Dərs vəsaiti Bakı Biznes Universitetinin 20 illik yubileyinə bir töhfədir
Əsas fondlardan və istehsal gücündən istifadə
Yüklə 2 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- – müəy- yən müddət ərzində istehsal edilən məhsulun istehsal gü- cünə olan nisbətinə bərabərdir; b) layihə istehsal gücündən istifadə əmsalı
| 6.4. Əsas fondlardan və istehsal gücündən istifadə
göstəriciləri Əsas fondların həcminin artırılması ilə yanaşı, möv- cud istehsal əsas fondlardan istifadənin yaxşılaşdırılması da ən mühüm əhəmiyyət kəsb edən məsələlərdəndir. Bu bir tərəfdən istehsalın həcminin artırılması imkanını geniş- ləndirir, digər tərəfdən isə, istehsal aparatının texnika ilə silahlanma səviyyəsinin yüksəldilməsi ilə, əmək məhsul- 161 darlığının artırılması və məhsulun maya dəyərinin aşağı salınması ilə əlaqədardır. İstehsal əsas fondlardan istifadəni qiymətləndirmək üçün müxtəlif göstəricilərdən istifadə edilir. Həmin göstə- ricilərinin bəzilərinin mahiyyəti və hesablama metodikası aşağıdakı kimidir. Fond verimi – məhsulun illik həcmini istehsal əsas fondların orta illik tam balans dəyərinə bölməklə təyin edilir. Fond verimi göstəricisi fəaliyyətdə olan və yeni işə salınan fondların aktiv hissəsi üzrə hesablanır. Fond veri- mini hesablamaq üçün məhsul buraxılışının illik həcmi müəssisənin topdansatış qiymətində təyin edilir, istehsal əsas fondlar isə, onların aşınma dərəcəsi nəzərə alınmadan ilk dəyərlərinə görə qiymətləndirilir. Fond veriminin yük- səldilməsinə – əsas fondların quruluşunun təkmilləşdiril- məsi, boş dayanma hallarının aradan qaldırılması, maşın və avadanlıqların vaxtı – vaxtında təmir edilməsi hesabı- na nail olunur. İstehsalın fondla təmin olunma – səviyyəsini hesab- lamaq üçün müəyyən dövr ərzində (məsələn, bir ildə) maddi istehsal sferasında istifadə olunan istehsal əsas fondların orta illik qalıq dəyərinə 100 kvadrat metr isteh- sal meydançası sahəsinə bölmək lazımdır. Bu göstərici is- tehsal meydançasından və orada qurulmuş avadanlıqdan istifadə olunmasının səmərəliliyini səciyyələndirir. Təzələnmə əmsalı – istehsal əsas fondların texniki və- ziyyətini xarakterizə edir və müəyyən dövr ərzində istis- mara verilmiş istehsal əsas fondların ilk dəyərinin onların həmin dövrün sonuna olan ümumi dəyərinə nisbəti kimi hesablanır. Təzələnmə əmsalı yeni istehsal əsas fondların inşası və əldə edilməsindən məsrəflərin həcmini və onların istehsal əsas fondların ümumi dəyərində tutduğu payını 162 özündə əks etdirir. İstehsal əsas fondların təzələnmə əmsalı təkcə onların istismara verilməsi səviyyəsini deyil, həmçi- nin onların istehsalatdan çıxarılmasından asılıdır. İstehsal əsas fondların istehsalatdan çıxma əmsalı – müəyyən dövr ərzində istehsalatdan çıxarılmış istehsal əsas fondların də- yərinin, həmin dövrün əvvəlinə olan istehsal əsas fondların ümumi dəyərinə nisbəti kimi təyin edilir. Artma əmsalı – istehsalın fondla silahlanma dərəcə- sini xarakterizə edir və istehsal əsas fondların plan ilinin sonuna olan qalıq dəyərini, həmin ilin əvvəlindəki qalıq dəyərinə bölməklə müəyyən edilir. Köhnəlmə əmsalı – hər hansı bir tarixə, məsələn, fev- ralın 