Dərs vəsaiti Bakı Biznes Universitetinin 20 illik yubileyinə bir töhfədir

İstehsal  sferasında  vəsaitin  dövretmə  surətini  artır-
maq üçün əsas yollar aşağıdakılardan ibarətdir: a) daha sə-
mərəli  istehsal  üsuluna  keçməklə  istehsal  tsiklinin  ixtisar 
edilməsi  və  bitirilməmiş  istehsalın  həcminin  azaldılması; 
b) istehsal ehtiyatlarının artıq hissəsinin ləğv edilməsi. 
İstehsal  tsiklinin  ixtisar  edilməsi,  yəni  xammal  və 
material istehsalata daxil olandan hazır məhsul buraxılana 
qədər vaxtın azaldılması, yalnız istehsal prosesinin özündə 
olan vəsaitin dövriyyəsini sürətləndirmək üçün deyil, həm 
də bütün normalaşdırılan vəsaitin dövriyyəsini sürətləndir-
mək üçün böyük əhəmiyyətə  malikdir. İstehsal prosesi nə 
qədər  tez  başa  çatarsa,  dövriyyə  vəsaiti  də  istehsal  sfera-
sında bir o qədər tez dövr edər. İstehsal tsikli nə qədər qısa 
olarsa, eyni miqdarda hazır məmulat buraxmaq üçün isteh-
sala bir o qədər az vəsait tələb olunar. 
İstehsal  tsikli  yeni  texnikanın  və  texnologiyanın 
tətbiqi  və  onlardan  səmərəli  istifadə  edilməsi,  elmin  yeni 
nailiyyətlərinin və əməyin, istehsalın təşkili üzrə ən  yaxşı 
üsulların  tətbiqi  əsasında  istehsal  prosesinin  sürətləndiril-
məsi hesabına ixtisar edilir. İstehsal sferasında olan vəsai-
tin dövriyyə surəti həm də dövriyyə vəsaitinin istehsal eh-
tiyatları formasında qalması müddətindən asılıdır. İstehsal 
ehtiyatları  nə  qədər  az  olarsa,  istehsalın  həcmi  və  surəti 
əvvəlki  kimi  qaldıqda  müəssisələrin  vəsaitinin  dövriyyə 
surəti də bir o qədər tez olar. 
Material – texniki təchizat sahəsində vəsaitin dövriy-
yə  surətinin  artırılması  aşağıdakı  yollarla,  yəni  təchizatı 
planlaşdırmaq qaydasını və maddi vəsaitin anbardan isteh-
sala buraxılmağın təşkilini yaxşılaşdırmaq, vəsaitin müəs-
sisəyə  lazım  olmayan  materiallarda    çöküb  qalmasına  yol 
verməmək, anbar təsərrüfatını qaydaya salmaq və əmtəə – 

---

 
 
198 
material uçotunu yaxşılaşdırmaq  yolu ilə ola bilər. Müəs-
sisələrdə  artıq  xammal,  material  ehtiyatlarının,  bitirilmə-
miş istehsalın yığılıb qalması maliyyə çətinliklərinə səbəb 
olur  və  təsərrüfatın  maliyyə  vəziyyətini  zəiflədir.  Borc 
müddətinin gecikdirilməsi nəticəsində müəssisələr cərimə-
lər və penilər verməyə, məhsulun maya dəyərini artırmağa 
və  qeyri  –  məhsuldar  xərclərə  və  zərərlərə  yol  verməyə 
məcbur qalır. 
Dövriyyə  vəsaitinin  dövretmə  sürətinin  artırılmasın-
da  həmin  vəsaitin  tədavül  sferasında  azalması  da  böyük 
rol oynayır. Normalaşdırılan vəsaitin quruluşunda tədavül 
sferasında  olan  hazır  məmulat  xeyli  yer  tutur.  Hazır  mə-
mulatın dövretmə surətinin artması yalnız sərf olunmuş is-
tehsal vəsaitlərini və əmək haqqını azad etmir, bu həm də 
mənfəət  və  dövriyyə  vergisi  formasında  cəmiyyətin  xalis 
gəlirini  reallaşdırmağı  sürətləndirir.  Bu,  hazır  məhsulun 
tezliklə  satılmasında,  həm  müəssisənin  özü  üçün,  həm  də 
maliyyə orqanları üçün maraq yaradır, çünki hazır məmu-
lat  satıldıqca  dövriyyə  vergisinin  hamısı  və  mənfəətin 
müəyyən hissəsi Dövlət büdcəsinə daxil olur. 
Məhsulun  realizasiyası  prosesinin  sürətləndirilməsi 
və  anbarlarda  çoxlu  miqdarda  hazır  məmulat  ehtiyatının 
yığılıb qalmasına yol verilməsinin satış fəaliyyətindən ası-
lıdır.  Hazır  məhsulun  satılması  işi  nə  qədər  yaxşı  təşkil 
edilərsə,  əmtəələr  də  bir  o  qədər  tez  realizə  edilər,  yəni 
müəssisələrin də vəsaitinin dövriyyə surəti artar. 
Müəssisələrin  satış  fəaliyyətində  dövriyyə  vəsaitinin 
dövretmə surətinin artırılmasının əsas yolları: material al-
maq  üçün  vaxtında  müqavilələr  bağlamaqdan  və  hazır 
məhsulu  yükləyib  yola  salmaq  üçün  vaxtında  naryad  al-
maqdan, əmtəə buraxılışını və onun yüklənib göndərilmə-

---

 
 
199 
sini sürətləndirməkdən və sənədlərin dövrünü yaxşılaşdır-
maqdan  ibarətdir.  Dövriyyə  vəsaitinin  dövretmə  surətinin 
artırılması  işində  mühüm  tədbirlərdən  biri,  fabrika  və  za-
vodların  bütün  fəhlə  və  qulluqçu  kollektivinin,  müəssisə-
nin bütün sahələrində dövriyyə vəsaitindən daha yaxşı isti-
fadə etmək uğrunda yarışa qoyulmasından ibarətdir. 
Dövriyyə vəsaitinin dövretmə surətinin artması nəti-
cəsində müəssisələrin dövriyyədən aldıqları vəsait il müd-
dətində müəssisələrin öz dövriyyə vəsaitinin azad olunmuş 
hissəsi Dövlət büdcəsinə keçirilir. 
Müəssisələrin  normalaşdırılan  dövriyyə  vəsaitinin 
dövretmə  surətinin  plandan  əlavə  artırılması  nəticələri 
müəssisələrin və təşkilatların illik mühasibat hesabatı üzrə 
müəyyən edilir. Dövriyyədən saldırılaraq büdcəyə keçiril-
miş dövriyyə vəsaitinin miqdarı, dövretmə surətinin plan-
dan  əlavə  artırılması  və  normalaşdırılan  dövriyyə  vəsaiti 
qalıqlarının  hesabat  ilinin  sonu  üçün  plana  nisbətən  azal-
dılması nəticəsində həqiqətən azad edilmiş vəsaitin miqda-
rına bərabər olmalıdır Müəssisələrin dövriyyə vəsaiti nor-
mativləri,  azad  olunmuş  və  büdcəyə  keçirilmiş  dövriyyə 
vəsaiti  məbləğinə  bərabər  miqdarda  azalır.  Azad  edilmiş 
vəsaitdən bu cür istifadə etmək qaydası, istər normalaşdı-
rılan  və  istərsə  normalaşdırılmayan  dövriyyə  vəsaitinin 
dövr surətini artırmaq üçün müəssisələri maraqlı edir. 
 
 
 
 
 
 
 

---

 
 
200