Dərslik Azərbaycan Dillər Universiteti Elmi Şurasının
Azlıqda olan yerli xalqlar üzrə
Yüklə 16,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 9.1. Azlıqda olan yerli xalqlar üzrə
multikulturalizm siyasəti indeksi Kanadanın Kvins universitetinin tədqiqatçıları azlıqda olan yerli xalqlar (avtoxton azlıqlar) üzrə multikulturalizm siyasətinin səmərəliliyini müəyyən etmək məqsədilə 9 indikator tərtib etmişlər: 1. Torpaq hüququnun tanınması; Bu indikator adından göründüyü kimi, yerli xalqların ən mühüm hüquqlarından biri olan torpaq hüququnun tanınmasını nəzərdə tutur. Torpaq hüququ yerli xalqlar üçün mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Çünki o, yerli xalqların bilavasitə statusunu, yəni onların müəyyən ölkədə avtoxton xalq olduqlarını təsdiq edir. 2. Özünüidarəetmə hüququnun tanınması; Ölkə qanunvericiliyində yerli xalqların özünüidarəetmə hüququnun tanınması da onların statusunu təsdiqləyən bir göstəricidir. Hökumət tərəfindən yerli xalqlara aid məsələlərin həll olunmasında (məsələn, yerli xalqların MULTİKULTURALİZMƏ GİRİŞ 312 dillərinin, etnik-mədəni dəyərlərinin qorunması) onların təkliflərinin nəzərə alınması multikulturalizm siyasətinin səmərəliliyini göstərən bir faktdır. 3. Dövlətin vaxtilə yerli xalqlarla bağladığı müqavilələri tanıması və/ və ya yeni müqavilələr imzalaması; Böyük Britaniya, Fransa, İspaniya və digər Avropa ölkələrindən olan kolonistlər Amerikada, Afrikada, Avstraliyada, Asiyada torpaqları zəbt edərkən həmin torpaqlarda yaşayan yerli tayfalarla müqavilələr bağlayaraq onları öz tərəflərinə çəkmiş və torpaqlarında öz dövlətlərini yaratmağa müvəffəq olmuşlar. İmzalanan müqavilələrdə yaşadıqları torpaqların bir hissəsini kolonistlərə verdiklərinin müqabilində bu tayfaların təhlükəsizliklərinə təminat verilir, suverenliklərinə hörmətlə yanaşılır, tayfalar üçün ayrılmış ərazilərdə onların dinc yaşamaları üçün şəraitin yaradılmasına dair kolonistlər tərəfindən öhdəliklər götürülürdü. Məsələn, 1871-ci ilədək ABŞ höküməti hind tayfaları ilə 400-dək bu məzmunlu müqavilə imzalamışdır. İlk müqaviləni ABŞ hökuməti Delavare hind tayfası ilə imzalamışdır. Lakin kolonistlərin yaratdıqları yeni dövlətlər möhkəmləndikcə belə müqavilələrin bağlanması dayandırılmış, bağlanan müqavilələrin əksəriyyəti isə hökumət tərəfindən pozulurdu. Beləliklə, bu indikator yerli xalqların yaşadıqları cəmiyyətə inteqrasiya olmalarının mühüm bir şərti kimi onların maraqlarını özündə əks etdirən keçmişdə imzalanmış müqavilələrin tanınmasını və / və ya eyni məzmunlu yeni müqavilələrin imzalanmasının vacibliyini göstərir. 4. Dil, ovçuluq/balıqçılıq, din sahəsində mədəni hüquqların tanınması; Qeyd olunan indikator yerli xalqların etnik-mədəni dəyərlərinin qorunmasına aiddir. Dərsliyin VII fəsilin II yarımfəsilində biz belə bir nəticəyə gəldik ki, ictimai inkişafda mədəniyyətin aparıcı rol oynaması müasir dövrdə etnik-mədəni müxtəlifliyin və onun əsasını təşkil edən etnik-mədəni dəyərlərin qorunmasının vacibliyini göstərir. Buna görə də yerli xalqların etnik-mədəni dəyərlərinin qorunması hər bir dövlətin multikulturalizm siyasətinin səmərəli olmasının mühüm bir göstəricisidir. 5. Adət hüququnun tanınması; Söhbət yerli xalqların adət-ənənələrinin dövlət tərəfindən tanınmasından gedir. Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, etnik-mədəni dəyərlərin qorunması multikulturalizm siyasətinin mühüm bir göstəricisidir. 6. Yerli xalqların mərkəzi hakimiyyətdə təmsil olunmaları; ETNİK-MƏDƏNİ MÜXTƏLİFLİYİN QORUNMASI VƏ MULTİKULTURALİZM SİYASƏTİNİN ÖLÇÜLMƏSİ 313 Demokratik ölkələrin qanunvericiliyi yerli xalqların mərkəzi hakimiyyətdə təmsil olunmalarını təmin etməlidir. Bundan başqa hakimiyyət dairələri yerli xalqlara aid məsələlərdə, xususilə onların etnik-mədəni dəyərlərinin qorunması ilə bağlı olan məsələlərdə, onlarla məsləhətləşməlidir. 7. Konstitusional və ya qanunvericilik səviyyəsində yerli xalqların fərqli statusunun tanınması; Bu indikatora əsasən, ölkə Konstitusiyası yaxud qanunvericiliyi yerli xalqların fərqli statusunu təsdiq etməlidir. 8. Yerli xalqlara dair mövcud beynəlxalq sənədlərin müdafiə olunması və ratifikasiyası; Yerli xalqların hüquqlarının müdafiəsinə loyal münasibət bəsləyən hər bir ölkə onların müdafiəsi ilə bağlı olan beynəlxalq sənədləri müdafiə edir. Bu sənədlərdən ən vacibi kimi BMT-nin ixtisaslaşmış qurumu olan Beynəlxalq Əmək Təşkilatı tərəfindən 1989-cu ildə qəbul olunmuş “Yerli və köçəri xalqların Konvensiya” hesab olunur. 9. Təsdiqedici akt; Bəzi Qərb ölkələrində yerli xalqların müxtəlif sahələrdə (təhsil, məşğulluq) təmsilçiliklərini təmin etmək məqsədilə dövlət tərəfindən onlara bəzi imtiyazlar təqdim olunur. Məsələn, işə qəbul olunduqda, ali məktəblərə götürüldükdə yerli xalqların nümayəndələrinə üstünlük verilir. Hökumətin bu aktı pozitiv diskriminasiya adlanır. Bu cür imtiyazlar yerli xalqların maddi vəziyyətinin yaxşılaşmasına, onların cəmiyyətə inteqrasiya olmalarına kömək edir. Kanadanın Kvins universitetinin tədqiqatçıları tərtib etdikləri bu 9 indikator vasitəsilə 1980-ci, 2000-ci və 2010-cu illərdə Avstraliya, Kanada, Danimarka, Finlandiya, Yaponiya, Yeni Zellandiya, Norveç, İsveç və ABŞ- da multikulturalizm siyasətinin səmərəliliyini bu demokratik inkişaf etmiş ölkələrdə yaşayan və azlıqda olan yerli xalqlarının timsalında ölçmüşlər. Bu ölkələrdə yaşayan və azlıqda olan yerli xalqlar üzrə multikulturalizm siyasətinin səmərəliliyi aşağıdakı 3 rəqəm vasitəsilə göstərilmişdir: 1-indikatorun yüksək səviyyədə olması, 0,5 -indikatorun orta səviyyədə olması, 0 - indikatorun aşağı səviyyədə olması və ya yoxluğu. Aparılan tədqiqatın nəticələri Cədvəl 1-də əks olunmuşdur. |