Dərs vəsaiti «Mehmanxana təsərrüfatı»

İdarəetmənin iqtisadi üsulları 
idarəetməyə münasibət ilk 
növbədə iqtisadi münasibətlərlə təyin olunur ki, bunların da əsasını 
obyektiv tələblər və insanların marağı təşkil edir. İdarəetmədə iqtisadi 
üsul mərkəzi yer tutur.
İdarəetmədə iqtisadi üsullarla rəhbərlik, planlaşdırma, təhlil, 
maliyyələşmə və s. formalarda özünü göstərir.
138
Təşkilati-inzibati üsuldan fərqli olaraq, idarəetmədə iqtisadi 
üsullarla rəhbərlik ümumi iqtisadi göstəriciləri və buna nail olmaq 
yollarının işlənib hazırlanmasını nəzərdə tutur.
Nəticədə insanların səmərəli işləməsində, inzibati təsirlər deyil, 
iqtisadi həvəsləndirmə üsulları ön planda durur.
İdarəetmənin iqtisadi üsulları əsasında təşkilati-inzibati və 
sosial-psixoloji üsullar inkişaf edir, möhkəmlənir və peşəkarlıq artır.
İdarəetmənin təşkilati-inzibati üsulları birbaşa direktiv gös­
tərişlərə əsaslanır. Bu üslların obyektiv əsasını təşkilati münasibətlər 
təşkil edir. Təşkilati-inzibati üsulun vəzifəsi, tabeliyində olan işçilərin 
işini əlaqələndirməkdən ibarətdir.
iqtisadi üsullar təşkilati-inzibati təsirlər olmadan fəaliyyət 
göstərə bilməz. Təşkilati-inzibati üsul dəqiqlik, nizam-intizam, işin 
qayda ilə aparılmasını təmin edir. Təşkilati-inzibati üsul əsasən 
rəhbərin səlahiyyətinə və hüququna istinad edir.
Təşkilati-inzibati üsul idarəetmə obyektinə əmr, sərəncam, 
operativ göstəriş, bunların yerinə yetirilməsinə nəzarət, əmək 
intizamını təmin etməyə yönəlib.
Bu üsullar əmək və təsərrüfat qanunvericilik hüquqi aktları ilə 
tənzimlənir.
Təşkilati-inzibati üsulların üç forması özünü göstərir:
1. Məcburi göstəriş (əmr, qadağan və s.);
2. Saziş formaları (məsləhətləşmə, kompromislərlə həlletmə);
3. Tövsiyələr, təkliflər (məsləhət, izah etmək və s.);
Təşkilati-inzibati üsulların bütün formaları bir cəhətdə eynidir ki,
bunlar da rəhbər orqanların tapşırıq, qanun və qərarlarına, əmr və 
sərəncamlarına əməl olunmasına yönəlib.
Təşkilati-inzibati üsulların digər üsullardan fərqi ondadır ki, 
direktivlərin dəqiq ünvanı göstərilir, sərəncam və göstərişləri yerinə 
yetirmək məcburidir. Bu sərəncam və göstərişləri yerinə yetirməmək 
icraçılıq intizamını pozmaq deməkdir.
Rəhbərlik üsulları kollektivdə müvafiq tabeçilik prinsipləri sistemi 
ilə formalaşır. Tabeçilik formaları xoşniyyətli olmalı, kollektivdə inkişafa 
kömək etməli, təəssüf hissinə, əsəbiliyə, stressə yol verilməməlidir, 
rəhbərlik və tabeçilikdə olanlarla qarşılıqlı anlaşma olmalıdır.
İdarəetmə fəaliyyətində inzibati təsir bir qayda olaraq üç tip 
tabeçiliklə əlaqədardır:
139

---

1. Məcburi və zahirən qəbul olunmuş, xoşagəlməz asılılıq 
hissi ilə müşayiət olunan, yuxarıdan təzyiq kimi başa 
düşülən tabeçilik;
2. Müstəqil qərar qəbul etmək iqtidarına malik olmayan 
passiv tabeçilik;
3. 
Rəhbəri və tabeçilikdə olanları təmin edən, başa düşülən, 
dərk olunan, daxilən əsaslandırılan tabeçilik.
Təşkilati-inzibati 
üsullardan 
istifadə 
etməklə 
idarəetmə 
sisteminin inkişafına və idarəetmə obyektinə məqsədyönlü, əlverişli 
təsir göstərmək olar. Lakin birbaşa təsir son nəticədə passiv tabeçiliyə 
və hətta gizli itaətsizliyə gətirib çıxara bilər. Ən səmərəli dolayı təsir 
üsuludur.
Bu zaman tabeçilikdə olanların qarşısına vəzifə qoyulur və 
həvəsləndirmə şəraiti yaratmaqla həyata keçirilir.
Təşkilati-inzibati üsul qanunvericilik (normativ aktlar) aktları 
sistemi və güclü menecerin səlahiyyətinə söykənir və menecmentin 
digər üsulları kimi oxşar vəzifələri yerinə yetirir, lakin bunu təşkilati və 
sərəncamlar vasitəsilə idarəetmə sisteminə təsir göstərməklə həyata 
keçirir.