Dərs vəsaiti Bakı Biznes Universitetinin 20 illik yubileyinə bir töhfədir
Yüklə 2 Mb. Pdf görüntüsü
|
| işlərinə aiddir: texnologiya, energetika, qaldırıcı-nəqliyyat
və digər növ avadanlığın yığılması və quraşdırılması. Tikinti-quraşdırma işləri əsas fondların geniş təkrar istehsalının başlıca mənbəyidir. O, müəssisənin maddi ba- zasının möhkəmləndirilməsini təmin edir, əmək kollek- tivinin mədəni-məişət şəraitinin yaxşılaşdırılmasında apa- rıcı rol oynayır. Bu baxımdan tikinti-quraşdırma işləri in- vestisiya qoyuluşunun praktiki olaraq həyata keçirilməsidir. Kapital qoyuluşu həyata keçirilməsində investisiya- lar öz təyinatına görə istehsala yönəlik investisiyalar və maliyyə investisiyalara ayrılır. 1. İstehsala yönəlik investisiyalara aşağıdakılar aid- dir: a) yeni investisiyalar; b) yeniləşdirmə (əvəzetmə) inves- tisiyaları; c) tamamlama investisiyaları; d) modernləşdirmə investisiyaları; e) çatışmazlıqların aradan qaldırılması inves- tisiyaları; f) keyfiyyətin yaxşılaşdırılması investisiyaları; q)icarə investisiyaları; h) strateji investisiyalar; x) sosial məqsədli və ətraf mühitin qorunması investisiyaları və s. Yeni investisiyalar – bir müəssisənin ilk qurulduğu gündən qoyulan investisiyadır. Bu investisiyalar üçün la- yihələrinin geniş olaraq hazırlanması və investisiyanın mühüm tərəfləri olan hüquqi, iqtisadi, texniki və maliyyə təhlilinin geniş şəkildə aparılması mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Yeni investisiyalar digər investisiya növlərinə görə daha riskli olur. Bu cür investisiyalar üçün veriləcək hər hansı bir mənfi qərar müəssisəni gələcəkdə iflas olmaq həddinə gətirib çıxara bilər. 209 Yeniləşdirmə (əvəzetmə) investisiyaları – mal və xid- mət istehsalının mütəmadiliyini təmin etmək məqsədilə kapitalın ayrılmasıdır. Bu investisiya növünə texniki cə- hətdən əlverişli olmayan, mövcud üsulların və təchizatın yeniləşdirilməsi daxildir. Yeniləşdirmə investisiyaları de- dikdə, ilk mərhələdə köhnəlmiş texnologiyanın eyni növü- nün yenisi ilə dəyişdirilməsi düşünülə bilər. Tamamlama investisiyaları – istehsal amillərinin (xammal, kapital, iş gücü və s.) məhdud olması və ya tələ- bin istənilən səviyyədə olmaması səbəbi ilə bəzi müəssisə- lər investisiyalarını ilk vaxtlar məhdudlaşdıra bilərlər. Da- ha sonra istehsal amillərinin artması və tələb həcminin ge- nişlənməsinə mütənasib olaraq investisiyalarını əvvəlcə- dən planlaşdırılmış səviyyədə həyata keçirmək üçün əskik qalmış hissələrini tamamlamaq məqsədilə bu investisiya növünə müraciət edilir. Modernləşdirmə investisiyaları – yeni bir istehsal üsuluna və ya yeni texnologiyaya, köhnəsi ilə müqayisədə daha səmərəli istehsal üsuluna keçirilməsinə şərait yara- dan investisiyalardır. Çatışmazlıqların aradan qaldırılması investisiyaları – investisiya layihələrinin ilk mərhələdə çox geniş və müfəs- səl hazırlanmasına baxmayaraq, istehsala başladıqdan sonra bəzi mənfi və gözlənilməz vəziyyətlərlə qarşı-qarşıya qal- maq mümkündür. Bu cür investisiya istehsalda durğunluq baş verdiyi zaman qoyulur ki, buna da çatışmazlıqların ara- dan qaldırılması investisiyaları deyilir. Keyfiyyətin yaxşılaşdırılması investisiyaları – müəs- sisələr arasında amansız rəqabətin və texnologiyanın inki- şafı ilə əlaqədar keyfiyyətli malın istehsalı hər zaman