Dərslik Azərbaycan Dillər Universiteti Elmi Şurasının
Yüklə 16,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
| 4.1.1.4. Dini ayin və mərasimlər
Zərdüştiliyin ayin və mərasimləri “atar” kultu (kult - fövqəltəbii qüvvələrə inamla bağlı keçirilən ayin, mərasim və rituallar. – Red.) ilə sıx bağlıdır. “Atar” Avesta dilində “od” deməkdir. “Avesta”ya görə, müqəddəs od Ahura Mazdanı təcəssüm etdirir, onun təzahürü və rəmzi sayılır. “Yasna”da müqəddəs odun ünvanına təriflər söylənərək onun faydalarından bəhs olunur. Zərdüştilikdə MULTİKULTURALİZMƏ GİRİŞ 146 oda pərəstiş geniş yayıldığı üçün bu din başqaları tərəfindən atəşpərəstlik də adlandırılır. Lakin zərdüştilər atəşpərəstlik məfhumunu özlərinə təhqir sayaraq bildirirlər ki, onlar oda sitayiş etmir, Ahura Mazdanın təcəssümü olduğu üçün bu təbiət ünsürünə sadəcə ehtiram göstərirlər. Qeyd etmək lazımdır ki, Zərdüştilikdə təkcə od deyil, ümumiyyətlə, işıq mənbəyi Ahura Mazdanın fiziki dünyada təcəssümü hesab edilir. Bu anlamda Zərdüştilikdə günəş işığına od qədər ehtiram göstərilir. Ona görə də zərdüştilər dini ayinlərini icra edərkən üzlərini günəş işığına və ya oda tərəf çevirirlər. Həmçinin Zərdüştilikdə od paklığın rəmzi sayılır. Oda ehtiram göstərən zərdüştilər onun ətrafında dini ayinlərini yerinə yetirməklə kifayətlənmirlər. Onlar müqəddəs alovun xüsusi məbədlərdə (od məbədləri) qorunaraq saxlanılmasına, onun pak qalmasına böyük diqqət yetirirlər. Bu məbədlər fars dilində hərfi mənada “odun evi” anlamına gələn “atəşgədə”lər adlanır. Zərdüştilər atəşgədələrə daxil olarkən müəyyən qaydalara riayət edirlər. Belə ki, bu məbədlərə gələnlər, ilk növbədə, su ilə paklanmalıdırlar. Odur ki, od məbədləri təmiz su qaynağının olduğu yerlərdə ucaldılır. Od məbədlərinə daxil olan dindarlar ağ paltar geyinməli, kişilər başlarına xüsusi ağ papaq qoymalı, qadınlar başlarını örtməlidir. Zərdüştilər hesab edirlər ki, insan nəfəsi müqəddəs alovun paklığına ziyan vura bilər. Nəticədə isə onların ibadəti pozula bilər. Müqəddəs odu murdarlamamaq üçün onlar ağız və burunlarını bağlayırlar. Bu səbəbdən başqa dinlərin mənsubları zərdüştilərin məbədlərinə və ya dini ayinlərinə buraxılmır. Zərdüştilər dini ayinlərini od məbədləri ilə yanaşı, evlərdə də yerinə yetirirlər. Onlar istər evdə, istər məbədlərdə olsun, gündə beş dəfə “gah”lar (fars dilində “gah” sözü “vaxt” deməkdir – Red.) adlı dualar oxumalıdırlar. Həmin dualar həm fərdi, həm də kollektiv şəkildə edilə bilər. Bununla yanaşı, Zərdüştilikdə “yasna” adlı dini ayinə böyük əhəmiyyət verilir. Bu ayin ən azı iki ruhani tərəfindən sübh tezdən günəş çıxan vaxtı xüsusi məkanda icra olunur. Müqəddəs odun ətrafında həyata keçirilən “yasna” ayini vaxtı acılıqotunun (efedra) şirəsi, süd və suyun qarışığından xüsusi içki hazırlanır. “Parahaoma” və ya “parahom” adlanan bu içkinin yarısı müqəddəs odun üzərinə tökülür, yarısı isə dini ayinin iştirakçılarına içmək üçün verilir. Zərdüştilikdə parahaoma ölümsüzlüyü təcəssüm etdirir. Bu dinin mənsubları inanırlar ki, Saoşyant (zərdüştiliyə görə, dünyanın sonuna yaxın xeyrin şər üzərində qələbə qazanması 147 MİLLİ DİNLƏR məqsədilə yer üzünə gələcək xilaskar. – Red.) axirətdə əməli-salehlərə parahaomanı içirdəcək, beləliklə onlar ölümsüzlüyü əldə edəcəklər. “Sedre-puşi” (farsca hərfi mənada “köynək geyinmək” deməkdir) ayi- ni də zərdüştiliyin mühüm dini mərasimlərindən biridir. Bu ayin zərdüştiliyə qəbul olunmağı təcəssüm etdirir və mobed tərəfindən yerinə yetirilir. Adətən zərdüştiliyə 15 yaşına çatmış şəxslər qəbul olunur. Ayin zamanı onlar “müqəddəs” köynək (“sedre”) geyinir, “koşti” (fars dilində “gəmi” deməkdir – Red.) adlanan kəmər taxır, Ahura Mazdanın yoluna və Zərdüştün qanunlarına sadiq qalacaqları ilə bağlı and içirlər. Gördüyümüz kimi, Zərdüştilikdə dini ayin və mərasimlərə olduqca böyük önəm verilir. Bu dinin dəfn mərasimi xüsusən diqqət çəkir, çünki Zərdüştilikdə ölüləri torpağa tapşırmaq doğru sayılmır. Zərdüştilərin inancına görə, od, torpaq və su kimi təbiət ünsürləri pak və müqəddəs olduqları üçün onları meyitlə murdarlamaq günahdır. Buna görə də zərdüştilər cəsədləri uca qayaların başına və ya “daxma” (fars dilində “sərdabə” deməkdir – Red.) adlanan xüsusi qüllələrin üstünə qoyurlar ki, qurd-quşa yem olsun. Zərdüştilərin ayin və mərasimlərdən bəhs edərkən, onların dini bayramlarını da qeyd etmək lazımdır. Zərdüştilikdə dini bayramlar böyük və kiçik olmaqla iki hissəyə ayrılır. Böyük bayramlar “gahanbar”lar (fars dilində “saxlanma vaxtı” deməkdir – Red.) adlanır. “Gahanbar”lara altı əsas bayram daxildir. Bu bayramlar əsasən müxtəlif fəsillərdəki məhsul yığımına həsr olunmuşdur. Onların içində isə ən əsası Novruz bayramı sayılır. Zərdüştilər bu bayramı “Gahanbar Fərvərdin” də adlandırırlar. Onlar Novruzu yaz gecə- gündüzün bərabərliyi günündə əfsanəvi Cəmşid hökmdarın və müqəddəs odun şərəfinə keçirirlər. Həmçinin Zərdüştilikdə Novruz bayramı xeyrin şər üzərində qələbəsini, yenidən dirilməni təcəssüm etdirir. Zərdüştilikdə altı böyük bayramla yanaşı, “caşn”lar adlı çoxsaylı kiçik dini bayramlar da vardır. “Caşn” sözü Avesta dilində “pərəstiş” mənasına gələn “yasna” kəlməsindən törəmişdir. Bu bayramlar mahiyyətcə böyük bayramların davamı sayılır. |