Dərslik Azərbaycan Dillər Universiteti Elmi Şurasının
Cədvəl 5. MİPEX üzrə ölkələrin reytinqi
Yüklə 16,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
| Cədvəl 5. MİPEX üzrə ölkələrin reytinqi
3 Reytinq 2014 Qiym ə t 2010-cu ild ə n etibar ə n d əyiş klik* Reytinq 2014 Qiym ə t 2010-cu ild ə n etibar ə n d əyişiklik* 1. İsveç 78 - 0 20. Avstriya 50 ↑ 3 2. Portuqaliya 75 ↑ 1 2 1. İsveçrə 49 ↑ 1 3. Yeni Zelandiya 70 - 0 22. Estoniya 46 ↑ 1 4. Finlandiya 69 ↑ 2 23. Macarıstan 45 ↑ 1 4. Norveç 69 ↓ 1 23. İslandiya 45 6. Kanada 68 ↓ 1 23. Çexiya 45 ↑ 3 7. Belçika 67 ↑ 2 23. Rumınya 45 ↑ 1 8. Avstraliya 66 - 0 27. Sloveniya 44 - 0 9. ABŞ 63 ↑ 1 27. Yunanıstan 44 ↓ 2 10. Almaniya 61 ↑ 3 27.Yaponiya 44 ↑ 1 11. Niderland 60 ↓ 8 30. Xorvatiya 43 11. İspaniya 60 - 0 31. Bolqarıstan 42 ↑ 3 13. İtaliya 59 ↑ 1 32. Polşa 41 ↑ 5 13. Danimarka 59 ↑ 10 33. Malta 40 ↑ 2 15. Lüksemburq 57 ↑ 2 34. Slovakiya 37 - 0 15. Böyük Britaniya 57 ↓ 6 34. Litva 37 ↑ 1 17. Fransa 54 ↑ 1 36. Kipr 35 - 0 18. C ə nubi Koreya 53 ↓ 1 37. Latviya 31 ↑ 2 19. İrlandiya 52 ↑ 1 38. Türkiy ə 25 ↑ 1 Siyasət göstəricilərindəki dəyişikliyi müəyyənləşdirmək üçün cədvələ daha yaxından nəzər salaq. Cədvəldən göründüyü kimi, 2010-cu ildən etibarən 13 ölkə mövcud proqramları gücləndirərərək və prosedurları təkmilləşdirərək ortalama +1 xal irəliləyiş əldə edib. 10 ölkədə daha böyük islahatlar həyata keçirilmişdir (Danimarkada 2-ci nəsil miqrantlar üçün ikili vətəndaşlıq, Çexiya və Polşada anti-diskriminasiya qanunları və daxili vətəndaşlıq islahatları, Bolqarıstanda Aİ qanunlarının tətbiqi və s.). 7 ölkə isə məhdudiyyətlər tətbiq etdiyi üçün -1 xal (və ya daha çox – Yunanıstan (-2), Niderland (-8), Böyük Britaniya (-6) itirib. Bu məhdudiyyətlər Vətəndaşlıq və səsvermə hüquqları, Ailə birləşməsi kimi sahələrdə tətbiq olunub. Demək olar ki, bütün sahələrdə 3 International Key Findings/Policy indicators: Key Findings/http://www.mipex.eu/key-findings ETNİK-MƏDƏNİ MÜXTƏLİFLİYİN QORUNMASI VƏ MULTİKULTURALİZM SİYASƏTİNİN ÖLÇÜLMƏSİ 329 məhdudiyyətlər tətbiq edildiyi üçün ən çox azalma Niderland (-8) və Böyük Britaniyada (-6) müşahidə olunub. 6 ölkədə cüzi inkişaf (İsveç), məhdudiyyətlər (Yeni Zelandiya, Sloveniya, İspaniya) olduğu üçün və ya sabit qaldıqları üçün rəqəmlər dəyişməmişdir (Kipr, Slovakiya). İndi isə siyasət istiqamətləri üzrə ayrı-ayrılıqda tanış olaq. Ölkələrin məşğulluq siyasəti miqrantların əksəriyyətinə iş tapmaq üçün kömək edir. Lakin onlara əksər hallarda 10 ildən sonra iş tapmağa kömək edilir və bu işlər, adətən, ixtisas səviyyələrindən aşağı və az maaşlı işlər olur. Ümumilikdə, Avropa ölkələrində əmək qabiliyyətli qeyri-Aİ vətəndaşlarının 1/3 hissəsi məşğulluq, təhsil və təlimdən kənarda qalır. Məşğulluq, təhsil və ya təlimdən yararlana bilməyən qeyri-Aİ vətəndaşlarının sayının ən yüksək olduğu ölkələr Belçika, Fransa, Yunanıstan və İspaniya, ən aşağı (20-25%) olan ölkələr isə Skandinaviya ölkələri, Kipr, Çexiya, Portuqaliya, Niderland, İsveçrə və Böyük Britaniyadır. Yüksək təhsilli kişilər arasında işsizlik (1/4) aşağı təhsilli qadınlardan (40%) daha azdır. Miqrantlar ənənəvi