MULTİKULTURALİZMƏ GİRİŞ
152
Musadan Birinci məbədin dağıdılmasına
qədər olan dövr
“Tövrat”ın “Yaradılış” kitabına görə, yəhudilərin Misirdəki tarixi Yaqub
peyğəmbər və onun oğullarının bu ölkəyə köçməsi ilə başlayır. On iki qəbiləyə
bölünən yəhudi xalqı Misirdə bir müddət firavan yaşamış, lakin sonradan qula
çevrilmişlər.
“Tövrat”a əsasən, Misirdə yəhudiləri köləlikdən Musa peyğəmbər xilas
etmişdir.
Rəvayətə görə, Horeb dağında Tanrı Musaya səslənmiş və ona İsrail
övladlarını Misirdəki əsarətdən xilas etmək tapşırığını vermişdir. Bu hadisə
Musanın peyğəmbərliyinin başlanğıcı hesab olunur. Rəbbin əmrini insanlara
çatdıran Musa peyğəmbər bu işdə qardaşı Harunu özünə köməkçi götürmüşdür.
Musanın rəhbərliyi altında yəhudilərin Misirdən çıxardılması, onların
möcüzəvi şəkildə fironun zülmündən xilas olmaları, Sina dağında Tanrı ilə əhd
bağlamaları İsrail övladlarının tarixində ikinci dönüş nöqtəsi sayılır. “Sina əhdi”
adlanan bu razılıq zamanı Yahova (“Tövrat”a görə, Tanrının adı)
tərəfindən
Musaya “Tövrat” verilmişdir. Həmçinin Yahova yəhudilərə vəd etmişdir ki,
İsrail övladları onun əmrinə uyğun şəkildə yaşayacaqları təqdirdə, onlar Tanrının
seçilmiş milləti olacaq və Kənan torpaqlarını əldə edəcəklər.
Buna baxmayaraq İsrail övladları vəd edilən Kənan torpaqlarına daxil
ola bilməmişlər. Belə ki, Tanrının “On əmri”ni almaq üçün Musa peyğəmbər
Sina dağına qalxır və orada qırx gün qalır. Bu zaman yəhudilər qızıldan buzov
bütü düzəldərək ona ibadət etməyə başlayır və Musaya üsyan qaldırırlar. Bu
xəyanətə görə, Tanrı onları qırx il səhrada yaşamağa məcbur edir və vəd olunmuş
torpaqları onlara vermir.
Rəvayətə görə, Musa 120 yaşında Moav ölkəsində (Qərbi İordaniya)
vəfat etmişdir. Onun ölümündən sonra Yeşu peyğəmbərin başçılığı ilə Kənan
torpaqları yəhudilər tərəfindən ələ keçirilmiş və on iki yəhudi qəbiləsi arasında
bölüşdürülmüşdür. Yeşu peyğəmbərin ölümündən
sonra bir müddət lidersiz
qalan yəhudilər “Şoftim” adlanan hakimlər tərəfindən idarə olunmuşlar. Sonra
isə onlara Samuel adlı peyğəmbər göndərilmişdir. Samuel İsrail övladlarına
Saulu (Talut) kral təyin etmişdir. Saulun ölümündən sonra fələstinlilərlə
döyüşdə böyük uğur qazanan Davudu Yəhuda qəbiləsi kral seçmişdir. Davud
Yerusəlim (Qüds) şəhərini azad edərək birləşmiş İsrail krallığının paytaxtı elan
153
MİLLİ DİNLƏR
etmişdir. Onun dövründə yəhudilər tərəfindən bütün Kənan diyarının fəthi
yekunlaşmışdır.
Davud yəhudi tarixinin ən mühüm şəxsiyyətlərindən biridir və peyğəmbər
hesab olunur. Onun ölümündən sonra yerinə
keçən oğlu Süleyman müdrik
hökmdar kimi tanınmış və ona da peyğəmbərlik verilmişdir. Süleyman həmçinin
Qüds şəhərində Moria təpəsində böyük məbəd inşa etdirmişdir. Rəvayətə görə,
həmin məbəddə “Əhd sandığı” yerləşdirilmişdi. Bu sandıqda Sina dağında Tanrı
tərəfindən Musaya verilən və üzərində on ilahi əmr həkk olunmuş daş lövhələr
saxlanılırdı.
