Dərslik Azərbaycan Dillər Universiteti Elmi Şurasının

10.4. Qərb ölkələrində etnik–mədəni müxtəlifliyin 
tənzimlənməsi təcrübəsi
10.4.1. Multikulturalizmin Kanada modeli
Multikulturalizm siyasətinin ilk tətbiq edildiyi ölkələrdən biri də 
Kanadadır. Bu dövləti ABŞ, Avstraliya və Yeni Zelandiya ilə birlikdə miqrasiya 
dövlətləri adlandırırlar. Bunun da səbəbi şübhəsiz ki, dövlətin miqrantlar 
tərəfindən formalaşdırılması idi. ABŞ ilə Kanada eyni coğrafi məkanı və oxşar 
tarixi taleyi paylaşsalar da, millətin formalaşmasında fərqli yol keçmişlər. ABŞ-
da millətin formalaşması prosesi “əridən qazan”a (melting pot) bənzədilirdi. 
Burada əsas məqsəd fərqli köklərdən gələn insanların əridilərək vahid millət 
kimi formalaşdırmaq idi. Kanadanın “mozaika” adlanan modelində isə müxtəlif 
mədəniyyətdən gələn etnik qruplar milləti formalaşdırarkən öz fərqliliklərini də 
qoruyub saxlayırdılar. Kanada bu gün də miqrant qəbul edən və onlara ən yaxşı 
münasibət sərgiləyən ölkələrdən biridir. Hər il bu ölkə tələbələr, müvəqqəti 
işçilər, qaçqınlar istisna olmaqla 250 min miqrant qəbul edir. 
37 milyon əhalisi olan Kanada üçün gəlmələr (immiqrantlar) xüsusi 
əhəmiyyət kəsb edir. Əhalinin 32 faizi özünü əsl kanadalı hesab etdiyi halda, 
əhalinin digər qruplarına18 faiz ingilis, 13.9 faiz şotland, 13.4 faiz irland, 9.6 
faiz alman və 5.1 faiz çinli daxildir. 
Müxtəlif mədəniyyətlərin həmrəy olduğu Kanada dini müxtəliflik 
baxımından da rəngarəngdir. Ölkə əhalisinin 67 faizi xristian, 3,2 faizi müsəlman, 
1 faizi yəhudi, 1,1 faizi buddist, 1,5 faizi hindus, 1,4 faizi siqhlərdən ibarətdir. 
24 faiz kanadalı isə heç bir dinə sitayiş etmir. 
İngilis və fransız dilləri dövlət dilidir. Eyni çətir altında yaşayan müxtəlif 
mədəniyyətlərdən gələn miqrantların qarşılıqlı hörmət, anlaşma və dialoq şəraitində 
yaşamasını, iqtisadiyyata töhfə verməsini təmin etmək və bu multikultural 
mühiti qoruyub saxlamaq üçün müvafiq siyasi konseptin hazırlanmasını zəruri 
idi. Bu baxımdan Kanada hökuməti 1971-ci ildə multikulturalizmi miqrantların 
inteqrasiyası üçün ideoloji çərçivə olaraq qəbul etmişdir. Həmin il Kanadanın 
liberal Baş naziri Pyer Trudo elan etdi ki, onun hökuməti “multikulturalizmi 
ikidilli siyasət çərçivəsində” qəbul edir. Onun hökuməti Kanadada həmrəyliyin 

---

MÜASİR DÖVRDƏ QƏRB ÖLKƏLƏRİNDƏ 
ETNİK-MƏDƏNİ MÜXTƏLİFLİK VƏ ONUN TƏNZİMLƏNMƏSİ
363
gücləndirilməsi, orada yaşayan insanlara bərabər imkanların yaradılması və
ölkənin gələcək taleyini birgə müəyyənləşdirilməsi məqsədilə multikulturalizm 
siyasətinin həyata keçirilməsini təmin etdi.
Bu siyasət çərçivəsində Kanada hökuməti aşağıdakı təşəbbüsləri irəli 
sürdü:
1. Kanadanı inkişaf etdirməyə, dəyərlərini paylaşmağa və ona töhfə 
verməyə hazır olan etnik-mədəni qruplara kömək etmək;
2. Kanada cəmiyyətinin bütün sahələrində iştirak etmək üçün ölkədə 
yaşayan bütün xalqların nümayəndələrinə mədəni baryerləri aşmaqda yardım 
göstərmək;
3. Milli vəhdəti təmin etmək üçün Kanadanın bütün etnik-mədəni qrupları 
arasında mədəni mübadiləni təşviq etmək;
4. İştirakçılığın təmin edilməsi məqsədilə Kanadanın rəsmi dillərindən 
birinin öyrənilməsində miqrantlara dəstək vermək. 
Bu təşəbbüslərdə Kanada hökumətinin məqsədi, bir tərəfdən etnik-
“Multikulturalizmə abidə”. Heykəltəraş Fransisko Pirelli. 
Kanada, Toronto şəhəri.

---

MULTİKULTURALİZMƏ GİRİŞ
364
mədəni stereotiplərdə kök salmış ayrı-seçkilik meyllərini aradan qaldırmaq, 
digər tərəfdən isə multikulturalizmi və ikidilliliyi (1969-cu ildən tətbiq edilməyə 
başlayıb) irəli sürməklə simvolik vəhdət yaratmaq və beləliklə də, kanadalıların 
ilkin konsepsiyası olan britaniyalılıq (ingilis olmaq) və ya fransalılıqdan 
(fransız olmaq) qurtarmaq idi. Kanadalı politoloq Auqie Fleras Kanada 
multikulturalizminin 1970-ci illərdən başlanan bu hissəsini etnik mənsubiyyət 
multikulturalizmi adlandırır.
Ötən əsrin 80-ci illərindən etibarən Kanadada bərabərlik multikulturalizmi 
dövrü başlayır. Multikulturalizmin bu dövrünün əsas xüsusiyyəti etnik-mədəni 
qrupların qorunub saxlanması, bərabərliyin təmin edilməsi, irqi ayrı-seçkiliyin 
və institusional maneələrin ortadan qaldırılmasına doğru dəyişməsi təşkil 
edir. Multikulturalizmin ölkə səviyyəsində əsas siyasət kimi təsbit edilməsinə 
yönəlmiş hüquqi sənədlər də elə bu zaman qəbul olunmağa başladı. 
1982-ci ildə qəbul olunmuş və 1985-ci ildə qüvvəyə minmiş “Hüquqlar və 
Azadlıqlar haqqında” Xartiyanın (bu sənəd Konstitusiya aktı kimi qəbul edilib) 
27-ci hissəsində yazılır: