Dərslik Azərbaycan Dillər Universiteti Elmi Şurasının
Yüklə 16,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Bağdad kitabxanası. XII əsr
əlyazmasından fraqment. Rəssam əl-Vasiti. 107 DÜNYA DİNLƏRİ cənub hissəsini və İraqı idarə edən şiə məzhəbli sülalə) xilafətin paytaxtı Bağdad şəhərini tutduqdan sonra Abbasilər dünyəvi hakimiyyətlərini itirdilər. Artıq Bağdad şəhərində oturan Abbasi xəlifələrin hakimiyyəti formal və rəmzi xarakter daşıyırdı. Onlar yalnız sünni dünyasının ali ruhani liderləri kimi qəbul olunurdu. 1258-ci ildə monqollar Bağdadı ələ keçirib Abbasi xəlifəsi əl-Müstəsim Billahı öldürdükdən sonra Abbasilər sülaləsinin nümayəndələri Misirə köçdülər. Həmin dövrdə Misir Məmlüklər (qıpçaq və Qafqaz mənşəli nökərlərdən təşkil olunmuş xüsusi hərbi silk) tərəfindən idarə olunurdu. Bununla da Məmluklərin hakimiyyəti altında fəaliyyət göstərən Abbasi xəlifələrin mərkəzi Misirin paytaxtı Qahirə şəhəri oldu. 1517-ci ildə Osmanlı sultanı I Səlim (hakimiyyət illəri: 26 may 1512 - 21 sentyabr 1520. - Red.) Məmlükləri məğlub edərək Misiri tutduqdan sonra Abbasilərin İslam dünyasındakı formal dini liderliyinə son qoydu. Artıq xilafət titulu Osmanlı imperiyasının hökmdarlarına keçdi. Osmanlı sultanları xilafət titulunu XX əsrin əvvəllərinədək daşıdılar. Nəhayət 24 iyul 1923-cü ildə Türkiyə Respublikası qurulduqdan sonra xilafətin mövcudluğuna son qoyuldu. 3 mart 1924-cü ildə Türkiyə Böyük Millət Məclisinin qərarı ilə bu dini hakimiyyət forması birdəfəlik ləğv olundu. Xilafət sistemi ləğv olunsa da, İslam dini müsəlman aləminin ictimai-siyasi həyatına təsirini qoruyurdu. Belə ki, XIX əsrin sonlarında az qala bütün müsəlman ölkələri Avropa dövlətlərinin müstəmləkələrinə çevrilmiş və ya onlardan asılı vəziyyətə düşmüşdü. Qərb müstəmləkəçiliyi əleyhinə baş qaldırmış milli azadlıq hərəkatlarında islami ideyalar aparıcı rol oynayırdı. Bunun nəticəsində XX əsrdə İslam dünyasında yeni müstəqil müsəlman dövlətləri meydana gəldi. Eyni zamanda, müasir İslam tarixində 25 sentyabr 1969-cu ildə İslam Konfransı Təşkilatının təsis olunması əlamətdar hadisəyə çevrildi. Mənzil- qərargahı Səudiyyə Ərəbistanının Ciddə şəhərində yerləşən həmin təşkilata (2011-ci ildən İslam Əməkdaşlığı Təşkilatı adanır) hazırda 57 dövlət üzvdür. Dünyanın 28 ölkəsində isə İslam dövlət və ya rəsmi din statusundadır. Müasir dövrdə İslam dini xristianlıqdan sonra mənsublarının sayına görə dünyanın ən böyük dinidir. Hazırda yer kürəsində təqribən 1 milyard 800 milyon müsəlman yaşayır ki, bu da dünya əhalisinin 24,1 faizini təşkil edir. |