Dərs vəsaiti kimi tövsiyyə edilib. 3-cü nəşr Moskva: Akademik Layihə

5. Sosial işin institutlaşmasının problem sahəsi
Niyə "sosial iş"? Anlaşılan nominasiyanın institutlaşma məsələsi
Kollektiv dəyərlərin və normativ davranışın saxlanılmasının spesifik institutu kimi yardımın və dəstəyin müxtəlif formalarının tarixi təcrübəsi, həmçinin XIX əsrə qədər öz anlaşılan nominasiyalarında ictimai şüurun ideoloqeması uyğun gəlmir. Yardım praktikası və yardım haqqında idealar müxtəlif nominasiyalara malik olduğunu iddia etmək olar.
Verilmiş nominasiyalar üçün ortaq cəhəd müxtəlif dövrlərdə daimi konseptual dinamikanın olmasıdır. Bunu müxtəlif sosiomədəni arealların nümunələrində müşahidə etmək olar. Beləliklə, Fransada kömək təcrübəsini müəyyən edən birinci anlayışlardan birinə "charite" anlayışı (mərhəmət, xeyriyyəçilik) ortaya çıxdı. Orta əsrlərlərdə bu anlayış tipik dəstək sistemini ifadə edirdi. XVIII əsrdən başlayaraq başqa anlayışa — "assistance" — dəstək - iddia edilir. O, ictimai əlaqələrin və əhalinin müdafiəsiz qruplarına cəmiyyətin münasibətlərinin yeni səviyyəsini müəyyən etdi, bu müddət ərzində konfessional dəstək sistemlərinin əvəzinə dövlət gəlir. Və, nəhayət, XX əsrdə bu anlayış yenidən dəyişir, əvvəlcə "aidesocial" (sosial kömək) və sonra "travailsocial" (sosial iş). Bununla birlikdə qeyd etmək lazımdır ki, yeni anlayışın institutlaşma prosesi — mürəkkəb və çox variantlı prosesdir. Ancaq xüsusi halda, "sosial iş" anlayışının institutlaşma mexanizmlərinin konturlarını nəzərdə tutmaq olar. 1900-cü ildə S. Pattenom tərəfindən təklif edilmiş "sosial iş" termini — "sosial işçi" terminindən törəmədir. Bu termin ingilis dilində danışan mühitdə neologizm idi. Baxmayaraq ki, M. Riçmondun nüfuzu ola bilər ki çox yüksək idi, bununla belə onun daha çox adət edilmiş "xeyriyyəçi" termini həyata vəsiqə almadı. Belə təsəvvür edilir ki, bu üç amillə bağlıdır. Birinci amil — mühitlə, "könüllü köməkçilər" fəaliyyətinin xarakterinin dəyişikliyiylə bağlıdır. O daha daxili səbəblərdən törəyən xarakter daşımırdı, onda daha çox sistem xüsusiyyətlərini formalaşdırılmağa başlayırdılar. Bu mikrososial mühitdə iş nümunələrində xeyriyyə müəssisələri yaxşı gözdən keçirilir. "Könüllü köməkçilər" fəaliyyətində davranışın və qiymətli oriyentasiyaların yeni normaları ortaya çıxdı. Bir sıra xeyriyyə güclərinin konqreslərində fəaliyyətin dərk edilməsi sayəsində könüllü köməyin inkişafının yeni mərhələsinin dərk edilməsi ortaya gəlir. Birincidən gələn ikinci ən əhəmiyyətli amil ideoloq tərəfindən ictimai dəyişikliyiylə bağlıdır . Empirik təcrübə üçün yeni fəaliyyət ideoloqemı lazım idi. "İctimai əmək bölgüsü haqqında" E. Dyurkqeym işi bu cəhətdən maraqlıdır, fransız variantında — "De la division du travail social". Sosial iş praktikası üçün ideologema kimi xidmət edən ən mühüm müddəalar bunlar idi: fərdi hadisələri izah etmək üçün interpretasiya əsasları kimi çıxış edən kollektivlik (gələcəkdə sosial işə dair strategiyalar "ətraf mühit-şəxsiyyət" praktiki prinsipi kimi bilinirdi, bu yanaşmanın aktuallığı ondan ibarət idi ki, o cəmiyyətdə, xeyriyyəçilik təşkilatlarında qeyd olunan iş praktikasının tarixi fomrası ilə uyğun gəlirdi); restitutiv (kooperativ) hüquq mahiyyəti hər hansı hərəkətə görə sanksiya edilməməlidir, tərsinə "səhvin baş verdiyi vəziyyətə qaytarmaq" (damğalanmanın qarşısının alınması, "könüllü köməkçilər" üçün icma yardım strategiyaları); müqavilə ( hansı ki, sosial işdə əmək fəaliyyətinin bölünməsi sahəsi kimi yox, öhdəliklər götürmüş sahə kimi bilinir).
