8.3. Davamlı və inklüziv inkişafın əldə olunmasında
multikulturalizm siyasətinin rolu
Multikulturalizmin tədqiq olunmasının mühüm nəzəri məsələlərindən biri
də onun davamlı və inkluziv inkişafa təsiri məsələsidir. Müasir dövrdə bu məsələ
olduqca aktualdır. Müasir dövrdə etnik-mədəni müxtəlifliyin tənzimlənməsində
multikulturalizm siyasət modeli digər siyasət modellərindən üstün olduğu kimi,
inkişafın davamlı və inkluziv modellərinin də digər inkişaf modellərinə münasibətdə
üstün olduqları bəllidir. Buna görə də
d
avamlı və inklüziv inkişafa nail olmaqda
multikulturalizm siyasətinin əhəmiyyətini müəyyən etmək vacibdir.
Əvvəlcə “davamlı inkişaf” və “inkluziv inkişaf” məfhumlarının məzmununu
müəyyən edək.
Davamlı inkişaf elə bir inkişaf modelidir ki, o, indiki nəsillərin maddi
tələbatlarını ödəməklə yanaşı gələcək nəsillərin də tələbatlarının ödənilməsi
üçün lazımi şərait yaradır. Gələcək nəsillərin tələbatlarının ödənilməsi üçün
inkişaf tək iqtisadi artımın təmin edilməsinə deyil, ətraf mühitin və təbii
ehtiyatların qorunmasına, cəmiyyətdəki sosial problemlərin həll edilməsinə
də yönəldilməlidir. Məlum olduğu kimi, əgər iqtisadi artım ətraf mühitin və
təbii ehtiyatların qorunmasını təmin etmirsə, bu, gələcəkdə iqtisadi artıma,
ümumiyyətlə, inkişafa nail olmağı çətinləşdirir.
Bununla yanaşı qeyd etmək lazımdır ki, dövlətin həyata keçirdiyi iqtisadi
artım, inkişaf proqramı cəmiyyətdəki sosial vəziyyətin gərginləşməsinin qarşısını
almalıdır. Buna nail olmaqda isə cəmiyyətdəki etnik-mədəni müxtəlifliyin
multikulturalizm siyasəti vasitəsilə təmzimlənməsinin böyük əhəmiyyəti vardır.
Əvvəlki fəsildə qeyd olunduğu kimi, cəmiyyətdəki etnik, irqi, dini və mədəni
müxtəlifliklərin qorunmasına yönələn multikulturalizm siyasəti digər mümkün
siyasət modellərindən fərqli olaraq, bir tərəfdən, milli azlıqların etnik-mədəni
dəyərlərinin ləğv edilməsinin qarşısını alır, digər tərəfdən isə milli azlıqların
etnik-mədəni dəyərləri ilə titul etnosun etnik-mədəni dəyərlərinin bir-birinə
MULTİKULTURALİZMƏ GİRİŞ
286
qarşılıqlı təsir etmələri üçün lazımi şərait yaradır və bununla da milli azlıqların
yaşadıqları cəmiyyətə inteqrasiya olmaları üçün əlverişli imkan təklif edir.
Multikulturalizm daxili siyasətinin tərkib hissəsi kimi cəmiyyətdəki etnik-
mədəni müxtəlifliyi tənzimləyərək inteqrasiya proseslərinin dərinləşməsinə səbəb
olur. Dərinləşən inteqrasiya prosesləri isə öz növbəsində etnik və dini zəmində
baş verə biləcək münaqişələrin qarşısını alır. Bütün bunlar nəticə etibarı ilə
inkişafın davamlı olmasına səbəb olur. Bundan başqa multikulturalizm siyasətinin
nəticəsində əldə olunan inteqrasiya prosesləri inkişafın inkluzivliyini də təmin edir.
Məlum olduğu kimi, inkluziv inkişaf cinsindən, fiziki vəziyyətindən, siyasi
baxışlarından, iqtisadi durumundan, yaşadığı ərazidən, etnik, dini, mədəni və digər
mənsubiyyətindən asılı olmayaraq cəmiyyətin hər bir üzvünün inkişaf prosesinə
qoşulmasına yönəlmişdir. İnkluziv inkişaf özü-özlüyündə məqsəd deyil. O,
inkluziv cəmiyyətin qurulması üçün mühüm bir vasitədir. İnkluziv cəmiyyət isə
şəxsin cinsi, fiziki, siyasi, iqtisadi, etnik, dini, mədəni və digər müxtəlifliklərindən
asılı olmayaraq onun hüquq və azadlıqlarının tam şəkildə təmin edildiyi, heç bir
ayrıseçkiliyin olmadığı bir cəmiyyətdir. Cəmiyyətin inkluziv olması inkişafın
davamlı olması üçün əlverişli şərait yaradır.
Multikulturalizm siyasətinin inkluziv inkişafa təsirinə gəldikdə, bir sıra
ölkələrin təcrübəsi bu təsirin müsbət xarakter daşıdığını göstərir. Multikulturalizm
siyasətinin inkluziv inkişafa müsbət təsirinin bariz nümunəsi kimi Dünya İqtisadi
Forumunun vacib indeksi sayılan “İnklüziv İnkişaf İndeksi” üzrə 2018-ci ildə
Azərbaycan Respublikasının inkişaf etməkdə olan ölkələr (emerging economies)
arasında 3-cü, MDB ölkələri arasında isə 1-ci yerdə olmasını göstərmək olar.
İnklüziv inkişaf hesabatında Azərbaycan Avropa İttifaqına daxil olan Litva və
Macarıstan istisna olmaqla digər bütün inkişaf etməkdə olan ölkələri geridə
qoyub.
İnklüziv İnkişaf İndeksi (İİİ) Ümumdaxili məhsul (ÜDM) ilə yanaşı, daha
dəqiq desək, ona əlavə olaraq ölkələrin iqtisadi inkişafını ölçmək üçün istifadə
edilir. İİİ-nin üç əsas göstəricisi vardır:
1. “Artım və inkişaf”,
2. “İnklüzivlik”,
3. “Nəsillərarası bərabərlik və dayanıqlılıq”.
Bu göstəricilər əsasında ölkələrin iqtisadi inkişaf səviyyəsi müəyyən edilir.
Qeyd etmək lazımdır ki, ÜDM-u ilə müqayisədə İİİ ölkələrin iqtisadi inkişaf
MULTİKULTURALİZMİN CƏMİYYƏTİN SİYASİ, İQTİSADİ,
SOSİAL VƏ MƏDƏNİ İNKİŞAFINA TƏSİRİ
287
səviyyəsi daha dəqiq göstərir. Belə ki, ölkənin iqtisadi inkişafının göstəricisi
kimi ÜDM-un adambaşına düşən payı əsasında ölçülməsi ölkədaxili sosial
bərabərsizlikdən, əhalinin təhsili, sosial rifahı, sağlamlığı, həyat səviyyəsindən
xəbər vermir. ÜDM-un həcmi dövlətin daxili siyasətinin sosial yönümlüyü
olub –olmamasını göstərmir. Ümumiyyətlə, ÜDM inkişafda həlledici rol
oynayan insandan, onun inkişafına səbəb olan faktorlardan məlumat vermir.
İİİ yuxarıda qeyd etdiyimiz “Artım və inkişaf”, “İnklüzivlik”, “Nəsillərarası
bərabərlik və dayanıqlılıq” kimi əsas göstəricilərlə yanaşı sağlam həyat
gözləntiləri, məşğulluq, əmək məhsuldarlığı, CİNİ əmsalı, yoxsulluq dərəcəsi,
xalis yığımların tənzimlənməsi və digər göstəriciləri də ehtiva edir. İİİ-nin bütün
bu göstəriciləri isə ölkənin iqtisadi inkişafı ilə yanaşı insanın sosial rifahından,
həyat səviyyəsindən ətraflı məlumat verir. ÜDM ilə İİİ-i arasındakı fərqi bir misal
kimi Ekvatorial Qvineya ilə Rumıniya arasında göstərmək olar. BMT-nin İnkişaf
Proqramının 2015-ci il İnsan İnkişafı Hesabatına əsasən, Ekvatorial Qvineyada
ÜDM-un adambaşına düşən payı 21056 ABŞ dolları, Rumıniyada isə 18108
ABŞ dolları təşkil etməsinə baxmayaraq, Ekvatorial Qvineyada vətəndaşların
orta ömür müddəti 57,6 il, Rumıniyada isə 74 il təşkil edir. Bu misal ÜDM-
un səviyyəsinin bir indikator kimi ölkə əhalisinin həyat səviyyəsinin yüksək
olmasında kifayət olmadığını göstərir. Buna görə də, heç təsadüfi deyil ki, BMT-
nin İnkişaf Proqramının 2015-ci il İnsan İnkişafı Hesabatında Rumıniya 52-ci,
Ekvatorial Qvineya isə 138-ci yerdədir.
İnklüziv İnkişaf İndeksi üzrə Azərbaycanın inkişaf etməkdə olan ölkələr
arasında 3-cü, MDB ölkələri arasında isə 1-ci yerdə olması Azərbaycan
Respublikası Prezidenti İlham Əliyevin həyata keçirdiyi uğurlu sosial-iqtisadi
siyasətlə yanaşı inkluzliv cəmiyyətin qurulmasının əsas səbəblərindən biri olan,
etnik-mədəni müxtəlifliyin və onun əsasını təşkil edən etnik-mədəni dəyərlərin
qorunmasına səbəb olan multikulturalizm siyasətinin nəticəsidir.
Beləliklə, cəmiyyətdəki etnik-mədəni müxtəlifliyin və onun əsasını təşkil
edən etnik-mədəni dəyərlərin qorunmasına yönələn multikulturalizm siyasəti
davamlı və inklüziv inkişafın əldə olunmasında mühüm əhəmiyyətə malikdir.
Bu siyasət cəmiyyətdəki etnik-mədəni müxtəlifliyin düzgün tənzimlənməsinin
səmərəli siyasət modeli kimi etnik, dini və mədəni zəmində yarana biləcək
münaqişələrin qarşısını alaraq indiki, eləcə də gələcək nəsillərin maddi
tələbatlarının ödənilməsi üçün şərait yaradır. İctimai inkişafda mədəniyyətin
MULTİKULTURALİZMƏ GİRİŞ
288
aparıcı rol oynadığı bir dövrdə multikulturalizm siyasəti obyektiv xarakter
daşıyan, xalqların etnik-dini dəyərlərini, mədəniyyətlərini xarakterizə edən,
eləcə də onların dünyagörüşü və fəaliyyətlərinin əsasını təşkil edən etnik-mədəni
müxtəlifliyin qorunmasına yönəlməklə cəmiyyətdəki inkişaf prosesinə dinindən,
irqindən, dilindən, etnik mənsubiyyətindən asılı olmayaraq bütün təbəqələrinin
qoşulmasını təmin edir. Multikulturalizm siyasətinin bu funksiyası inkişafın
inkluzivliyini təmin edən mühüm amillərdən biridir.
Dostları ilə paylaş: |