miqrasiya ölkələri (Avstraliya, Kanada, Yeni Zelandiya), Qərbi Avropa ölkələri, Yaponiya və Cənubi Koreyada əmək bazarına daha yaxşı çıxış və ünvanlı dəstəkdən yararlandıqları halda, Kipr, İrlandiya, Türkiyə və Mərkəzi Avropa ölkələrində ən zəif hüquq və imkanlara malikdirlər. Skandinaviya ölkələrində, Avstriya, Almaniya, Niderland, İsveç, Avstraliya, Kanada, Yeni Zelandiya, ABŞ, Yaponiyada yüksək məşğulluq səviyyəsi (≥70%) olduğu halda, Xorvatiya, Yunanıstan, İtaliya, İspaniya, Türkiyədə aşağı səviyyə (≤60%) müşahidə olunur. Əmək bazarının mobilliyi istiqaməti üzrə ən yüksək göstəricilər İsveç (98/100), Portuqaliya (91/100), Norveç (90/100), Almaniya (86/100), Kanadada (81/100), ən aşağı nəticələr isə Türkiyə (15/100), Slovakiya (21/100) və Kiprdə (34/100) qeydə alınmışdır. İnteqrasiya siyasətlərinin nəticələrinə əsasən, məlum olmuşdur ki, qeyri- Aİ vətəndaşlarının 5-7%-i həyat yoldaşları və ya ailəsi ilə yaşamır. Ailələri yanında olmayan miqrantlar Skandinaviya ölkələri, İspaniya və Portuqaliya kimi ailə birləşməsi siyasətləri daha uğurlu olan ölkələrdə birləşməyə ümid edir. Ancaq bir çox ölkələr populist partiyaların təsirini nəzərə alaraq, bu imkanları məhdudlaşdırırlar. Ailə birləşməsi getdikcə siyasiləşdirilir, bu siyasət seçki vədlərinə əsasən dəyişir. Siyasətlər, əsasən, ərizələrin sayı barədə statistikaya əsaslanaraq məhdudlaşdırılır. Ailə birləşməsi siyasəti üzrə ən yüksək göstəricilər İspaniya (90/100), Portuqaliya (88/100), Sloveniya (80/100), Kanada (79/100), MULTİKULTURALİZMƏ GİRİŞ 330 ən aşağı nəticələr Böyük Britaniya (33/100), Kipr (39/100), İrlandiyada (40/100) qeydə alınmışdır. Ölkələrdə müxtəliflik artdıqca, məktəblər və səhiyyə miqrantların xüsusi ehtiyaclarını ödəməyə çətinlik çəkir. Xaricdə doğulmuş uşaqlar Avstraliya, Kanada və Yeni Zelandiyada bütün şagirdlərin 10-17% -ni, İtaliyada və Şimali Avropanın əksər ölkələrində 5-7%-ni təşkil edir. Rəqəmlər Lüksemburq (17%), İrlandiya, İspaniyada (təxminən 8.5%) daha yüksək, Danimarka, Almaniya, Niderlandda (3%) daha aşağıdır. Avstraliya, Kanada, Yeni Zelandiya kimi ənənəvi miqrasiya ölkələrində həm birinci, həm də ikinci nəsil şagirdlərin sayı olduqca çoxdur, bu da bütün şagirdlərin 20-30%-ni təşkil edir. Şimal-Şərqi Avropa ölkələrində birinci nəsil şagirdlərin sayı nisbətən az, ikinci nəsil şagirdləri sayı isə daha çoxdur (bütün şagirdlərin 6-10%-i). İsveç (17,5%) və Lüksemburqda (29%) isə bu rəqəmlər daha yüksəkdir. Ümumiyyətlə, miqrant keçmişə malik şagirdlərin çox olduğu ölkələr təhsil siyasətinə daha çox əhəmiyyət verir. Skandinaviya ölkələri bütün şagirdlər üçün fərdi ehtiyaclara yönələn yanaşmanı əsas götürür. Avstraliya, Kanada, Yeni Zelandiya multikulturalizm vasitəsilə güclü təhsil siyasətini inkişaf etdirir, ABŞ isə həssas irqi və sosial qruplara diqqət yetirir. Əksinə almandilli ölkələr, Fransa, Lüksemburqda təhsil sistemi miqrant şagirdlərin ehtiyaclarına daha az cavab verir. Təhsil siyasətin sahəsində ən yüksək nəticələr İsveç (77/100), Avstraliya (76/100), Yeni Zelandiya (66/100), Norveç (65/100) və Kanadada (65/100), ən aşağı nəticələr isə Bolqarıstan (3/100), Türkiyə (5/100), Macarıstan və Xorvatiyadadır (15/100). Ünvanlı səhiyyə siyasətləri varlı, daha çox miqrant və vergi bazasına sahib olan ölkələrdə güclüdür və miqrantların ehtiyaclarına daha çox cavab verir. Məsələn, bu sahədə ən həssas siyasətə sahib olan 9 ölkənin (ABŞ istisna olmaqla) 8-i (Avstraliya, Danimarka, Norveç, Birləşmiş Krallıq, Yeni Zelandiya və s.) bu dəyişikliyə nail olmaq üçün milli sağlamlıq sistemlərinə malikdir. Bəzi ölkələr (Yaponiya, Fransa, Estoniya və Cənub-Şərqi Avropa ölkələrinin əksəriyyəti) miqrantlara sağlamlıqları üçün qanuni hüquqlar təqdim edirlər, lakin xidmətləri onların ehtiyaclarına uyğunlaşdırmaq üçün az səy göstərirlər. Səhiyyə siyasətinin uğurlu olduğu ölkələr Yeni Zelandiya (75/100), İsveçrə (70/100), ABŞ (69/100), Avstraliya və Norveç (67/100), ən uğursuz olduğu ölkələr isə Latviya (17/100), Sloveniya (18/100), Xorvatiyadır (20/100). Miqrantları siyasi iştirakçılığa təşviq etmək ölkənin inteqrasiya ETNİK-MƏDƏNİ MÜXTƏLİFLİYİN QORUNMASI VƏ MULTİKULTURALİZM SİYASƏTİNİN ÖLÇÜLMƏSİ 331 siyasətinin vacib halqasıdır. 2014-cü ilin məlumatlarına əsasən, Aİ-nın 13 ölkəsində 10 milyon qeyri-Aİ mənşəli vətəndaş məhdudlaşdırıcı siyasətlər nəticəsində səsvermə hüququndan məhrum edilmişdir. Bunlardan 3.5 milyon Almaniyada (yetkin əhalinin təxmini 5%-i), 2.7 milyon İtaliyada (5,4%), 2.2 milyon Fransada (4%), 500 min Yunanıstanda (5.6%), 450 min Avstriyada (6,4%), 275 min Latviyada (17%), 225 min Çexiyada (2,6%), həmçinin minlərlə nəfər Kipr (6,3%), Bolqarıstan Xorvatiya, Malta, Polşa və Ruminayada qeydə alınmışdır. Eyni vəziyyət Kanada, Yaponiya, Türkiyə və ABŞ-da da yaşanmışdır. Beləliklə, siyasi iştirak ölkələr arasında inteqrasiya siyasətinin zəif halqasıdır. Miqrantların siyasi imkanları ölkədən-ölkəyə, xüsusilə də Qərbi və Orta Avropa müqayisə edildikdə fərqlidir. Qərbi Avropada miqrantların siyasi iştirakçılığa çıxış imkanları Orta Avropa ilə müqayisədə daha çoxdur. MİPEX-ə əsasən, siyasi iştirakın yüksək olduğu ölkələr Norveç (82/100), Lüksemburq (81/100), Finlandiya (79/100), Portuqaliya (74/100) və Yeni Zelandiyadır (74/100). Ən aşağı nəticələr isə Ruminiya (0/100), Polşa (6/100) və Türkiyədə (11/100) qeydə alınmışdır. Miqrantların daimi yaşama icazəsi almaları, seçici və bərabər hüquqlu vətəndaşa çevrilmələri ölkənin daimi məskunlaşma və vətəndaşlığa qəbul siyasətindən asılı olaraq dəyişir. Bəzi ölkələrdə (Avstriya, Kipr, Yunanıstan) daimi məskunlaşmanın və vətəndaşlığın məhdudlaşdırılması çox sayda «daimi müvəqqəti» əcnəbilərə yol açır və onların sosial təcridini sürətləndirir. Danimarka, İtaliya, İsveçrə, Estoniya, Latviya kimi ölkələr isə daimi yaşayışa icazənin verilməsini asanlaşdırır, lakin vətəndaşlığı məhdudlaşdırır. Nəticədə miqrantlara milli siyasətdə və bir çox başqa sahələrdə «ikinci sinif vətəndaşlar» kimi davranılır. Müəyyən milli və ya etnik qrupların başqaları üzərində üstünlük təşkil etdiyi ölkələrdə (Macarıstan, Yaponiya, Cənubi Koreya və İspaniya) bərabər hüquqlara zəmanət verilmir. Əksinə, Yeni Zelandiya, İsveç, Norveç, Belçika və Portuqaliya kimi immiqrant ölkələrində miqrantların əksəriyyəti