Dərslik Azərbaycan Dillər Universiteti Elmi Şurasının

10.4.3. ABŞ-da multikulturalizm
2019-cu ilin statistikasına görə, Amerika Birləşmiş Ştatlarında 329 milyon 
əhali yaşayır. Bu rəqəm dünya əhalisinin 4,27 faizi deməkdir. ABŞ-da etnik-
mədəni müxtəliflik, əsasən, gəlmələr (miqrantlar) hesabına formalaşmışdır. 
Aparılan sorğuların nəticəsi göstərir ki, 2016-cı ildə Amerikada 43,7 milyondan 
çox immiqrant yaşayıb. Yəni onlar ABŞ-da doğulan miqrant ailəsinin üzvləri deyil. 
Bu fakt gəlmələrin mədəni, dini və etnik tərkibinin də müxtəlif olduğunu deməyə 
əsas verir. Qeyd olunan faktlar bir daha sübut edir ki, bu gün ABŞ dünyanın din, 
dil, mədəniyyət və etnik müxtəlifliyi baxımından ən çoxmədəniyyətli ölkələrindən 
biridir. İlk olaraq ABŞ-da yaşayan əhalinin mədəniyyəti, dil, din və irqi müxtəlifliyi 
ilə bağlı bir sıra məqamlara diqqət yetirmək lazımdır. Çünki qeyd edilən faktorlar 
ölkədə multikulturalizm siyasətinin xüsusiyyətlərini müəyyən etmişdir. 
Amerikada immiqrantların çoxluq təşkil etməsi nəticəsində bu gün yerli 
xalq etnik azlığa çevrilmişdir. Bu baxımdan ölkədə yaşayan əhali dörd qrupa 
bölünür. Birinci qrup - afroamerikanlar və ya qaradərililərdir. Vaxtilə Amerikaya 
gətirilmiş qullar indiki afroamerikanların əcdadlarıdır. Qaradərili amerikalılar 
ölkə əhalisinin təxminən 12 faizini təşkil edirlər. İkinci qrupa ispandilli xalqlar 
daxildir. Onlar əhalinin 13 faizini təşkil edirlər. Üçüncü qrupa Asiya ölkələrindən 
(Çin, Yaponiya, Koreya və s.) bura pənah gətirmiş xalqların nümayəndələri 
daxildir. Ölkə əhalisinin tərkibində onların payı təxminən 5 faizdir. Dördüncü 
qrupa yerli amerikalılar (hindular) daxildir. Onlar ölkə əhalisinin təxminən 1 
faizini təşkil edirlər. 

---

MULTİKULTURALİZMƏ GİRİŞ
370
Qeyd olunan qruplara daxil olanların hər birinin fərqli coğrafiyadan, so
-
sial və siyasi sistemdən gəldiyini nəzərə alsaq, deyə bilərik ki, qruplar arasın
-
da ümumi ortaq mədəniyyət, yaxud kimlik yaratmaq bir o qədər də asan deyil. 
Məsələn, ispan mənşəli əhali Meksika, Puerto-Riko, Kuba və s. Latın Ameri
-
kası ölkələrindən, Asiyadan gələn “amerikalılar” isə daha çox Çin, Yaponiya və 
Koreyadan köç edənlərdir. Bu faktlar Amerikanın etnik coğrafiyası qədər, dini 
coğrafiyasının da mürəkkəb və müxtəlif olduğunu deməyə əsas verir.
Dini müxtəliflik baxımından zəngin olan Amerika cəmiyyətində, demək 
olar ki, bütün dini denominasiyalar təmsil olunur. Araşdırmalar göstərir ki, əhali
-
nin 70,6 faizi xristian dininə (protestantlar, katoliklər, mormonlar, pravoslavlar 
və digərləri), 5,9 faizi qeyri-xristian dinlərinə (yəhudi, müsəlman, buddist, hin
-
du və s.) etiqad etdiyi halda, 22 faiz amerikalı heç bir dinə etiqad etmir (ateistlər, 
aqnostiklər). Qeyd edilən rəqəmlərə baxmayaraq, ABŞ-da rəsmi şəkildə heç bir 
dinə üstünlük verilmir. ABŞ Konstitusiyasına edilən birinci əlavədəki dini eti
-
qad azadlığı ilə bağlı müddəada qeyd olunur ki, ABŞ Konstitusiyası rəsmi din 
elan etmir və bütün dinlərə bərabər hüquq verir. 1794-cü ildə Konqres tərəfindən 
Konstitusiyaya edilən birinci dəyişikliklə Amerikanın dövlət-din (kilsə-dövlət) 
münasibətlərində yeni eranın başlanmasına baxmayaraq, cəmiyyətdə domi
-
nant din təsiri mövcuddur. Hətta bir çox təhlilçi və siyasi analitik Amerikanı 
“Protestant xalq” və ya “Protestanlıq prinsipləri ilə qurulan dövlət” adlandırır. 
Məsələn, Nümayəndələr Palatasında xidmət edən 116-cı Konqresin 471 xristian 
üzvündən 293-ü protestantdır. Amerika tarixində ilk dəfə olaraq 116-cı Konqres
-
də iki müsəlman qadın təmsil olunur. Bütün bunlar onu deməyə əsas verir ki, 
ABŞ-da dövlətin dindən ayrı olmasına baxmayaraq, din faktoru hələ də siyasi 
qərarvermədə mühüm rol oynayır. ABŞ-da din faktoru ilə yanaşı, dil amili də 
multikulturalizm siyasətinin tərkib hissəsini təşkil edir. 
Yeni dünya (indiki Amerika X.Kolumbun kəşfindən sonra belə adlanırdı) 
dil zənginliyi baxımından poliqlot insanı xatırladır. ABŞ əhalisinin təxminən 80 
faizinin doğma dili ingilis dilidir. Buna baxmayaraq, 5 yaşdan yuxarı 291 mi
-
lyon amerikalı evdə fərqli dildə danışır. Evdə danışılan dillər içərisində ispan, 
Çin, taqaloq
5
, fransız, Vyetnam, alman, Koreya, rus, italyan, ərəb, portuqal və 
polyak dilləri üstünlük təşkil edir. Filoloqlar qeyd olunan dilləri mənşəyinə görə 
dörd əsas qrupa bölür: 
5 Filippinin rəsmi dilidir. 

---

MÜASİR DÖVRDƏ QƏRB ÖLKƏLƏRİNDƏ 
ETNİK-MƏDƏNİ MÜXTƏLİFLİK VƏ ONUN TƏNZİMLƏNMƏSİ
371
1.İspan dil qrupu (ispan, ladino və ya sefard dilləri); 
2.Digər Hind-Avropa dilləri (german, roman, slavyan, hind-ari və baltik 
dilləri); 
3. Asiya və Sakit ada dillər qrupu (Çin, Koreya, yapon, tamil, taqaloq və 
s. dillər); 
4. Digər dillər qrupu (macar, ərəb, ivrit, Afrika dilləri, doğma Şimali 
Amerika dilləri, mərkəzi və cənubi Amerikanın aborigen dilləri). 
Bütün bunlar Amerika alimlərini və siyasi xadimlərini düşündürməyə 
bilməzdi. Çünki etnik, din və dil baxımından çoxmədəniyyətli cəmiyyəti idarə 
etmək, onlar arasında dialoq mühiti yaratmaq çətin görünürdü. Lakin Ameri
-
ka XIX əsrin əvvəllərindən başlayaraq etnik-mədəni müxtəlifliyin tənzimlən
-
məsi və onların tanınması məqsədini güdən multikulturalizm siyasəti həyata 
keçirməyə başlamışdır. Assimilyasiya və ya “əridən qazan” yanaşması üzərində 
qurulan bu siyasətin əsas məqsədi miqrantların öz dəyərlərini, milli kimliklərini, 
həyat tərzlərini dəyişərək ev sahibinin mədəniyyətinə tam uyğunlaşmağa məc
-
bur etmək idi. 
Aparılan multikulturalizm siyasətinin ölçülməsi məqsədilə bir sıra indek
-
slər mövcuddur. Onlardan biri də əvvəlki fəslin 3-cü yarımfəslində təhlil olunan 
“İmmiqrant azlıqlar üzrə multikulturalizm siyasəti indeksi (MKS) indeksi”dir. 
Bu indeks ABŞ multikulturalizminin ölçülməsi üçün istifadə oluna bilər. Çünki 
Amerikada multikultural mühiti, əsasən, immiqrantlar formalaşdırır. Bu baxım
-
dan sözügedən indeksin parametrləri ilə ABŞ hökumətinin apardığı multikultur
-
alizm siyasətini dəyərləndirmək mümkündür. 
“İmmiqrant azlıqlar üzrə MKS indeksi” mədəni müxtəlifliyin idarəedilmə
-
si üzrə aşağıdakı siyasi istiqamətləri ehtiva edir:
1. 
Multikulturalizmin konstitusional, qanunvericilik və ya parla-
ment tərəfindən mərkəzi, regional və bələdiyyələr səviyyəsində tanınması və bu 
siyasətin milli etnik icmalarla məşvərətdə həyata keçirilməsi üçün dövlət na-
zirliyinin, katibliyinin və ya məşvərətçi şuranın mövcudluğu;