Dərs vəsaiti Bakı 2014

Mətn informasiyasının 2-lik kodlaşdırılması

60-cı illərin sonundan etibarən kompüterlər mətn informasiyasının işlənməsinə daha çox tətbiq edilməyə başlamışdır. İndi dünya üzrə kompüterlərin böyük əksəriyyəti mətn informasiyasının emalı ilə məşğuldur. Ənənəvi olaraq 1 simvolun kodlaşdırılması üçün 1 bayt ayrılır. Bu halda 256 simvol kodlaşdırmaq mümkündür. Bu, mətn informasiyasını kodlaşdırmaq üçün kifayətdir. Beləliklə, insan hərfi şəklinə görə, kompüter koduna görə tanıyır. 0-dan 32-dək ilk 33 kod əməliyyatlar (sətri dəyişmək, probel daxil etmək və s.) üçündür. 33-dən 127-dək latın əlifbasına, rəqəmlərə, hesab əməllərinə və durğu işarələrinə, 128-dən 255-dək milli əlifbalara ayrılmışdır.

Hal-hazırda Unicode adlı beynəlxalq standartdan istifadə edilir ki, bu da hər simvola

2 bayt yer ayırır. Bu kodla 65536 simvolu kodlaşdırmaq mümkündür. 1997-ci ildən

Microsoft Windows&Office platforması Unicode keçmişdir.

6. Şəkil və səsin analoq və diskret təqdim edilmə üsulları

İnsan informasiyanı hiss üzvlərinin yaratdığı obrazlar formasında qəbul edir. Şəkil və səs obrazları müxtəlif informasiya daşıyıcılarında saxlana bilir. Şəkil və səs informasiyası həm analoq, həm də diskret formada təqdim edilə biləndir. Analoq siqnal kəsilməzdir. Diskret siqnal kəsiləndir. Analoq şəkil rənglərin tədrici keçidi ilə, diskret şəkil isə rəngli nöqtələrlə yaradılır. Analoq səs adi qrammofon valındakı dalğalı cığırlarda saxlanır. Diskret səs audio kompakt diskdəki fərqli əks etdirmə sahələri ilə saxlanır. Analoq şəkil və səs diskretləşdirilə biləndir. Bunun üçün kəsilməz siqnalı kiçik kvantlara bölmək kifayətdir. Hər bir kvant ayrıca koda malik olur və beləliklə, kəsilməz (analoq) informasiya rəqəmlərlə ifadə edilmiş olur.

1. Qrafik informasiyanın 2-lik kodlaşdırılması

Şəklin məkanca diskretləşdirilməsi. Şəklin kodlaşdırılması onun rəngli nöqtələrə çevrilməsi şəklində həyata keçirilir. Hər nöqtənin koordinatları və rəngi rəqəmlə ifadə edilir. Şəklin keyfiyyəti, bir tərəfdən, nöqtələrin sayından və böyüklüyündən asılıdırsa, digər tərəfdən də, rəng çalarlarının sayından (palitradan) asılıdır. Nöqtələr kiçik və çoxsaylı və rəng çalarları çox olduqca şəkil keyfiyyətli alınır.

Rastr⁹⁴ şəklin yaradılması. Qrafik informasiya monitor ekranında rastr şəkli

üslubunda alınır. Yəni monutor qrafik informasiyanı ekrana çıxararkən rastr kimi işləyir. Rastr şəkil xalça çeşnisi prinsipində yaradılır. Belə ki, xalça çeşnisi müxtəlif rəngli ilmələrdən yaranan çinlərdən əmələ gəldiyi kimi, rastr şəkil də müxtəlif rəngli nöqtələrdən təşkil edilmış sətrlərdən yaradılır.

Müasir fərdi kompüter monitorları 800x600, 1024x768 və 1280x1024 nöqtəli olurlar. Məsələn, sətrlərində 600, sütunlarında 800 nöqtə olan monitorda 480000 rəngli nöqtə almaq mümkündür. Rəngli nöqtə kodları videoyaddaşda saxlanır. Bütün rənglər göy, qırmızı və yaşıl rənglərdən alınır.

