Dərs vəsaiti Bakı Biznes Universitetinin 20 illik yubileyinə bir töhfədir
Yüklə 2 Mb. Pdf görüntüsü
|
| İşə görə mütərəqqi əmək haqqı sisteminin əhəmiyyəti
böyükdür. İşəmuzd əmək haqqında fəhlənin əmək haqqı onun istehsal etdiyi məhsulun artmasına və əmək məhsul- 132 darlığının yüksəldilməsinə tam müvafiq olaraq artır. İşə görə mütərəqqi əmək haqqı sistemində fəhlənin əmək haq- qı onun əməyinin məhsuldarlığından daha sürətlə artır; bu ondan irəli gəlir ki, əsas işəmuzd qiymətinə edilən əlavə- lər get – gedə, mütərəqqi sürətdə artır. Bu sistemin elə bu xüsusiyyəti göstərir ki, həmin sistem əmək haqqının kütlə- vi və daimi forması ola bilməz, çünki bu əmək məhsuldar- lığının artımına nisbətən əmək haqqının daha sürətlə art- masına səbəb olardı. Lakin bəzi təşkilati və iqtisadi şərtlə- rə riayət edildikdə işə görə mütərəqqi sistem bütövlükdə müəssisə üzrə əmək məhsuldarlığının artırılmasına və maya dəyərinin aşağı salınmasına səbəb ola bilər. Mütərəqqi işəmuzd sistemin tətbiq edilməsi sahələri və bu sistem üzrə əlavə mükafat vermək üçün çəkiləcək xərclərin miqdarı həmin şərtlərə əsasən müəyyənləşdirilir. Bu sistemin tətbiq edilməsi üçün zəruri, əsas şərtlər: əmə- yin normalaşdırılmasının yüksək keyfiyyətdə olmasından, iş uçotunun yaxşı təşkil edilməsindən, məhsulun keyfiyyə- tə görə qəbul edilməsindən və iş yerinin xammalla normal sürətdə təmin edilməsindən asılıdır. Daimi əmək haqqı sistemi olmaq etibarı ilə mütərəq- qi işəmuzd sistem sənayenin ayrı – ayrı sahələrində və bir sıra xüsusilə mühüm işlərdə tətbiq edilir. Başqa sahələrdə sistemin müvəqqəti əmək haqqı forması olmaq etibarı ilə müəyyən bir iş sahəsində tətbiq edilməsi daha düzgündür. İşəmuzd-mükafatlı əmək haqqı sistemində işəmuzdçu fəhlə müstəqim əmək haqqından əlavə işin konkret kəmiy- yət və keyfiyyət göstəriciləri üzrə tapşırığın (sifarişin) ye- rinə yetirilməsi və artıqlaması ilə ödənilməsi üçün müəy- yən məbləğ mükafat alır. Bu, işəmuzd-mükafatlı əmək haqqının əsas mahiyyətini təşkil edir. Fəhlələrin müka- 133 fatlandırılması ayrı-ayrılıqda kəmiyyət və keyfiyyət gös- təricisi və eyni zamanda hər iki göstəricilər üzrə birlikdə aparıla bilər. Keyfiyyət göstəricilərinə misal olaraq, bura- xılan məhsulun etibarlılığı və davamlılığı, brakın və qə- zaların azaldılması, maddi-enerji ehtiyatlarına qənaət və s. göstərmək olar. Kəmiyyət göstəricilərinə aiddir: məhsul buraxılışı üzrə tapşırığın yerinə yetirilməsi faizi, işin həya- ta keçirilməsi müddətinin ixtisar edilməsi və s. Mükafat vermək üçün başlanğıcın kifayət qədər yük- sək ilk normalar əsasında müəyyən edilməsi – əmək haqqı sisteminin tətbiqinin effektli olması, yəni əmək məhsul- darlığının daha da artırılması üçün ən mühüm şərtdir. İşəmuzd qiymətə edilən əlavələrin miqdarı müəyyən bir sahə üçün təsdiq edilmiş nümunəvi cədvəllərə (şkalala- ra) uyğun olaraq təyin edilir. İş qiymətinə edilən mütərəq- qi əlavələr kifayət qədər olmalıdır ki, əmək məhsuldarlığı- nın yüksəldilməsi üçün maraq oyada bilsin. İşəmuzd işlərdə mükafatlı sistem, qiymətli xammal və ya yarımfabrikatlara