1-nə istehsal əsas fondların köhnəlmə dərəcəsini nə- zərə alan kəmiyyətini onların ilk dəyərinə nisbəti kimi tə- yin edilir. Bu əmsal həm istehsal əsas fondların bütün növ- ləri üzrə, həm də onun ayrı – ayrı ünsürləri üzrə hesabla- nır. Onu da qeyd edək ki, istehsal əsas fondların köhnəlmə əmsalını hesablayarkən onların yararlılıq əmsalını da müəyyənləşdirmək lazımdır. Yararlılıq əmsalı – istehsal əsas fondların köhnəlmiş hissəsinin dəyərinin (qalıq dəyərinin) onların ilk dəyərinə olan nisbəti kimi müəyyən edilir. Deməli, köhnəlmə əmsa- lı istehsal əsas fondların köhnəlmiş, yararlılıq əmsalı isə köhnəlməmiş hissəsinin (işə yararlı olan hissəsinin) xüsusi çəkisini xarakterizə edir. Lakin həm köhnəlmə və həm də yararlılıq əmsalı istehsal əsas fondların təkrar istehsalı ba- rədə heç bir məlumat vermir. Avadanlıqdan istifadə əmsalı – istehsal əsas fondla- rın aktiv hissəsindən məhsuldar istifadə dərəcəsini xarak- terizə edir. Vaxta, gücə, istehsal olunan məhsulun həcminə və ya yerinə yetirilən işə görə hesablanır. Vaxta görə ava- 163 danlığın faktiki iş vaxtı fondunu faydalı iş vaxtı fonduna bölmək lazımdır. İstehsal güclərindən istifadəni qiymətləndirmək üçün istifadə edilən göstəriciləri şərti olaraq iki qrupa: ümumi və xüsusi göstəricilərə ayırmaq olar. Birinci qrup göstəri- cilər, istehsal gücündən bütövlüklə müəssisə və onun bölmələri üzrə istifadə dərəcəsini, ikinci qrup göstəricilər isə – avadanlıq və qurğuların ayrı – ayrı növlərindən (mə- sələn, turboburdan, elektroburdan, mancanaq dəzgahın- dan, dərinlik nasoslarından və s.) istifadə səviyyəsini sə- ciyyələndirir. Ümumi göstəricilərə aiddir: a) istehsal gücündən faktiki istifadə əmsalı – müəy- yən müddət ərzində istehsal edilən məhsulun istehsal gü- cünə olan nisbətinə bərabərdir; b) layihə istehsal gücündən istifadə əmsalı – müəssi- sənin təsdiq olunmuş layihə gücündən istifadə səviyyəsini xarakterizə edir. Bu əmsalı hesablamaq üçün müəssisənin müəyyən dövr ərzindəki faktiki istehsal gücünün kəmiy- yətini onun layihə istehsal gücünün kəmiyyətinə bölmək lazımdır; c) müəssisənin istehsal meydançasından istifadə əm- salı – iki amildən: avadanlığın yerləşdirilməsindən və hə- min avadanlığın məhsuldarlığından asılıdır. Buna görə də həmin göstəricini hesablamaq üçün ilk növbədə avadanlı- ğın daha məqsədəuyğun surətdə yerləşdirilməsinə çalış- maq lazımdır ki, istehsal sahəsinin bir kvadrat metrindən daha səmərəli istifadə etmək mümkün olsun. Özü – özlü- yündə aydındır ki, bu tədbir heç də əmək şəraitinin pisləş- məsi, yaxud təhlükəsizlik texnikası tədbirlərinin pozulma- sı hesabına həyata keçirilməməlidir. İkincisi, hər avadan- lıq vahidi üzrə məhsuldarlığın yüksəldilməsinə, müəyyən 164 vaxt ərzində həmin avadanlıqda məhsulun buraxılışını ar- tırmağa çalışmaq lazımdır. İstehsal gücündən istifadə edilməsi üzrə xüsusi gös- təricilər avadanlıqların ayrı-ayrı növlərindən istifadə əm- salıdır. Bir çox avadanlıq növlərinin məhsuldarlığı vaxt vahidi ərzində onların vasitəsilə istehsal olunan məhsulun miqdarı ilə müəyyən oluna bilər. Yüklə 2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|