mü- 210 hüm məsələ olaraq qalmışdır. İstehsal edilən malın keyfiy- yətini yüksəldərək, müəssisənin bazardakı payını qorumaq və ya onu daha da artırmaq üçün malın keyfiyyətini artıra- caq investisiyalara ehtiyac duyulur ki, buna da keyfiyyətin yaxşılaşdırılması investisiyaları deyilir. İcarə investisiyaları. İcarə – əmlaka, torpağa və di- gər təbii ehtiyatlara müqavilə əsasında əvəzi ödənilməklə müddətli sahib olmaq və bunlardan istifadə etməkdir. Müəssisələr istehsalatda istifadə etdikləri təchizatın mül- kiyyət hüququnu müəyyən bir müddətdə özündə saxlaya bilərlər. Bu təchizatın hamısının və ya bir qisminin müəy- yən bir müddət üçün istifadə hüququnun alınmasına icarə investisiyaları deyilir. Strateji investisiyalar – müəssisələrin investisiyala- rın qorunması və inkişaf etdirilməsi məqsədini daşıyan in- vestisiyalardır. Bu investisiyaları başlıca olaraq, iki qrupa ayırmaq mümkündür. Bunlar: a) rəqabət və texnologiya- nın məruz qalacağı riski azaltmaq məqsədini daşıyan in- vestisiyalar; b) müəssisədə münasib sosial şəraitin yaradıl- ması üçün qoyulan investisiyalar. Sosial məqsədli və ətraf mühitin qorunması investisi- yaları – işləyənlərin iş şəraitini yaxşılaşdırmaq məqsədilə qoyulan investisiyalara sosial məqsədli investisiyalar deyi- lir. Buna nümunə olaraq, iş yerinin insan sağlamlığına zə- rərli təsirlərdən qorunmasını, idman qurğularının tikilmə- sini və s. göstərmək mümkündür. Ətraf mühitin qorunması investisiyaları isə ekologiyanın pozulmasının qarşısının alınması məqsədilə qoyulur. Ümumiyyətlə, bu cür investi- siyalar qanunvericiliyin təsiri ilə qoyulur. 211 2. Maliyyə investisiyaları – kapitalın mal və xidmət istehsal xaricindəki sahələrə istiqamətləndirilməsidir. Bu cür investisiyaların əsas məqsədi qoyulan kapitala müəy- yən bir faiz gəlirinin təmin edilməsi, uzun müddətli ehti- yat yaratmaq və müəssisənin iqtisadi gücünü artırmaqdır. Bu cür investisiyaların istehsalatla birbaşa əlaqəsi yoxdur və hər hansı bir istehsalat obyektinin qurulması üçün nə- zərdə tutulmamışdır. Səhmlərin, daşınan və daşınmaz əm- lakın, valyutanın və qızılın alınmasını da maliyyə inves- tisiyalara aid etmək mümkündür. Vacibliyinə görə maliy- yə investisiyaları istehsal investisiyalarından sonra gələr. Çünki sənaye müəssisələrinin ən çox üstünlük verdiyi investisiyalar istehsalatla əlaqədardır. İstehsala yönəlik və maliyyə investisiyalar istifadə sahəsindən, təyinatından, məqsədlərindən və s. asılı olaraq, müxtəlif proseslərə cəlb olunurlar və müəyyən xərclər vasitələrlə həyata keçirirlər. İnvestisiya qoyuluşunun tərkibinə daxil olan xərclər arasındakı nisbətin faizlə ifadəsi onun quruluşunu təşkil edir. İnvestisiya qoyuluşunu sahəvi, texnoloji və təkrar is- tehsal quruluşu ilə fərqləndirirlər. İnvestisiya qoyuluşu- nun sahəvi quruluşu müəssisənin ayrı-ayrı bölmələri üzrə investisiya qoyuluşu həcmləri arasındakı nisbəti; texnoloji quruluşu – qurğuların tikintisinə, maşın və avadanlıqların (əsas fondların aktiv hissəsinin) alınmasına və onların qu- raşdırılmasına çəkilən məsrəflər arasındakı nisbəti; təkrar istehsal quruluşu isə – bir tərəfdən yeni obyektlərin tikinti- sinə, digər tərəfdən isə mövcud istehsalın texnika ilə silah- lanma səviyyəsinin yüksəldilməsinə yönəldilmiş xərclər arasındakı nisbəti xarakterizə edir. |