O zamanlar Süleyman Məbədi yəhudilərin yeganə məbədi idi. Dini mərkəz
rolunu oynayan həmin ibadətgahda dini məsələlər həll olunurdu. Buna görə də
yəhudi tarixində sözügedən dövr “Birinci Məbəd dövrü” adlandırılır.
Süleyman peyğəmbərin vəfatından sonra İsrail krallığı iki hissəyə
parçalanmışdır. Belə ki, Yəhuda tayfası və Binyamin qəbiləsinin yarısı
Süleymanın oğlu Rovoamı öz hökmdarı kimi tanımışdır. Bununla da paytaxtı
Qüds şəhəri olan və Davudun nəsli tərəfindən idarə olunan Yəhuda krallığı
meydana gəlmişdir. Digər on yəhudi qəbiləsi isə Rovoamın hakimiyyətini qəbul
etməyərək I İyerovoamı öz hökmdarı kimi tanımış, nəticədə Şimali İsrail krallığı
yaranmışdır. Müxtəlif hökmdar nəsilləri tərəfindən idarə olunan bu krallığın
paytaxtı əvvəlcə Şxem (indiki Nablus), sonra isə Tirsa şəhərləri olmuşdur.
Tövrata görə, I İyerovoam Yəhuda krallığı ilə əlaqəni tamamilə kəsmək
üçün Qüdsdəki Süleyman Məbədinə alternativ olaraq Dan və Beytel şəhərlərində
iki ibadət yeri tikdirmişdir. Habelə Süleyman Məbədinə gedişin qarşısını almaq
üçün bayram günlərinin tarixini dəyişdirmişdir. Yəhudilər belə davranışı
Tanrıya üsyan kimi qəbul etmişlər. Əhdi-Ətiqdə qeyd olunur ki, I İyerovoam
və sonrakı krallar peyğəmbərlərin xəbərdarlıqlarına baxmayaraq, doğru yoldan
azaraq bütpərəst olmuşlar. Odur ki, Tanrı Şimali İsrail krallığını cəzalandırmış,
bu yəhudi dövləti Assuriya imperiyası tərəfindən işğal olunmuş və burada
məskunlaşmış on yəhudi qəbiləsi sürgünə məruz qalmışdır.
Tarixi mənbələrdə assurlular tərəfindən əsir alınan on qəbilənin aqibəti
haqqında dəqiq məlumatlara rast gəlinmir. Həmin tayfaların sürgün edildikləri
yerlərdə assimilyasiyaya məruz qaldıqları ilə bağlı nəzəriyyələr mövcuddur.
Əksər yəhudilər on qəbilənin Məsih (gəlişi gözlənilən qurtarıcı.- Red.) dövründə
vəd edilən torpaqlara qayıdacağına inanırlar.
MULTİKULTURALİZMƏ GİRİŞ
154
Şimali İsrail krallığının süqutundan sonra Yəhuda krallığı da e.ə. 586-cı
ildə Babil kralı II Navuxodonosor tərəfindən işğal edilmişdir. Bu zaman Qüds
şəhəri məhv edilmiş, 364 il mövcud olan Süleyman Məbədi dağıdılmış, Yəhuda
krallığının əhalisinin xeyli hissəsi Babilə sürgünə göndərilmişdir.
Beləliklə,
yəhudi dövlətçiliyinə son qoyulmuşdur.
Əlli ildən yuxarı davam etmiş Babil sürgünü və ya Babil əsarəti yəhudilərin
dini həyatlarına təsir göstərmişdir. Vətəndən kənarda qapalı icma halında
yaşamağa məcbur qalan yəhudilər üçün Tövrat birləşdirici rol oynamışdır. Babil
əsarəti vaxtı yəhudilər Tövratı öyrənmək və birlikdə ibadət etmək üçün evlərdə
toplaşmağa başlamışlar. Daha sonra ibadət etmək üçün onlar xüsusi binalar –
sinaqoqlar (yunancadan tərcümədə “yığıncaq” mənasını verir. İvrit dilində “beyt
knesset” – yəni “yığıncaq evi”) tikmişlər. Beləliklə, günümüzdə yəhudilərin dini
həyatında böyük rol oynayan sinaqoqlar məhz Babil əsarəti dövründə yaranmışdır.
Həmçinin məhz Babil əsarəti dövründə başqa xalqların nümayəndələri onları
yəhudi adlandırmışdır. Çünki onlar əslən Yəhuda krallığından olmuşlar.
Dostları ilə paylaş: