Dərslik Azərbaycan Dillər Universiteti Elmi Şurasının

Bəhailik
Bəhailik XIX əsrin ikinci yarısında İranda yaranmışdır. Bu dinin 
formalaşmasında Babilik dini hərəkatının təlimi mühüm rol oynamışdır. 
Hərəkatın banisi 
Seyyid Əli Məhəmməd
(1819-1850) sayılır. O, ilk dəfə 
təbliğatına 1844-cü ildə Şiraz şəhərində başlamışdır. Seyyid Əli Məhəmməd 
iddia edirdi ki, onun özü İslamın şiə ənənəsinə görə qeybə çəkilmiş İmam 
Mehdiyə açılan bir 
“Bab”
dır
 
(ərəbcə “qapı” deməkdir.- Red.). İran cəmiyyətinin 
aşağı və orta təbəqələrində özünə xeyli sayda tərəfdar toplaya bilən Babın 
ardıcılları 
babilər
adlandırılmışlar. Bab iddialarında daha da irəli gedərək 
özünü Mehdi elan etmiş və 
“Bəyan”
adlı kitab qələmə almışdır. 
Qeyd edək ki, babilərin uğur qazanmasından narahat olan İranın hakim 
dairələri XIX əsrin 40-cı illərinin sonunda sözügedən dini hərəkatın yatırılması 
istiqamətində qətiyyətli tədbirlərə əl atmışdır. Babilər hərəkatının 20 min 
nəfərədək tərəfdarı qətlə yetirildi, sağ qalan babilər isə qonşu ölkələrə qaçmaq 
məcburiyyətində qaldılar. Babın özü isə 1850-ci ildə edam edildi.
Babilər hərəkatının yatırdılmasına baxmayaraq, Babın qatı 
tərəfdarlarından olan 
Mirzə Hüseyn Əli
(1817-1892) öz dini rəhbərinin işini 
davam etdirmiş, apardığı təbliğat sayəsində yeni dinin – 
bəhailiyin
əsasını 
qoymuşdur. Belə ki, o, 1863-cu ildə Bağdadda sürgündə ikən Bab tərəfindən 
gəlişi əvvəlcədən xəbər verilən Məsih olduğunu iddia etmişdir. Bundan sonra 
Babın tərəfdarlarının böyük hissəsi 
“Bəhaullah”
(“Allahın Cəlalı”) kimi 
məşhurlaşan Mirzə Hüseyn Əlinin ardınca getmişlər.
Dəfələrlə həbs olunan, həyatının 40 ilini sürgünlərdə keçirən, təqiblərə 
məruz qalan Bəhaullah 1892-ci ildə 75 yaşında Osmanlı imperiyasının ucqar 
bölgəsi olan Akko şəhərində (hazırda İsrail ərazisində yerləşir.- Red.) dünyasını 
dəyişmişdir. Onun yolunu oğlu Əbdülbəha, daha sonra isə nəticəsi Şövqi 
Əfəndi davam etdirmişdir. 

---

205
MÜASİR DÖVRDƏ DİN
Bəhaullah yüzə yaxın kitabın müəllifidir. Bəhailər inanırlar ki, bu əsərlər 
Allah tərəfindən vəhy ilə nazil olmuşdur. Həmin əsərlərdən ən məşhurları 
bunlardır: 
“Kitabi-Əqdəs” (“Ən müqəddəs kitab”), “Kitabi-İqan” (“Yəqinlik 
kitabı”), “Kəlimət-i-Məknunə” (“Gizli kəlamlar”).
Bəhailiyin etiqad əsaslarına gəlincə, ilk növbədə qeyd etmək lazımdır ki, 
bu din bütün bəşəriyyətin birliyi prinsipini vurğulayan monoteist dindir. Belə 
ki, Bəhai dininin əsas prinsipləri aşağıdakılardır:
1. Allah birdir.
2. Bütün dinlər birdir.
3. Bəşəriyyət birdir. Cəmiyyətin müxtəlif təbəqələrinə aid olan bütün 
irqlər, millətlər, dinlər və silklər Allah qarşısında birdir.
4. İnsanlar müqəddəs ruha möhtacdırlar.
5. Hər bir insan haqqı müstəqil olaraq axtarmalıdır.
6. Elm və din harmonik olaraq bir-birini tamamlamalıdır. Hər hansı bir 
din elmə ziddirsə, doğru deyil. Elm dinsiz olduqda mövhumatdır.
7. İnsanlar hər cür mövhumatdan imtina etməlidirlər.
8. Kişilər və qadınlar quşun qanadı kimi bərabərdirlər.
9. Hər bir uşaq möhkəm əsası olan təhsil hüququna malikdir.
10. İqtisadi problemlərin mənəvi həlli vardır.
11. Bəşəriyyətə beynəlxalq köməkçi dil lazımdır.
12. Bəşəriyyət dünya dövlətləri tərəfindən dəstəklənən ümumbəşəri 
sülhü yaratmalıdır.
Bəhailikdə İslamda olduğu kimi namaz, oruc, zəkat və həcc ibadətləri 
mövcuddur. Lakin bu dini ayinlərin yerinə yetirilmə şəkli tamamilə fərqlidir. 
Bəhailərə görə, namaz səmimi-qəlbdən Allahı zikr etmək deməkdir. Bu dində 
böyük, orta və kiçik namaz olmaqla üç fərqli namaz forması vardır. Onlardan 
birini qılmaq kifayətdir. İsrailin Akko şəhərində yerləşən Bəhaullahın məzarı 
bəhailərin qibləsi sayılır. 
Bəhailikdə oruc 19 gün (mart ayının 2-dən 20-dək) tutulur. Bu zaman 
səhər gün çıxandan axşam gün batanadək yemək və içmək tam qadağandır. 
Həcc ibadəti yalnız kişilərə və maddi imkanı çatanlara vacib sayılır. 
Bəhailərdə həcc mərasimi Babın Şiraz şəhərindəki evini və ya Bəhaullahın 
Bağdadda qaldığı evi ziyarət etməklə yerinə yetirilir. 
Hazırda dünyanın bir sıra ölkələrində bəhailərin icmaları mövcuddur. 
Dünyada Bəhai dininin mənsublarının sayı 6 milyondan yuxarıdır. Bəhai dininin 

---

MULTİKULTURALİZMƏ GİRİŞ
206
ali ruhani və inzibati orqanı olan Ümumdünya Ədalət Evinin qərərgahı İsrailin 
Hayfa şəhərində yerləşir. Ümumdünya Ədalət Evinin üzvləri hər beş ildən bir 
keçirilən qurultayda bütün Milli Ruhani Məhfilin (regional idarəetmə orqanı.- 
Red.) üzvləri tərəfindən kişilər arasından seçilirlər.
Yerli bəhai icmalarının fəaliyyəti isə ildə bir dəfə seçilən və doqquz 
üzvdən ibarət olan Yerli Ruhani Məhfillər tərəfindən tənzimlənir. Hal-hazırda 
dünyanın müxtəlif ölkələrində 30 mindən çox Yerli Ruhani Məhfil və 179 Milli 
Ruhani Məhfil fəaliyyət göstərir. 
Qeyd edək ki, Bəhai dininin Azərbaycandakı tarixi kökləri XIX əsrə 
gedib çıxır. Çar Rusiyası dövründə Bakıda, xüsusilə Balaxanıda, həmçinin 
Gəncə, Ordubad, Bərdə və digər yerlərdə bəhai dini icmaları mövcud idi. 28 
aprel 1920-ci ildə bolşeviklər Azərbaycanda zorla hakimiyyətiə ələ keçirdikdən 
sonra bəhai icmalarının fəaliyyətinə son qoydular. 
Hazırda respublikamızda bəhailərin əsas fəaliyyət dairəsi Bakı və 
Sumqayıt şəhərlərini əhatə edir.