Dərs vəsaiti Bakı Biznes Universitetinin 20 illik yubileyinə bir töhfədir
Qiymətin mahiyyəti, onun təsnifatı, növləri və
Yüklə 2 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 9.5. Qiymətin mahiyyəti, onun təsnifatı, növləri və
funksiyaları Qiymət – əmtəə dəyərinin pul ifadəsi olub, onun kəmiyyət göstəricisidir. Dəyərin azalması ilə, bir qayda olaraq, əmtəənin qiyməti də azalır, onun artması ilə isə artır. Azərbaycan Respublikasında müstəqillik qazanandan sonra məhsulların qiyməti planlı qaydada mərkəzləşdiril- miş qaydada dövlət tərəfindən müəyyən edilirdi və onun iki növünü: pərakəndə satış və topdan satış (topdansatış qiyməti özü də iki cür: sənaye topdansatış və müəssisə topdansatış qiymətləri formasında olurdu) qiymətlərini fərqləndirildi. Sənaye müəssisələri məhsulun qiymətində nəinki maya dəyəri, habelə mənfəət və dövriyyə vergisi forma- sında cəmiyyətin sərəncamına keçən saf gəlir ifadə edil- miş olur. Sənaye məhsulunun qiymətləri dövlət tərəfindən plan üzrə, həmin məhsulun maya dəyərinə və rentabelliyin müəyyən səviyyəsinə əsasən təyin edilir. Sənaye məhsulu üzrə bir neçə qiymət növləri vardır: bunlar müəssisə topdansatış qiyməti, sənaye topdansatış qiyməti və dövlət pərakəndə satış qiymətindən ibarətdir. Müəssisə topdansatış qiyməti elə qiymətdir ki, bu qiymət əsasında dövlət müəssisələri, plana müvafiq olaraq 254 öz məhsulunu bir-birilərinə, əsaslı tikintiyə və ya sənaye- nin təchizat-satış təşkilatlarına verir. Müəssisənin sərf et- diyi xərcləri ödəmək və onun gəlirli olmasını təmin etmək üçün müəssisə topdansatış qiymətinə bir qayda olaraq hə- min məhsul növü üzrə plan maya dəyəri və plan üzrə müəyyənləşdirilmiş mənfəət daxil edilir. Məsələn, əgər məhsul vahidinin plan maya dəyəri 1000 manata bərabər- dirsə və plan üzrə müəyyən edilən mənfəət 30 manatdırsa, onda müəssisə topdansatış qiyməti 1030 manata bərabər olacaqdır. Məhsul həmin qiymətlər üzrə satıldıqda müəs- sisə istehsal və satış üzrə plan məsrəflərini ödəyir və mən- fəət də əldə edir. Sənaye topdansatış qiyməti elə qiymətdir ki, bu qiymət əsasında sənaye müəssisələri və təchizat-satış təş- kilatları sənaye məhsulu dövlət və kooperativ ticarət müəssisələrinə satır. Sənaye topdansatış qiymətə müəssisə topdansatış qiyməti, sənayenin satış təşkilatlarının xeyrinə ticarət əlavəsi və dövriyyə vergisi şəklində cəmiyyətin sərəncamına keçən xalis gəlir daxil edilir. Fərz edək ki, məhsul vahidi üçün sənaye satış təşki- latlarının xeyrinə ticarət əlavəsi gətirdiyimiz misalda 20 manat, dövriyyə vergisi isə – 200 manat təşkil edir. Bu zaman sənaye topdansatış qiyməti (manatla) aşağıdakı məbləği təşkil edəcək: 1. Müəssisə topdansatış qiyməti..........................1030 2. Satış təşkilatlarının xeyrinə ticarət əlavəsi........+20 3. Dövriyyə vergisi.............................................+200 4. Sənaye topdansatış qiyməti.............................1250 Satış təşkilatlarının xeyrinə ticarət əlavəsi məhsul satı- şı üzrə olan xərcləri, yəni tədavül sferasında olan xərcləri ödəmək üçün nəzərdə tutulur. Dövriyyə vergisi cəmiyyət 255 üçün məhsulun elə bir hissəsinin pul ifadəsidir ki, o məhsul realizə edildikdən sonra cəmiyyətin ehtiyaclarını ödəmək üçün bilavasitə büdcəyə, dövlətin sərəncamına daxil olur. Dövlət pərakəndə satış qiymətləri çox işlənən mallar, yəni ticarət təşkilatları tərəfindən əhaliyə satılan parça, ayaqqabı, paltar, ərzaq və başqa mallar üzrə tətbiq edilir. Dövlət pərakəndə satış qiyməti sənaye topdansatış qiyməti ilə ticarət təşkilatlarının xeyrinə ticarət əlavəsin- dən ibarət olur. Sənaye topdansatış qiymətlərinə edilən ti- carət əlavəsi (və ya pərakəndə satış qiymətlərindən edilən güzəşt) ticarət təşkilatlarına çatır; bu məbləğlər ticarət təşkilatlarının plan daxilindəki tədavül xərclərini ödəyir və həmin təşkilatlarda işin yaxşılaşdırılması üçün təsərrüfat hesablı maraq yaratmaqdan ötrü mənfəət əmələ gətirir. Məsələn, məhsul vahidi üzrə ticarət əlavəsi 50 manat təşkil edərsə, o zaman pərakəndə satış qiyməti yuxarıda verdiyimiz misalda 1300 manat (1250 + 50) təşkil edəcək- dir. Sənaye məhsulu qiymətinin quruluşunu aşağıdakı sxemlə ifadə etmək olar: Yüklə 2 Mb. Dostları ilə paylaş:
|