bir çox sahələrdə inteqrasiyanı artıran bərabər və təhlükəsiz hüquqlara malikdirlər. Avropa ölkələrinin əksəriyyətində 5 il ölkədə yaşayan sakinlərin çoxu daimi status və bərabər hüquqlar üçün müraciət edə bilərlər, lakin bu o insanlara şamil olunur ki, dövlət dəstəyi olmadan cəmiyyətdə öz yerlərini tuta biliblər. Yardıma ehtiyacı olanlar və ya yüksək ödənişi ödəmək iqtidarında olmayanlar müvəqqəti vəziyyətdə saxlanılır. Daimi məskunlaşma Belçika, Skandinaviya, Cənub-Qərbi MULTİKULTURALİZMƏ GİRİŞ 332 Avropa, bir neçə Mərkəzi Avropa (Bolqarıstan, Estoniya, Macarıstan, Polşa) ölkələrində inteqrasiya prosesinin normal hissəsidir. 2013-cü ildən 12 milyon qeyri-Aİ mənşəli vətəndaş Avropda daimi məskunlaşma hüququ alıblar. Onların çoxu Almaniyada (2.4 milyon), İtalyada (2.2 milyon), Fransada (1.8 milyon), İspaniyada (1.8 milyon) və Böyük Britaniyada (1.6 milyon) məskunlaşmışdır. Daimi məskunlaşma siyasəti üzrə ən yüksək göstəricilərə Belçika (86/100), İsveç (79/100), İspaniya və Danimarka (74/100), ən aşağı göstəricilərə isə Türkiyə (27/100), Kipr (37/100) və Fransa (48/100) malikdir. Vətəndaşlıq siyasəti əksər Avropa ölkələrində, xüsusilə Avstriya, Malta, Baltikyanı və Cənub-Şərqi Avropa ölkələrində zəif həyata keçirilir. Vətəndaşlığa qəbul üçün miqrantlar ortalama 5-7 il həmin ölkədə yaşamalı, dövlət dilini A2, bəzən B1 səviyyəsində bilməli, inteqrasiya testlərindən keçməlidirlər. Demək olar ki, Avropa ölkərinin yarısından çoxunda vətəndaşlığa qəbul üçün şərtlərdən biri də miqrantın işə-gəlirə sahib olmasıdır (Ənənəvi miqrasiya ölkələrində bu şərt tələb olunmur). İkili vətəndaşlıq qanunla (28 ölkədə) və ya ən azından istisna kimi (Bolqarıstan, Almaniya, Latviya, Litva) qəbul olunmuşdur. Vətəndaşlığa qəbul istiqaməti üzrə ən yüksək nəticələr Portuqaliya (86/100), İsveç (73/100), Almaniya (72/100), Yeni Zelandiyada (71/100), ən zəif nəticələr isə Latviya (17/100), Estoniya (18/100), Bolqarıstandadır (21/100). Nəticələrə əsasən, diskriminasiyaya məruz qalmış insanların 27%-i etnik azlıq, 13%-i isə dini azlıq nümayəndəsidir. Avropa İttifaqı Avropa daxilində güclü anti-diskriminasiya qanunlarının yayılmasına rəvac versə də, bu nisbətən yeni və maliyyə resursları az olduğu üçün lazımi nəticə vermir. Potensial zərər çəkmiş şəxslər zəif dəstəklənir, çünki bərabərlik siyasətinin, orqanların və QHT- lərin gücü azdır. Ayrı-seçkiliyin qurbanları ənənəvi miqrasiya ölkələrində daha çox qorunur və dəstəklənirlər (Kanada və ABŞ Avstraliya və Yeni Zelandiyadan daha yaxşı nəticə göstəriblər). Demək olar ki, MİPEX-də təmsil olunan bütün ölkələr etnik, irqi və dini diskriminasiyanı qanunla qadağan edilmişdir. Anti- diskriminasiya siyasəti üzrə ən uğurlu nəticələr Kanada (92/100), ABŞ (90/100), Bolqarıstan (89/100), Portuqaliyada (88/100), ən aşağı nəticələr isə İslandiya (5/100), Yaponiya (22/100), Türkiyədə (26/100) qeydə alınmışdır. İndi isə Cədvəl 6-də təqdim olunmuş məlumat vasitəsilə MİPEX üzrə 1-ci yer tutmuş İsveçə daha yaxından nəzər salaq. ETNİK-MƏDƏNİ MÜXTƏLİFLİYİN QORUNMASI VƏ MULTİKULTURALİZM SİYASƏTİNİN ÖLÇÜLMƏSİ 333 Yüklə 16,97 Mb. Dostları ilə paylaş:
|