Üçüncü amil yeni ideologemlərin obyektiv, fəaliyyət və institusional qeyri-müəyyənliyi ilə əlaqəlidir. Elə bir neologizmə ehtiyac var idi ki, hər kəs tərəfindən bilinən anlayışlardan daha çoxunu özündə əks etsin.
Həm konseptual elmi məkanda olan, həm də özünün institusional dəqiqləşdirilməsini tələb edən anlayışa ehtiyac var idi: yeni konkret əlaqələrin və münasibətin reallıqlar vasitəsi ilə konseptual məkanın qeyri-müəyyənliyini aydınlaşdırmaq sistemində semantik əhəmiyyəti. Bu yöndə E.Dyurkqeymin "travail sacoal" ( sosial əmək) nəzəriyyəsi işlədilir. Bu nəzəriyyə daha sonra S.Pattenin bərabərliyində "social work", daha dəqiq desək "social worker" kimi dəyişir. Fransız və İngilis dilində olan sinonim seriyası "sosial əmək"dən "ictimai iş"ə qədər müxtəlif bərabərliklərin göstərilməsinə imkan verirdi. Bənzər bir nümunənin köçürülməsinə Max Fasmerin etimoloji lüğətində tapmaq olar. 1762-ci ildə yazılmış olan J.J.Russonun "Contrar social"(sosial müqavilə) adlı işi, "sosial"nəzəriyyəsinə həyat verdi, lakin o elmi leksikaya semantik qeyri-müəyyənliyi və həqiqət anlayışları ilə uyğun gəlməməyi ilə birlikdə Alman dilindən gəlir -"sozial".
Əlbəttə, başqa amillər də rol oynadı: "sosial" ideoloqema keçən əsrin sərhədində dövrün müəyyən əlaməti idi, "ekologiya" kimi onun da çoxlu aspektləri XX əsrin sonunda ortaya çıxdı. Rusiya filosofu N. Berdyaev bu yeni "dünyagörüşü" və "əhvali-ruhiyyəni" tutub, "Rusiyanın Taleyi" işində yazırdı: "Həyat oriyentasiyası üstünlük üzrə sosiallaşdı, bütün başqa qiymətləndirmələr ona tabe edilmişdir. Bütün dəyərlər sosial perspektivə qoyulmuşdu" .
"Sosiallıq" əsrin sonlarında bütün dünya ölkələrində xeyriyyə təcrübəsinə uyğun olaraq işlənirdi . Beləliklə, 1900-cu ildə Parisdə keçirilən xeyriyyə qurultayında bu fəaliyyətin əsas məqsədini müəyyən edərək, sosial tibb kimi müəyyən edilməsi təklif olunmuşdur. Məqsədləri:"fərdin və ailəsinin müstəqilliyini və onların sosial sağlamlığını təmin etmək". 1902-ci ildə Almaniyada Albrext sözügedən praktikanı sosial fəaliyyət kimi müıyyən edilməsini təklif edir-Wohlfahrtspflege(sociale) və s.
Bu anlayışın ABŞ ali məktəblərində avropa sosial işçi təhsilində hökmranlığı sosial iş sahəsində təhsilin unifikasiyası dövrünə qədər davam edir. Əsrlərin sərhədində təcrübənin və nəzəriyyənin milli modellərini formalaşdırıb, sonra anlaşılan nominasiyanın yeni interpretasiyalarının axtarışı gedir. Yaranmış anlaşılan nominasiyanın dəyişikliyini qabaqcadan müəyyən edən yeni tarixi şəraitin formalaşması haqqında danışmaq olar. Yeni tarixi şəraitdə bu konseptlərin və ümumi rifah dövləti modellərinin böhranıyla, sosial dövlət, təcrübənin yeni formaları və sosial işdə modernizmin ideologiyasının nəticələriylə, ehtiyac duyan insanın və sosiomədəni əlaqələr sistemində onun yerinin götürməsinin dəyişikliyiylə bağlıdır. Ekvivalent anlayışının institutlaşmasında müəyyən qanunauyğunluqları "sosial iş" anlayışına qeyd etmək olar. Necə ki, XX əsr başlanğıcında, anlayışın institutlaşması fəaliyyətin və peşəkarın yeni tarixi nümunəsi üçün terminoloji ekvivalentin axtarışının ideologiyasının yenidən mənalandırılmasından başlanır. Beləliklə, İsveçdə "sosial işçi"ni "sosionom" kimi müəyyən etməyə başladılar, Almaniyada o sosial pedaqoq kimi identikləşdi və ya sosial işçi, indi "sosial mühitin işçisi" kimi"; Rusiyada — "sosial işin mütəxəssisi". Yəqin ki, peşəkarlığı identifikasiya edən nominasiyasının müəyyənləşdirilməsi, fəaliyyət nominasiyasında dəyişikliklərin olmasına gətirib çıxaracaq.