2. Səs informasiyasının 2-lik kodlaşdırılması

Səsin zamanca diskretləşdirilməsi. Səs müəyyən tezlik və amplitudada kəsilməz dəyişən dalğa mahiyyətli olduğundan, onun diskretləşdirilməsi zamanın kvantlaşdırılması şəklində həyata keçirilir. Amplituda böyük olduqca səs gur, tezlik yüksək olduqca ton yüksək olur. Kəsilməz səs dalğası xırda hissələrə bölünərək, hər birinin özünəməxsus koordinatları olan fərqli nöqtələrə çevrilir. Səs nöqtələri həm də tezlik cəhətdən fərqlənən yaddaş obyektlərinə çevrilir.

Müasir səs kartları səsi 16-bitlik kodlaşdırmağa imkan verir. Bu halda siqnalın səviyyə müxtəlifliyi 65536-ya çatır.

4.8. Kompüter qurğularının məntiqi əsasları

4.8.1 Baza məntiqi elementlər. Bunlar ―VƏ‖, ―VƏ YA‖ və ―DEYİL‖ elementləridir.

―VƏ‖ məntiqi elementi girişə daxil olan iki siqnaldan (00 və ya 01 və ya 10 və ya 11) bir siqnal (0 və ya 1) hasil edir. Bu aşağıdakı fiziki sxemlə reallaşdırılır:

⁹⁴ Rastr – poliqrafiyada, avtotipiya hazırlama işində istifadə edilən torşəkilli optik cihaz.


A(0,0,1,1)

B(0,1,0,1)

F(0,0,0,1)

Y

VƏ

əni, ―VƏ‖ məntiqi elementinin yalnız hər iki girişinə elektrik impulsu verildikdə (A=1 və B=1 olduqda) çıxışda impuls yaranır (F=1 olur).

―VƏ YA‖ məntiqi elementi aşağıdakı fiziki sxemlə reallaşdırılır:

A(0,0,1,1)

B(0,1,0,1)

F(0,1,1,1)

G

VƏ YA

öründüyü kimi, ―VƏ YA‖ məntiqi elementinin girişlərindən birinə impuls verildikdə çıxışda impuls yaranır.

―DEYİL‖ məntiqi elementi aşağıdakı fiziki sxemlə reallaşdırılır:

A
DEYİL

(0,1) _F(1,0)

Yəni, girişə impuls verilmədikdə çıxışda impuls yaranır.

4.8.2 2-lik ədədlər cəmləyicisi

Kompüterin işini maksimum sadələşdirmək üçün müxtəlif riyazi əməllər prosessorda 2-lik ədədlərin toplanmasına gətirilir. Odur ki, prosessorun əsas hissəsi cəmləyici summatordan ibarətdir.

Yarımcəmləyici. 2-lik ədədlər mərtəbə-mərtəbə cəmləndikdə tez-tez yüksək mərtəbəyə köçürmə etmək lazım gəlir. Fərz edək ki, A və B toplanan, P köçürülən, S isə cəmdir. Bu halda bir mərtəbəli 2-lik ədədlərin toplanması aşağıdakı cədvəldəki kimi olacaqdır:

A	B	P	S
0	0	0	0
0	1	0	1
1	0	0	1
1	1	1	0

Göründüyü kimi, yüksək mərtəbəyə köçürmə (P) A və B arasında məntiqi vurmaya


uyğundur: P

A & B . Bu halda cəmləmə üçün aşağıdakı məntiqi ifadəni alırıq:



S (A

B) &(A & B) ^{. Beləliklə, yarımcəmləmə düsturu və buna uyğun fiziki sxem}

yaradılmışdır. Bu sxemə köçürmə mərtəbəsini əlavə etdikdə tam cəmləmə alınır:

S (A B

P₀ ) & P₀

(A & B & P₀ ) ^{. Burada}

^P₀ - kiçik mərtəbədən köçürmədir. Bu, tam bir

mərtəbəli summatorun məntiqi sxemidir. Çoxmərtəbəli summator bunlardan yığılır.