Dərs vəsaiti Bakı Biznes Universitetinin 20 illik yubileyinə bir töhfədir
Yüklə 2 Mb. Pdf görüntüsü
|
| liyyətində bir çox qiymətlərdən istifadə olunur. Onlardan
əsaslarını qeyd edək: Azad qiymətlər – azad bazarda tələb və təklifin təsiri altında formalaşan qiymətlərə deyilir. Hərrac qiymətləri – hərrac dükanlarında malların sa- tılmasında istifadə edilir. Bu qiymətlə mallar müsabiqə əsasında sərbəst alınıb-satılır. Bazar qiymətləri – bazarlarda mala olan tələb və tək- lifdən asılı olaraq sərbəst surətdə müəyyənləşdirilir və onlar dövlət tərəfindən tənzimlənmir. Dünya qiymətləri ilə mallar xarici ölkələrin bazarla- rında realizə edilir. Bu növ qiymətlər bazardakı tələb və təklifdən asılı olaraq, tənzimlənir. Ekspert qiymətləri – ekspertlərin rəyinə, mövcud mə- lumatlarından və aparılan sorğudan asılıdır. İnhisar qiyməti – malın bazar qiymətinin spesifik for- masıdır; məhsulun tam maya dəyərindən çox yüksəkdir və ona görə də istehsalçıya-satıcıya əlavə gəlir əldə etməyə imkan verir. Bu qiymət bazarda malın qıtlığı hallarda istifadə olunur. İstehsal qiyməti – istehsal xərcləri ilə orta mənfəətin cəmindən ibarət olub, əmtəə dəyərinin çevrilmiş forması- dır. Lakin məhsulun istehsal qiyməti onun dəyərindən həm quruluşuna, həm də həcminə görə fərqlənir. Məhsulun dəyəri əmək məsrəfləri ilə, özünün qiyməti ilə və vəsait sərfi ilə müəyyən edilir. Komisyon qiymətləri – komisyon mağazasına malı satmaq üçün təhvil verən mal sahibi ilə komisyonçu ara- sında razılaşmaya əsasən müəyyən edilir və bağlanan mü- qavilə onun əsasını təşkil edir. 259 Mövsümi qiymətlər – ən çox kənd təsərrüfatı və yeyinti sənayesi müəssisələrinin məhsullarını (məsələn, dondurma, mineral sular, soklar və s.) satarkən tətbiq olunur. Onun həddi istehsalın həcmindən və vaxt amilindən asılı olur. Müvəqqəti qiymətlər ilə keyfiyyəti yaxşılaşdırılmış və istehsalçıların böyük tələbatı olan mallar satılır. Müqavilə qiymətlərinin həddi tərəflərin, yəni isteh- salçılar ilə istehlakçılar arasında razılaşma əsasında müəy- yən edilir. Onlar hazırda istehsalçı ilə istehlakçı dövlətin iştirakı olmadan müəyyən olunurlar. Limit qiyməti istehsalçı (satıcı) ilə razılaşdırılmaqla tapşırığı (sifariçi) verən təşkilat (sifarişçi) tərəfindən müəyyən edilir və qiymətin mümkün maksimal səviyyəsi- ni ifadə edir. Onun həddini bazar topdansatış qiymətləri müəyyən edir. Satınalınma qiymətləri, əsasən kənd təsərrüfatı məh- sulları üçün müəyyən edilir Bu qiymətlə fermer təsərrüfat- larından və kənd əhalisindən kənd təsərrüfatı malları satın alınır və iri şəhər və rayonlarda satılır. Pərakəndə satış qiymətləri xalq istehlakı mallarının satılmasında tətbiq edilir. Topdansatış qiymətləri – ilə istehsalçı müəssisələr (satıcılar) öz məhsullarını digər müəssisələrə və əhaliyə satırlar. Bazar iqtisadiyyatı şəraitində onun üç növündən istifadə edirlər: müəssisə, sənaye və bazar topdansatış qiyməti. İstehlak qiyməti – bazarda rəqabət nəticəsində yara- nır. Bu növ qiymətin əsasını məhsulun istehlak dəyəri təş- kil edir. Məhsulun istehlak dəyəri dedikdə, onun istehlak- çının bu və digər tələbatının ödəmə qabiliyyəti nəzərdə tu- 260 tulur. İstehlak dəyəri məhsulun maddi məzmununu əmələ gətirir. İş qiyməti – işə görə əmək haqqı sistemində işçinin saatlıq, günlük və aylıq (illik) əmək haqqının kəmiyyətini hesabladıqda tətbiq edilir. Müqayisəli qiymətlər – məhsulun qiymətləndirilməsi məqsədilə müxtəlif dövrlərdə onun həcmini müqayisə et- mək və ya dinamika göstəricilərini müəyyənləşdirmək üçün tətbiq edilir. Regional qiymətlər – daxili bazarda tətbiq edilir. Re- gional qiymətlərin həddi müxtəlif regionlarda eyni deyil- dir. Dünya bazarlarında məhsulun alqı – satqı prosesində tətbiq edilən qiymətlər də regional qiymətlər hesab edilir. Sabit qiymətlər – əsasən, dövlət tərəfindən strateji əhəmiyyətli məhsullar (məsələn, neft, qaz, enerji və s.) üçün təyin edilir və müəyyən edilmiş müddətlərdə dəyiş- məz qalır. İxrac qiymətləri – xarici ölkələrə məhsul satılan zaman tətbiq edilir və s. qiymətlər. Qiymət öz təyinatına görə bir çox funksiyaları yerinə yetirir. Onlardan, əsasən, uçot, stimullaşdırıcı və bölüşdü- rücü funksiyalarını təşkil edir. Uçot funksiyası – ictimai əmək sərfinin və nəticələrinin uçotu və ölçülməsi ilə əla- qədardır; stimullaşdırıcı funksiya – istehsalın surətinə, məhsulun çeşidinin təzələnməsi və keyfiyyətinin yüksəl- dilməsinə, texnoloji avadanlıqların işə salınmasının sürət- ləndirilməsinə, materiala qənaət edilməsinə və əmək sərfi- nin azaldılmasına və s. qiymətin təsir göstərməsi ilə bağlı- dır; bölüşdürücü funksiya – mallara olan tələb və təklifin nisbətinə, istehsalın və istehlakın optimal strukturunun formalaşmasına təsir göstərir. |