Dərs vəsaiti Bakı Biznes Universitetinin 20 illik yubileyinə bir töhfədir
Yüklə 2 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Plan əmək haqqı fonduna yalnız normal iş zamanı
zəruri olan məsrəflər daxil edilir. İstehsalın və əməyin təş- kilində olan nöqsanlar nəticəsində əmələ gələn hər cür əla- və məsrəflər, normal iş şəraitindən kənara çıxılması, işsiz dayanmaq, brakı düzəltmək və s. hallar üzrə verilən əlavə haqlar hesabatda nəzərə alınır, lakin əmək haqqı fondu planına daxil edilmir. Sex və müəssisə üzrə əmək haqqı fondu planının iş- lənilib, tərtib edilməsi işçilərin hər bir qrupu üzrə zəruri olan ödənişlərin ayrılıqda hesablanmasını tələb edir. Sexin istehsal tapşırığının yerinə yetirilməsi üçün la- zım olan əməliyyat və işlər üçün əsas işəmuzd qiymətlərə, əsasən, işəmuzd işləyən fəhlələrə veriləcək bütün ödəniş- lər məmulatlar üzrə təyin edilir, burada sexin istehsal proqramı, müəyyən edilmiş texnologiya və hər bir əməliy- yat üçün nəzərdə tutulmuş vaxt normaları əsas götürülür. Beləliklə, işçilərin əsas qrupunun – yəni işəmuzd işləyən fəhlələrin – əmək haqqı planı, sexdə bir məmulatın hazır- lanması üçün icra ediləcək əməliyyatlar üzrə iş qiymətləri məcmunun planda göstərilmiş məmulatın miqdarına vu- rulması yolu ilə müəyyən edilir. Məhsulun tərkibi sabit olduqda həmin hesablamalar asanlaşır, çünki onu hər dəfə yenidən hesablamaq lazım gəlmir, yalnız hər bir sexdə əməliyyat, detal və məmulat üzrə mövcud olan toplu normalaşdırıcı kartaları və işə- muzd qiymətləri dürüstləşdirməklə kifayətlənilir; burda 143 plan dövründə məmulatın əmək tutumluğunun aşağı salın- ması üzrə müəyyən edilmiş tədbirlər nəzərə alınmalıdır. Yardımçı sexlərdə işəmuzd sistemlə işləyən fəhlələ- rin əmək haqqı fondunu da həmin üsulla, yəni texniki nor- malaşdırma məmulatlarına və sexin istehsal proqramına, əsasən, müəyyən etmək daha düzgündür. Vaxtamuzd əmək haqqı alan fəhlələr üçün tarif üzrə əmək haqqı fondu, vaxtamuzd işlər üçün lazım olan vaxtın miqdarına (saat hesabı ilə) əsasən müəyyən edilir; burda həmin işlərin tarifləri nəzərə alınır. Lazım olan iş saatının miqdarı, istifadə edilən avadanlığın xarakterinə, əsasən, iş yerlərinə görə və ya müəyyən edilmiş xidmət normaları üzrə müəyyən olunur. Tarif üzrə ödənişlər fonduna mütərəqqi sistem üzrə işəmuzd işləyən fəhlələrə verilən əlavə haqqlar və habelə, mükafatlar əlavə edilir. Mütərəqqi sistem üzrə əlavə haqq- lar normaların planda qəbul edilmiş artıqlaması ilə yerinə yetirilməsi faizinə, əsasən, hesablanır. Bu qayda vax- tamuzd əmək haqqı alan fəhlələrə verilən mükafatlara da aiddir. Mühəndis-texnik işçilərinə əmək haqqı fondu müəy- yənləşdirilmiş tapşırıqların yerinə yetirilməsi üçün verilən mükafatların, istehsalat-texnika təhsili haqqının, bayram günlərində işləməyə görə və müvəqqəti əvəzetməyə görə verilən haqların məbləğindən ibarətdir. Gözətçilərin, kiçik xidmətedici heyətin və şagirdlərin əmək haqqı fondu vəzi- fə maaşlarını, gecə işi üçün və bayram günləri üçün işləni- lən vaxt üçün verilən əlavələri özünə daxil edir. Qeyri- sənaye heyətli işçilərinin əmək haqqı fondunun hesablan- masının tarif və vəzifə maaşına görə hesablanır. Qulluq- çuların və mühəndis-texnik işçilərin əmək haqqı fondu ştat 144 cədvəli və vəzifə maaşlarına, əsasən, başlıca olaraq, vaxta- muzd əmək haqqı alan fəhlələr üçün tətbiq edilən üsullarla müəyyən edilir. Müəssisələrin fəhlələrinə, mühəndis-texnik işçilərinə, qulluqçularına və başqa işçilərinə verilməli olan əmək haqqından başqa ümumi əmək haqqı fondu planına, müəs- sisənin siyahı (ştat) tərkibində olmayan şəxslərə müəs- sisəyə göstərdikləri xidmət üçün veriləsi əmək haqqı da daxil edilir. Buraya əsas istehsalla əlaqədar olmayan nəq- liyyat, təmizlik, təmir, qısamüddətli işlər, təsadüfi yüklə- mə-boşaltma işləri və sair işlər üçün kənar şəxslərə verilən birdəfəlik, təsadüfi ödənişlər daxil edilir. Həmin fond hesabına müəssisənin daimi işçilərinə aidiyyəti olan işlər ödənilə bilməz (çünki bu işləri müəssi- sənin daimi işçilərinin özləri görməlidirlər), bu fondun he- sabına əlavə daimi (ştat) işçilər də saxlanıla bilməz. Beləliklə, əmək üzrə istehsal planının həcminə və xa- rakterinə, əsasən, hər bir müəssisə üçün istehsal smetası- nın bir hissəsi olmaq etibarilə əmək haqqı fondunu müəy- yən edir. Əmək haqqı fondu planın yerinə yetirilməsi üçün lazım olan işçilərin sayı ilə, onların ixtisası və əməyinin haqqının ödənilməsi şərtləri ilə müəyyən edilir. Sex və ümumzavod xərclərinə daxil olan əmək haqqı məsrəfləri xüsusi diqqət tələb edir. Xidmətedici və kömək- çi sahələrdə əməyin təşkilinin səviyyəsi çox zaman əsas sexlərdəkinə nisbətən aşağı olur və məhz burada, habelə inzibati-idarə xərcləri üzrə əmək haqı fonduna qənaət edil- məsi üçün çoxlu ehtiyat mənbələri vardır. Əmək haqqı fonduna qənaətin ən mühüm şərti, iş vaxtı məsrəflərinə qənaət edilməsi üzrə təşkilat-texniki tədbirlərin planauyğun surətdə həyata keçirilməsi vasitəsi- lə əmək məhsuldarlığının artırılmasından ibarətdir. |