Dərslik Azərbaycan Dillər Universiteti Elmi Şurasının
Yüklə 16,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 4.1.1.2. Dini təlimin əsasları
Zərdüştilik yarandığı coğrafi arealda çoxallahlılıq hökm sürürdü. Lakin bu dinin banisi Ahura Mazdanı yeganə yaradıcı tanrı elan etməklə çoxallahlılığı rədd etdi, bununla da Yaxın və Orta Şərqdə yaşayan bir çox xalqların dini həyatına yenilik gətirdi. Lakin Alman dinşünası Annemari Şimmelin (1922-2003) qeyd etdiyi kimi, bu din formalaşarkən daha əvvəlki inanclardan təsirlənmiş və onları sistemləşdirmişdir. Zərdüştün təlimi bu üç əsas prinsipə əsaslanır: xeyirxah fikir, xeyirxah söz və xeyirxah əməl. Tədqiqatçıların əksər hissəsi zərdüştiliyi dualist din sayırlar. Dini anlamda dualizm (latınca “ikili” mənasına gəlir.- Red.) – canlı və cansız 143 MİLLİ DİNLƏR aləmin iki fövqəltəbii qüvvə, yaxud iki tanrı tərəfindən yaradıldığına, yaxud idarə olunduğuna inanmaq deməkdir. Lakin bir sıra alimlər zərdüştiliyi dualist deyil, monoteist və ya təkallahlı din hesab edirlər. Onların fikrincə, dualizm zərdüştiliyə sonradan keçmişdir. Bu nəzəriyyənin tərəfdarları öz mülahizələrini əsaslandırmaq məqsədilə “Avesta”nın “Qat”lar hissəsindən dəlillər gətirirlər. Zərdüştilər inanırlar ki, sonsuz nur içində olan xeyir tanrısı Ahura Mazda hər şeyin fövqündə dayanır. Onun varlığının başlanğıcı və sonu yoxdur. O, hər şeyi biləndir, bütün canlı və cansız aləmin yaradıcısı, dünyanın idarəçisi və hakimi-mütləqidir. Həmçinin Ahura Mazda işığın, saflığın və bütün həqiqətlərin tanrısıdır, hər bir yaxşılıq ondan gəlir. Ondan törəyən altı ilahi qüvvə və ya xeyir tanrıları isə kainatda harmoniyanın qorunmasında Ahura Mazdaya köməklik edirlər. Ahura Mazdanın özü də daxil olmaqla bu ruhani varlıqlar “ameşa spenta” (Avesta dilində “ölməz müqəddəslər” deməkdir- Red.) adlanır. “Ameşa spenta”ya bunlar daxildir: 1. Ahura Mazda – Xaliq, hər şeyin yaradıcısı; 2. Vohu-Mana – mal-qaranın himayəçisi və xeyirxahlığın tanrısı; 3. Aşa-Vahişta – odun himayəçisi və həqiqətin tanrısı; 4. Hşatra-Varya – metalın himayəçisi və ilahi padşahlığın tanrısı; 5. Spenta-Armati – mömin həyatın tanrısı və torpağın himayəçisi; 6. Xaurvatat – bütövlüyün tanrısı və suyun himayəçisi; 7. Amertat – ölümsüzlüyün tanrısı və bitki aləminin himayəçisi. Zərdüştiliyə görə, Ahura Mazdanın rəqibi Anqra-Manyu və ya Ahra- Manyu (Avesta dilində “şər ruh” deməkdir; qısaldılmış şəkildə - Əhrimən- Red.) adlı şər tanrıdır. Xeyir tanrısından fərqli olaraq, o, nəyisə xəlq etmək iqtidarında deyildir, yəni yaradıcı qüvvədən məhrumdur. Buna baxmayaraq, Ahura Mazdanın xəlq etdiyi pak və yaxşı olan hər şeyə Anqra-Manyu şər toxumları səpir, dağıdıcı və zərərverici qüvvə kimi çıxış edir. Ona görə də Zərdüştilikdə Anqra-Manyu bütün bəla və fəlakətlərin mənbəyi, şər qüvvələrin simvolu hesab olunur. Onun hər cür əxlaqsızlığı və eyibi təcəssüm etdirən “dev”lər (fars dilində “əcinnə” mənasına gəlir- Red.) adlı köməkçiləri vardır. Anqra-Manyudan törəyən bu şər ruhlar xeyir tanrısının yaratdığı pak və təmiz olan hər şeyə, o cümlədən bəşər övladına zərər yetirməyə çalışırlar. Gördüyümüz kimi, Zərdüştilik etiqadının əsasında xeyir və şər arasında mübarizə ideyası dayanır. Zərdüştilər inanırlar ki, dünyanın sonunadək davam edəcək bu mübarizə xeyrin şər üzərində qələbəsi ilə bitəcəkdir. Onlar inanırlar MULTİKULTURALİZMƏ GİRİŞ 144 ki, bütün insanlar axirətdə hesaba çəkiləcək, yaxşı əməlləri pis əməllərindən çox olanlar cənnətə, günahkarlar isə cəhənnəmə düşəcəklər. Zərdüştilikdə cənnət “vahista ahu” (Avesta dilində “ən yaxşı mövcudiyyət” deməkdir), cəhənnəm isə “duzahu” (Avesta dilində “ən pis mövcudiyyət” mənasına gəlir) adlanır. Qeyd edək ki, zərdüştiliyin axirət inancında “Çinvat” körpüsü anlayışı da mövcuddur. “Çinvat” Avesta dilində “külək körpüsü” anlamına gəlir. Zərdüştilərin inancına əsasən, “Çinvat” körpüsü dirilər və ölülər dünyasını ayıran əfsanəvi çay üzərində qurulub. Axirətdə xeyirxah insanların ruhları bu körpüdən asanlıqla keçərək cənnətə daxil olacaqlar. Günahkar bəndələrin ruhları isə “Çinvat”dan keçə bilməyəcək və cəhənnəmə düşəcəklər. Yüklə 16,97 Mb. Dostları ilə paylaş:
|