. Təəssüf ki, türk dili saraylara yol tapa bilmədiyi üçün 
Nizamül-Mülk, Nəsrəddin Tusi, Məhəmməd Hinduşah Naxçıvani, 
Fəxrəddin İbn Məhəmməd Hinduşah Naxçıvani, habelə görkəmli 
sözustası Nizami Gəncəvi, Əbülüla Gəncəvi, Xaqani Şirvani və 
başqaları öz əsərlərini farsca yazmışlar. Nizamül-Mülk (1017-
1092) səlcuq sarayının elə ağıllı vəziri olmuşdur ki, onun məs-
ləhətləri həmişə hörmətlə qarşılanmışdır. Əvvəlcə (1063-cü ildə) 
Alp Arslanın, sonra isə Məlik şahın vəziri olmuş Nizamül-Mülk öz 
tövsiyə və çıxışlarını «Siyasətnamə» adlı kitabda vermişdir. Bunu 
biz Nizamül-Mülkü «Siyasətnamə» əsərinin 148-150-ci səhifə-
sindəki rəvayətdən bir hissəyə diqqət yetirək.Rəvayət: 

---

 
132 
Hadisədə deyilir ki, xəstəlik peyğəmbər ə.s elə zəiflədib əldən 
salmışdı ki, yeriməyə taqəti qalmamışdı, camaat namazının vaxtı 
çatmışdı, əshabələri məscidə yığılıb gözləyirdilər ki, o, gəlib, ca-
maat namazını qılsın. 
Aişə və Həfsə peyğəmbərin başı üstündə oturmuşdular. Aişə 
peyğəmbər ə.s. dedi: «Ey Allahın peyğəmbəri, namaz vaxtı çat-
mış, camaat məscidə yığılmışdır, sənin də ora getməyə taqətin 
qalmamışdır. Cammaatın qabağında durub imamlıq etməyi kimə 
tapşırırsan?» Dedi: «Əbubəkirə». Bir də soruşdu «Kimə tapşırır-
san?» Dedi: «Əbubəkirə».Aişə Həfsəyə dedi: «Mən iki dəfə 
dedim, sən də bir dəfə de ki, Əbubəkir zəif və ürəyiyuxa adamdır, 
əshabələrinin hamısından çox o səni istəyir, namaza durub, sənin 
yerini boş gördükdə ağlamağı tutacaq, namazı həm özünə, həm 
də camaata haram edəcəkdir. Bu Ömərin işidir, ürəyi bərk, özü 
də möhkəm adamdır, buyurunuz, imamlığı o etsin, ziyanı olmaz». 
Aişə və Həfsə peyğəmbər ə.s. belə dedilər. Peyğəmbərin 
qəzəbi tutdu, üzü qızardı və dedi: «Siz Yusif Kərsif kimisiniz. Mən 
siz istəyəni etməyəcəm, onu edəcəyəm ki, müsəlmanların xeyrinə 
olsun. Gedin Əbubəkirə deyin, camaat namazını başlasın». Aişə-
nin (Allah ondan razı olsun) bu qədər elmli, mömin və pak ol-
mağına baxmayaraq, peyğəmbər ə.s. Aişənin istədiyinin əksini et-
məyi buyurdu. İndi görünüz, başqa arvadların bilik və məs-
ləhətləri nə dərəcədə olar. Yusif və Kərsif haqqında hekayə isə 
başqa cürdür...
Qeyd: Nitq mədəniyyətinin ritorika, üslub, ritorikanın