231
ETNİK MÜXTƏLİFLİK VƏ MİLLİ İDEYA
insanların birliyinin təmin edilməsində öz rolunu saxlayır. Bu dövrdə tayfa ilə
xalq birgə mövcud olur. Yalnız feodalizm cəmiyyəti dövründə xalq insanların
birlik forması kimi tam şəkildə bərqərar olur.
Artıq
qeyd etdiyimiz kimi, insanların tarixi birliklərinin təkamülünün
yüksək forması
millətdir.
Lakin milləti sadəcə daha geniş,
daha böyük
etnik birlik kimi təsəvvür etmək düzgün olmazdı. Etnos tarixin ilkin insan
birliklərini-qəbilə, tayfa, tayfa ittifaqlarını, xalqı əhatə edir və təbii-tarixi
proses kimi kiminsə iradəsindən asılı olmayaraq yaranır.
Millət isə milli
hərəkatların gedişində çoxsaylı insanların, bəzi hallarda hətta onların bir neçə
nəslinin müəyyən məqsədlərə, ilk növbədə isə siyasi məqsədlərə nail olmaq
uğrunda apardığı uzun müddətli mübarizənin nəticəsində yaranır.
Bu zaman
etnik əlaqələr, etnik əlamətlər millətin müəyyənedici amili kimi yox,
ilkin
müqəddəm şərti rolunda çıxış edir. Millət eyni bir ərazidə yaşayan, hər hansı bir
etnosun və ya etnoslar qrupunun birgə səyləri ilə yaranan və mahiyyət etibarilə
etnik səciyyədən daha çox sosial, iqtisadi, siyasi, ideoloji səciyyə daşıyan bir
təsisatdır. O, kapitalist münasibətlərinin meydana gəlməsi ilə bağlıdır və onun
təbiətini də həmin mərhələdə baş verən köklü sosial, iqtisadi, siyasi, mənəvi-
əxlaqi transformasiyalar müəyyənləşdirmişdir. Kapitalizm cəmiyyətinin millətin
meydana gəlməsində rolunu yüksək qiymətləndirərkən qeyd etmək lazımdır ki,
cəmiyyətin kapitalizm dövrünə qədərki siyasi, iqtisadi, mədəni-mənəvi inkişafı
millətin tarixi arenaya çıxması üçün ümumi ərazi, ortaq dil,
adət-ənənələr,
psixi davranış tərzi, ilkin əmək bölgüsü kimi müəyyən maddi və mənəvi zəmin
yaratmışdır. Bütün bunlar kapitalizmə qədərki cəmiyyətdə mövcud olsa da, onlar
iqtisadi həyatın ümumiliyini təmin edə bilməmişdir. İlk baxışda iqtisadi həyatın
ümumiliyi dedikdə belə təsəvvür yaranır ki, söhbət istehsalçılar tərəfindən
eyni məhsulun istehsal olunmasından gedir. Lakin bu, belə deyil. İqtisadi
həyatın ümumiliyi ölkənin müxtəlif rayonlarının müəyyən məhsulun istehsalı
üzrə ixtisaslaşmalarını və bunun sayəsində onlar arasında
ticarət-mübadilə
əlaqələrinin möhkəmlənməsini nəzərdə tutur. Bu, istehsalçılar arasında əmək
bölgüsünü yaradaraq əməyin səmərəliliyinin artmasına müsbət təsir göstərir.
İqtisadi həyatın ümumiliyinin təmin edilməsi məhz kapitalizmin meydana
gəlməsi və inkişafı ilə bağlıdır. Belə ki, kapitalizm bazar münasibətlərini inkişaf
etdirərək ölkədə müxtəlif istehsalçılar arasında iqtisadi əlaqələri yaratdı. Bazar
münasibətlərinə xas olan qanunlar bu əlaqələri əsaslı şəkildə inkişaf etdirdi.
MULTİKULTURALİZMƏ GİRİŞ
232
Kapitalizm cəmiyyətinin məhsulu olan millət insanların birlik formalarının
təkamülündə keyfiyyətcə yeni bir mərhələ idi. Millətin insanların digər birlik
formalarından fərqi aşağıdakı əsas cəhətlərdə öz əksini tapmışdır:
1.
Ərazi ümumiliyi. Ərazinin ümumiliyi millətin formalaşmasını təmin edən
ilkin və mühüm şərtlərdən biridir. Müəyyən bir ərazidə yaşadıqda ortaq dil,
adət-ənənələr, psixi davranış tərzi, iqtisadi həyatın ümumiliyi və milləti
xarakterizə edən digər bu kimi əlamətlər yaranır. Və eləcə də əksinə,
ümumi ərazinin olmaması qeyd olunan əlamətlərin formalaşmasının,
mövcud olduqda isə inkişafının qarşısını alır. Bununla belə qeyd etmək
lazımdır ki, sadəcə eyni ərazidə birlikdə yaşamaqla millət formalaşmır.
Başqa sözlə desək, ərazinin ümumiliyi millətin formalaşması üçün zəruri
olsa da kifayət deyil.
2.
Dostları ilə paylaş: