Dərslik Azərbaycan Dillər Universiteti Elmi Şurasının

partiya və hərəkatların irəli sürdüyü ideologiyalardan asılı etməyən və böyük 
əksəriyyətin iradəsini ifadə edən birlik formulu kimi nəzərdən keçirilir. Milli 
ideya cəmiyyətdə yaşayan insanları birləşdirən ortaq bir dəyər, məqsəd kimi 
də qiymətləndirilir. 
Problemə dair əsərlər içərisində 
akademik R.Mehdiyevin
Azərbaycanın 
milli ideyasının fəlsəfi dərkinə həsr olunan 
“Milli ideyanın formalaşmasında 
tarixin dərk edilməsinin faydası” və “Qlobal transformasiyalar dövründə 
Azərbaycan milli ideyası”
 
kimi fundamental tədqiqatlarını xüsusi qeyd 
etmək lazımdır. Bu kitablar bir-birlərini mövzu və məzmun baxımından 
tamamlayırlar. Akademik R.Mehdiyev milli ideya və tarixi yaddaşı milli 
identikliyin təşəkkülündə əsas amil kimi götürərək bildirir ki
,
“milli ideyanı 
sosial operator, identifikasiya üsulu, başlıca dəyər kimi başa düşmək olar” o, 
“inkişaf strategiyasını müəyyənləşdirir, siyasi marginallıqdan uzaqlaşdırır və 
millətin hansı məqsədə can atmasının mahiyyətini aydınlaşdırır”.
Bu fikirlərdən 
aydın olur ki, milli ideya cəmiyyətin mövcudluğu və inkişafı üçün fundamental 
funksiya yerinə yetirir. Dövlətin və cəmiyyətin tarixi inkişafın bütün sınaqlarından 
uğurla çıxması üçün həlledici rol oynayır. Bu səbəbdəndir ki, 
milli ideyanın
tarixi dönəmlərdə necə yeniləşməsi də millətin taleyi baxımından prinsipial 
əhəmiyyət daşıyır. Akademik Ramiz Mehdiyev məsələnin bu aspektinə xüsusi 
önəm verərək vurğulayır ki, qloballaşma dövründə milli ideyanın məzmununun 
müəyyənləşməsi dövlətçilik kontekstində strateji özəlliyə malikdir. Bu məqam 
iki səviyyədə aktualdır.
Birincisi, dövlətin və cəmiyyətin daxili inkişaf maraqları aspektində milli 
ideya aparıcı funksiya yerinə yetirməlidir. Çünki məhz milli ideya özünütəşkili 
təmin edən nizamlama parametri rolunu oynayır.
İkincisi, milli ideya konkret sosium üçün xarici mühitin təsirlərini daxili 
tələbatın ödənilməsinə yönəltmək qüdrətində olmalıdır. Bir qədər fəlsəfi ifadə 
etsək, milli ideyanı (həm də milli ideologiyanı) cəmiyyətlə xarici mühit arasında 
uyğunlaşmanı təmin edən mexanizm kimi də təsəvvür etmək olar. 
Həmçinin Akademik Ramiz Mehdiyev qeyd edir ki, 
milli ideyanı strategiya 
kimi səciyyələndirmək olar, ideologiya isə ideyanın reallaşdırılmasına kömək 

---

MULTİKULTURALİZMƏ GİRİŞ
252
edən taktikadır. İdeologiya milli ideyanın cəmiyyətdə yayılması metodları və 
vasitələridir. 
Digər qrup tədqiqatçılar hesab edirlər ki, 
milli ideya
daha çox mənəvi-
əxlaqi, fəlsəfi səciyyə daşıyır. Milli ideya xalqın ideoloji təfəkküründə uzun 
müddət dominant rol oynayan, onun ideoloji özünəməxsusluğunun mümkün 
qədər böyük zaman çərçivəsində qorunub saxlanılmasına və gələcək nəsillərin 
öz ideologiyasını seçmək hüququnun qorunmasına əsaslanan etik-mənəvi 
dəyərlər kompleksidir.
Milli ideologiya isə daha çox siyasi mənada, milli dövlətçilik anlamında 
işlədilir və siyasi şüur hadisəsidir. O, milli ideyanın nəzərdə tutduğu dəyərləri 
də özündə birləşdirir.
Milli ideologiya konkret bir dövlətin ərazisində yaşayan və ya hər hansı 
ölkənin vətəndaşı olan, lakin özünü eyni millətin nümayəndəsi hesab edən bütün 
insanların, sosial qrupların, etnik azlıqların, siyasi təbəqələrin mənafelərini 
özündə ifadə edən milli inkişaf konsepsiyasıdır.
Cəmiyyətin bütövlüyü, həmrəyliyi məhz milli ideologiyanın müxtəlif 
sosial və siyasi təbəqələrin, milli azlıqların və etnik qrupların, dini icmaların 
maraqlarını nə dərəcədə düzgün ifadə etmək qabiliyyətindən asılıdır. Onun 
məzmununa aşağıdakılar daxildir: