Dərs vəSAİTİ baki 2023 TƏRTİb edəN: elmi redaktor: RƏYÇİLƏR: Ön söZ

Narkomaniyaya bağlı davranış stereotipi yeniyetmələrdə deviant davranışın patoloji forması kimi
Davranışı cəmiyyət tərəfindən qəbul edilmiş qayda və davranış normalarından kənara çıxan yeniyetmələr çətin və ya çətin tərbiyə olunan adlanır. Təhsildə çətinlik dedikdə, müəyyən sosial proqramların, biliklərin, bacarıqların, tələblərin və normaların məqsədyönlü təlim və tərbiyə prosesində mənimsənilməsi ilə bağlı müxtəlif səbəblərdən yarana bilən pedaqoji təsirlərə müqavimət başa düşülür.
Yeniyetmənin tərbiyəsinin çətinliyi, onun cəmiyyətdə müəyyən edilmiş norma və qaydalara əməl etməməsi elmdə deviasiya adlı fenomen vasitəsilə nəzərdən keçirilir. Dəyişkənlik fenomeninin həm insana, həm də onu əhatə edən dünyaya xas olan cəhətlərindən biri kənara çıxmalardır. Sosial sferada dəyişkənlik həmişə fəaliyyətlə əlaqələndirilir və yeniyetmənin xarici, daxili fəaliyyətinin vasitəçiliyi ilə onun ətraf mühitlə qarşılıqlı əlaqəsini təmsil edən insan davranışında ifadə olunur. Daha əvvəl qeyd edildiyi kimi, davranış norma və kənara çıxma ola bilər.
Yeniyetmənin normal davranışı onun inkişafının və sosiallaşmasının ehtiyac və imkanlarına adekvat cavab verən mikrocəmiyyətlə qarşılıqlı əlaqəni əhatə edir. Əgər uşağın mühiti yeniyetmənin müəyyən xüsusiyyətlərinə operativ və adekvat reaksiya verə bilirsə, onun davranışı həmişə (və ya demək olar ki, həmişə) normal olacaqdır. Deməli, deviant davranış uşağın fərdi xüsusiyyətlərinin ətraf mühit tərəfindən adekvat nəzərə alınmaması səbəbindən onun inkişafını və sosiallaşmasını pozan və müəyyən edilmiş mənəvi və hüquqi sosial normalara davranış münasibətində özünü göstərən mikrocəmiyyətlə qarşılıqlı əlaqə kimi xarakterizə edilə bilər.
Aydındır ki, deviant davranış sosial uyğunsuzluğun təzahürlərindən biridir. Uşaq və yeniyetmələrin uyğunsuzluğundan danışarkən, bu prosesə həssas olan uşaqların kateqoriyalarını aydınlaşdırmaq lazımdır:
- məktəbə getməyən məktəb yaşlı uşaqlar,
- ümumi sayı 500.000-dən çox olan yetimlər;
- sosial yetimlər; reallıq ondan ibarətdir ki, uşaq evlərində yer məhdud olduğundan uşaqlar aylarla uşaq evinə yerləşdirilmək üçün gözləyirlər, valideynlik hüququndan məhrum olan valideynləri ilə yaşayır, normal yemək, geyimi olmayan, fiziki, ruhi və cinsi zorakılığa məruz qalırlar;
- narkotik və zəhərli maddələrdən istifadə edən yeniyetmələr;
- cinsi azğın davranışı olan yeniyetmələr;
- qanunsuz hərəkətlər etmiş yeniyetmələr.
Rəsmi məlumatlara görə, uşaqlar və yeniyetmələr arasında onların sayı böyüklərə nisbətən iki dəfə sürətlə artır.
Artıq qeyd etdiyimiz kimi, kənarlaşmalara deviant və cinayətkar davranışlar daxildir.