Dərslik Azərbaycan Dillər Universiteti Elmi Şurasının
Yüklə 16,97 Mb. Pdf görüntüsü
|
| İngilis mütəfəkkiri və
iqtisadçısı Con Stüart Mill (1806-1873). MULTİKULTURALİZMƏ GİRİŞ 42 multikulturalizmdə dövlətin rolu və ya müdaxiləsi azdır. Kukatas qeyd edir ki, azlıqlar dövlət müdaxiləsindən azad olmalıdırlar. Onun konsepsiyasına görə, birləşmə azadlığından açıq cəmiyyət doğur və digər mədəniyyətlərin nümayəndələri bu cəmiyyətin mənsublarına qoşularaq onun üzvünə çevrilə bilərlər. Eyni zamanda yeni qoşulmuş üzvlər və ya kosmopolit mühitin bir hissəsi olaraq öz ənənələrinə uyğun surətdə, yaxud da digərləri ilə yalnız minimal həddə əlaqəyə girərək mədəni azlıqların nümayəndələri kimi rahat yaşaya bilərlər. Kukatasın bu konsepsiyası xüsusən “Dözülməzə Dözmək” (Tolerating the Intolerable) adlı əsərində ifadə olunmuşdur. Kimlika isə dövlətin müdaxiləsini və aktiv rolunu dəstəkləyir. O, bildirir ki, qruplar arasında münasibətlər sadəcə dözümlə kifayətlənərsə, onda qrup daxilində üzvlərlə bərabərhüquqlu davranılma təmin olunmaz. Buna görə də, Kimlika “qrup-differensasiyalı hüquqlar” vasitəsilə tanınma (recognition) konsepsiyasını irəli sürür. Bu cür hüquqları iki kateqoriyaya bölür: ayrı-ayrı qrupların bir-birlərinə münasibətdə olan hüquqlarını nəzərdə tutan qrup hüquqları və hər hansı qrupun öz daxilində onun üzvlərinin fərdi hüquqları. Bir məqamı da qeyd etmək lazımdır ki, qrup hüquqları bəzən öz müqqəddaratını təyinetmə hüququ kimi də qavranılır və bu səbəbdən də multikulturalizm həm də etnik millətçiliklə əlaqələndirilə bilir. Bunun da səbəbi qrup hüquqlarının özündə təmsilçilik və özünü idarəetmə hüquqlarını ehtiva etməsidir. Özünü idarəetmə və təmsilçilik hüququ əldə etmiş qruplar bir tərəfdən özünü idarəetməni öz müqəddaratını təyin etmə səviyyəsinə qaldırmağa meyl edirlər, digər tərəfdən isə öz müqəddəratını təyinetmə hüququnu müstəqil dövlət formasında reallaşdırmaq istəyirlər. Bu da etnik millətçiliyin inkişafına rəvac verir. Misal olarar, multikulturalizm siyasətinin ən uğurlu nümunələrindən sayılan Kanadada Kvebek bölgəsi əsas etibarilə fransızdilli olan və əcdadları Fransadan köçmüş insanlardan formalaşmışdır. Kvebek bölgəsi Kanada dövləti daxilində yüksək muxtariyyətə, yəni özünüidarəetməyə malikdir. Amma bununla kifayətlənməyərək, Kvebekin Kanadadan ayrılaraq müstəqil dövlətə çevrilməsi istiqamətində aparılan ciddi cəhdlər müəyyən gərginliyə səbəb olmuşdur və bu zəmində etnik millətçilik özünü büruzə vermişdir. Hətta bölgənin müstəqilliyi ilə bağlı 1980-ci və 1995-cı illərdə iki referendum keçirilmişdir. Çandran Kukatas bildirir ki, klassik multikulturalizm prinsipləri üzərində qurulmuş multicultural cəmiyyətdə bir sıra qeyri-liberal elementlər də mövcud 43 “MULTİKULTURALİZMƏ GİRİŞ” FƏNNİNİN PREDMETİ VƏ ƏHƏMİYYƏTİ ola bilər. Amma həmin elementlər nə təqibə, nə də assimliyasiyaya məruz qalmamalıdır. Sadəcə olaraq onlara tolerant münasibət göstərilməlidir. Çünki yad mədəniyyətlər və ənənələr, hətta liberalizmə və liberal dəyərlərə uyğun olmadıqda belə onlara tolerantlıqla yanaşmaq lazımdır. Məhz bu baxımdan klassik liberal multikultural rejim ən tolerant rejim kimi xarakterizə oluna bilər. Məsələ ondadır ki, belə rejim hətta ona qarşı çıxanların mövcud olması ilə də barışmağa hazırdır. Amma heç bir qrupa və ya icmaya hansısa xüsusi üstünlük və ya imtiyaz verilmir. Eyni zamanda klassik liberal multikulturalizm heç kəsin öz dəyərlərinə riayət etməsinə və ya müəyyən ənənələrini dəstəkləməsinə mane olmamalıdır, lakin heç bir məqsəd və ya ənənəyə də xüsusi üstünlük verməməli və ya təbliğ etməməlidir. Kukatasın qənaəti ondan ibarətdir ki, klassik liberal multikulturalizm qorxu və ya favoritizmin olmadığı bir yanaşmadır. Multikulturalizmə klassik liberal yanaşmasının əsas problemi ondan ibarətdir ki, ona real həyatda praktik olaraq heç bir nümunə yoxdur. Hətta Çandran Kukatas özü də bu faktı etiraf edir və onu belə izah edir ki, klassik liberal multikulturalizmdə qeyri-real dərəcədə yüksək standart müəyyən etdiyinə görə onu faktiki olaraq həyata keçirmək mümkün deyil. Həmin standart mütləq tolerantlıq standartıdır. Bunları nəzərə alaraq, klassik liberal multikuturalizmi utopik və ya romantik multikulturalizm kimi də xarakterizə etmək olar. Multikulturalizmə liberal yanaşmasından bəhs edərkən bir önəmlı məqamı nəzərə almaq lazımdır. Bu da ondan ibarətdir ki, liberal multikulturalizm məfhumu ilə multikulturalizmə liberal yanaşması eyniləşdırilməməlidir. Multikuluralizmə Vil Kimlikanın və Çandran Kukatasın liberal yanaşmaları müvafiq olaraq müasir liberal multikulturalizm və klassik liberal multikulturalizm kimi xarakterizə oluna bilər. Yəni multikulturalizmə bu iki müəllifin liberal yanaşmaları (klassik və müasir) liberal multikulturalizm anlayışına münasibətdə sinonim kimi çıxış edə bilər. Yüklə 16,97 Mb. Dostları ilə paylaş:
|