qənaət edilməsinə, məhsulun key- fiyyətinin yüksəldilməsinə və istehsalın başqa keyfiyyət göstəricilərinin yaxşılaşdırılmasına nail olunması xüsusilə vacib olan sahələrdə daha çox tətbiq edilir. Mükafat – istehsalın mexanikləşdirilməsi inkişaf et- dikcə daha da genişlənmək üçün böyük perspektivlərə ma- lik olan çox çevik və effektli əmək haqqı formasıdır. Yük- sək dərəcədə mexanikləşdirilmiş bir sıra sahələrdə işə- muzd əmək haqqı sistemi müvəffəqiyyətlə tətbiq edilir. İşəmuzd əmək haqqı sistemi üçün əsas ilk şərtlərin, yəni ciddi müəyyən edilmiş texnologiyanın, əsaslandırıl- mış iş normalarının olmadığı sahələrdə də mükafatlı iş normalarının olmadığı sahələrdə də mükafatlı vaxtamuzd 134 sistemin tətbiq edilməsi məqsədəuyğundur. Fəhlələrə veri- lən mükafatlar əməyin ödənilməsinin vahid fondu hesa- bına ödənilir. İşəmuzd – mükafatlı əmək haqqı sistemində fəhlənin aylıq əmək haqqının kəmiyyətini (Ə h.mük ) hesab- lamaq üçün aşağıdakı düsturdan istifadə edilir: Ə h.mük = Ə h.m +(Əh.m • K mük ) : 100 Burada, K mük – fəhləyə veriləcək mükafat, faizlə gö- türülür. İşçinin fəaliyyətinin fərdi nəticələri nə qədər dürüst nəzərə alınarsa mükafat bir o qədər səmərəli olar. Növbə- lər və xidmət edilən avadanlıq qrupları üzrə və ya müəy- yən iş yerləri üzrə iş nəticələri uçotunun yaxşı təşkil olun- ması, işçinin vəzifələrinin və xidmət edilən avadanlıq va- hidləri sayının dürüst müəyyən edilməsi – mükafatlandır- manın müvəffəqiyyətlə tətbiq edilməsi üçün mühüm şərt təşkil edir. Sistemli mükafatların verilməsi qaydası adətən, mü- kafatlandırma haqqındakı əsasnamədə göstərilir. Birdəfə- lik mükafatların maraq oyadıcı rolunu artırmaq üçün, hər dəfə, birdəfəlik mükafatın nə üçün, hansı fonddan, nə qə- dər və kimə verilməsi haqqında müəssisənin bütün kollek- tivinə xəbər vermək lazımdır. Müəssisələrdə əmək haqqının ödənilməsində akkord sistemi istifadə edilir. Müştərək işəmuzd sistemi akkord formasında da tətbiq edilir. Burada akkord formasına daxil olan işlər texnoloji prosesin xarakterinə görə ayrıla da bilər, lakin işin tez və keyfiyyətli görülməsi üçün briqada üzvlərində ümumi maraq oyadılması məqsədi ilə həmin işlər birləşdirilir. 135 Bu sistem də normaların dürüst hazırlanmasını və nar- yada daxil olan bütün əməliyyat və işlərin yerinə yetirilməsi üçün lazım olan vaxtın dəqiq hesablanmasını tələb edir. Akkord əmək sistemindən əsasən tikintidə və nəqliy- yatda istifadə olunur. Akkord əmək haqqı briqadanın icra edəcəyi iş üzrə bütövlükdə hesablanılır. Akkord iş qiymət- ləri müəyyən edilərkən kompleks akkord işlərinə daxil olan mövcud normalar və ayrı-ayrı iş vahidinin (həcminin) qiymətləri əsas götürülür. Əməyin akkord sistemi üzrə ödənilməsində akkord tapşırıqlarının keyfiyyətlə və vax- tından əvvəl yerinə yetirilməsi üçün mükafatlandırma qay- dası da müəyyən edilir. Mükafat, əmək haqqına akkord qaiməsi üzrə əlavə olunur və həmin müəssisədə mövcud olan mükafatlandırma qaydası əsasında verilir. Əmək haqqının ödənilməsi növləri içərisində vaxta- Yüklə 2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|