Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyi

Kalsium və fosfor mübadiləsinin hormonal tənzimlənməsi. Qalxanabənzər ətraf vəzilərdə əmələ gələn parathormon – yüksəkmolekulyarlığa malik zülallı birləşmədir (m.m.=650 000). Orqanizmdə parathormonun tərkibindən, yəni qalxanabənzər ətraf vəzilərin fizioloji fəallıq səviyyəsindən P və Ca qanda konsentrasiyasından asılıdır. Parathormonun təsiri altında qanda Ca²⁺ ionunun miqdarının çoxalması və sümük toxuması ilə dişlərdə azalması baş verir. Parathormon sümük maddəsini dağıdan hüceyrələrin – osteoklastların miqdarını artırır, bunun nəticəsində qana külli miqdarda Ca²⁺ ionu daxil olur. Buna görə də orqanizmdə parathormonun miqdarının çoxalması zamanı (vəzi toxumasının inkişafı zamanı baş verən), fibrozlu astitsümüklərdə mineral maddələrin miqdarının tamamilə azalması inkişaf edərək, onlarda Ca²⁺ ionlarının kəskin şəkildə azalmasının nəticəsi kimi sümüklər ilə dişlərin yumşalması müşahidə olunur. Əksinə, qalxanabənzər ətraf vəzilərin hormonal funksiyasının xroniki çatışmamazlığı zamanı sümüklərdə Ca²⁺ ionu qalığının çökməsi baş verərək, bunun nəticəsi kimi sümüklərin yoğunlaşması və onların kövrəkliyinin kəskin şəkildə artması baş verir.
293
Ca²⁺ ionunun sümüklər ilə dişlərdən qana keçməsinə şərait yaradan parathormon qanda Ca²⁺ miqdarının azalmasına cavab olaraq qalxanabənzər ətraf vəzidə hasil olunur. Ca²⁺ ionunun konsentrasiyasının 1 mq% azalması parathormonun ifraz olunması üçün adekvat siqnala çevrilir. Fosfatların miqdarının çoxalması bilavasitə deyil, Ca²⁺ ionunun tərkibində müvafiq dəyişikliklər vasitəsilə analoji təsir göstərir. Qalxanabənzər ətraf vəzilərin ekstirpasiyası zamanı orqanizmdə Ca²⁺ ionunun miqdarının kəskin şəkildə azalması baş verir. Qanda Ca²⁺ ionunun miqdarının kəskin şəkildə çoxalması zamanı isə qalxanabənzər vəzi sümüklərdə Ca₃ (PO₄)₂ çökməsini stimullaşdıran kalsitonin ifraz edir. Qanda Ca²⁺ ionu miqdarının 0,5 mq% artması qanda Ca²⁺ ionunun konsentrasiyasını azaldan kalsitoinini sekresiyasına şərait yaradır.
Qalxanabənzər ətraf vəzinin fəaliyyəti ilə qanda kalsiumun miqdarı arasında iki tərəfli əlaqə vardır. Belə ki, qanda Ca miqdarının artması, parathormonun miqdarının azalmasına, bu azalma isə onun miqdarının çoxalmasına səbəb olur.
Deməli, orqanizmdə Ca²⁺ ionunun tərkibinin hormonal şəkildə tənzimlənməsini növbəti cür təsəvvür etmək mümkündür. Qanda Ca²⁺ ionunun miqdarının azalması qalxanabənzər ətraf vəzilərin fəallaşması ilə nəticələnir. Parathormonun təsiri altında sümük toxumasının dağılması, Ca²⁺ ionunun sümüklərdən təmizlənməsi və onların qana daxil olması baş verir. Qanda Ca²⁺ ionunun qatılığının çoxalması əks proses – Ca²⁺ ionunun sümük toxumasına qayıdışını doğuran kalsitoninin hasil olunmasına dair siqnal kimi çıxış edir. Antaqonist hormonların təsiri altında Ca²⁺ ionunun qanda toplanması və onun sümük toxumasında tərkibi normal fizioloji hüdudlarda qorunub saxlanılır.