Dərs vəsaiti Bakı Biznes Universitetinin 20 illik yubileyinə bir töhfədir

Kommersiya fəaliyyəti biznes fəaliyyətinin tərkib his-
səsi  olub,  insanların  iqtisadi  fəaliyyətinin  yalnız  bir  sahə-
sini,  yəni  bilavasitə  istehsal  edilmiş  məhsulların  reallaş-
dırılması ilə    əlaqədar  olan ticarət sahəsini,  sferasını–alqı 
və satqı münasibətlərini əks etdirir. Müasir zamanda kom-
mersiya fəaliyyəti yalnız bir ticarət sferası kimi əlavə onun 
rolu  və  əhəmiyyəti  daha  yüksəkdir,  baxmayaraq  ki,  kom-
mersiya  fəaliyyətinin  konkret  obyekti    alqı-satqı  prosesi 
olsa da, bir çox ölkələrin qanunvericiliyində alqı-satqı ilə 
bağlı  münasibətlər  sırf  ticarət  sferasından  kənara  çıxır. 
Buna görə də hazırda kommersiya fəaliyyətinə əmtəələrin 
alqı-satqısı  ilə  yanaşı,  həm  də  onların  istehsalı,  eləcə  də 
bank,  nəqliyyat,  kənd  təsərrüfatı,  sığorta  və  s.  sahələrlə 
əlaqədar fəaliyyət formaları da daxil edilir. 
Kommersiya  münasibətləri  sferası  olduqca  genişdir. 
Buna istehsal olunan məhsullar, pul və qiymətli kağızlar, o 
cümlədən səhmlər, veksellər və s. xidmətlər, ixtiralar, fir-
manın markası, “nou-xau” (“nou-xau”- beynəlxalq sazişlə-
in  obyekti  olan  elmi-texniki  biliklərin,  istehsalatın  xüsusi 
bacarıq  və  sirlərinin  məcmusudur  və  patent  müdafiəsi  ilə 
təmin edilmiş ixtiraların həyata keçirilməsidir) və bu kimi 
maddi və qeyri-maddi nemətlər aiddir. 
Kommersiya  fəaliyyətinin  ən  mühüm  xüsusiyyətlə-
rindən  biri  sağlam  kommersiya  münasibətlərinin  yaradıl-
masından ibarətdir. Bunun üçün kommersiya münasibətlə-
ri müqabil tərəfləri (partnyorları) müstəqil seçmək, realizə 
prosesində bütün şərtləri, yəni məhsulun həcmini, çeşidini, 
keyfiyyətini, qiymətini, müqavilə öhdəliklərini mütləq ye-
rinə  yetirilməsini,  qarşılıqlı  məsuliyyətliliyini  və  s.  prin-
siplərini nəzərə almaqla formalaşmalıdır. 
Kommersiya  fəaliyyəti  güzəştsiz  ola  bilməz,  yeni 
kommersiya  fəaliyyəti  kompromis  xarakter  daşıyan  bir 

---

 
 
51 
fəaliyyət  növüdür.  Burada  sahibkarın  tapşırığı  ilə  sövdə-
ləşmə  işinə  mütəxəssis  müqavilə  bağlamaq  üçün  danışıq-
lar  apararkən  tərəf-müqabil  qarşısında  əvvəllər  qoyduğu 
güzəştli  şərtlərdən  onun  razılığı  ilə  öz  fikrindən,  tələbin-
dən dönməyi bacarmalıdır. 
Real bazar iqtisadiyyatı kommersiya qarşısında ciddi 
tələblər qoyur. Kommersiya fəaliyyətində tərəf-müqabillər 
bağladıqları müqavilələrin bütün şərtlərini lazımınca yeri-
nə yetirməli, qənaətçilik prinsiplərini tutmalı və hər iki tə-
rəf  üçün  səmərəli  olmalıdır.  Tərəf-müqabillər  arasında  tə-
mizlik, düzgünlük, doğruluq, işgüzar etika qaydalarına müt-
ləq  əməl  etmək  mühüm  əhəmiyyət  kəsb  edir.  Bu  tələbləri 
pozan  sahibkar-kommersant  sivilizasiyalı  işgüzar  dairələr 
tərəfindən yaxşı qarşılanmır və gec-tez həmin sahibkar müf-
lisləşməyə düçar olur. 
Kommersiya  fəaliyyətinin  nailiyyətləri  xeyli  dərəcə-
də kommersiya sirri ilə bağlıdır. Kommersiya sirri iki əsas 
cəhəti: istehsal və sirrin idarə olunmasını əks etdirir. Kom-
mersiya sirrinin istehsal cəhəti elmi-tədqiqat, elmi-texniki, 
layihə – konstruktor, texnoloji-tədqiqat işlərinin nəticələri-
nin və istehsal prosesində baş verən  yardımçı aralıq vəzi-
fələri, funksiyaları əhatə edir. Kommersiya sirrinin müha-
fizəsini xüsusi dövlət orqanları təşkil edir. 
Kommersiya fəaliyyətinin təşkilində kommersiya söv-
dələşmələri  mühüm  rol  oynayır.  Sövdələşmə  prosesində 
tərəflər  bir-birinin  məqsədlərini  aşkara  çıxarmaqla  bu 
prosesin  predmetinin  kommersiya  həllinin  yollarını,  üsul-
larını,  məqsədyönlüyünü  və  əldə  ediləcək  nəticələrin  fay-
dalılıq  dərəcəsini  götür-qoy  edirlər.  Bazar  münasibətləri 
baxımından kommersiya sövdələşməsi dedikdə, tərəf-mü-
qabillər arasında alqı-satqı məsələləri, iş, yaxud xidmətlər 

---

 
 
52 
üzrə razılaşmaların nəticələrinə uyğun surətdə razılığa gəl-
mə nəzərdə tutulur. 
Vasitəçilər  –  əmtəələrin  satılmasında  və  müştərilər 
arasında  yayılmasında  şirkətə,  müəssisəyə  yardım  göstə-
rən firmalar, yaxud fərdi adamlardır. Onlara ticarət vasitə-
çiləri,  əmtəənin  irəlilədilməsinin  təşkili  üzrə  mütəxəssis-
lər,  marketinq  xidmətləri  göstərilməsi  üzrə  agentlər  və 
kredit-maliyyə  idarələri  aiddir.  Vasitəçilərin  iştirakı  ilə 
kommersiya  sövdələşmələri  funksional  baxımdan  iki  qru-
pa:  ticarət-vasitəçilik  sövdələşmə  və  ticarət  vasitəçiləri 
qrupuna ayrılır. 
Ticarət vasitəçilik sövdələşməsi dedikdə, satıcılardan 
və  alıcılardan  asılı  olmayan,  lakin  onların  sifarişləri  ilə 
malların, işlərin və xidmətlərin alqı-satqı əməliyyatlarının 
müstəqil  vasitəçilərinin  iştirakı  ilə  həyata  keçirilməsi 
nəzərdə tutulur. Ticarət vasitəçisinə gəldikdə isə o, müstə-
qil  kommersiya  müəssisəsi  sifətində  çıxış  edən  satıcı  və 
alıcı arasında hüquqi şəxs statusu olan vasitəçilərdir. Onun 
mənfəəti həmin satıcı, yaxud alıcı tərəfindən satınalma və 
satış qiymətləri arasındakı fərq, yaxud komisyon mükafatı 
hesabına təmin edilir. 
Kommersiya sövdələşməsinin aşağıdakı mərhələləri-
ni fərqləndirirlər: 
a) kontragentin axtarılıb, tapılması və seçilməsi mər-
hələsi; 
b) sövdələşmə  üzrə  sazişin  bağlanmasına  hazırlıq 
mərhələsi; 
c) alqı-satqı  müqaviləsinin  bağlanmasına  hazırlıq 
mərhələsi; 
d) bağlanmış müqavilələrin imzalanması mərhələsi. 
 
 

---

 
 
53