Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin

10.6. Dərslik, iş dəftəri və müəllim üçün

metodik vəsait komp­­lekti
Dərslik təhsil sistemində məzmun və funksiyasına görə əhə­miy­yətli resurslardan biridir. Şagird şəxsiyyətinin formalaşmasında dərs­liklər mühüm rol oynayır. Şagirdlərin təfəkkürünü inkişaf et­dir­mək, əqli fəaliyyətinin əsas üsullarını formalaşdırmaq üçün dərs­lik­lər ən etibarlı vəsait kimi dəyərləndirilir. Buna görə də təhsil isla­hat­ları çərçivəsində həmişə dərsliklərin yaradılmasına xüsusi müs­tə­vi­də yanaşılmış, hökumət səviyyəsində dərslik siyasəti hazırlanaraq tət­biq olunmuşdur. Dərslik siyasətinin məqsədi məktəbliləri stan­dart­lara uyğun bilik, bacarıq və vərdişlərə yiyələndirmək, Vətəninə, xal­qına, onun adət-ənənələrinə bələd olan, milli və ümumbəşəri də­yər­lər zəminində formalaşan, fiziki və mənəvi cəhətdən sağlam, müs­­təqil həyata hazır və demokratik düşüncəli vətəndaşlar kimi yetiş­dirməkdir .

Dərslik konkret fənn üzrə tədris planı və proqram əsasında nə­zəri və praktik biliklərin əsaslarının sistemli və anlaşıqlı şəkildə izah olunduğu əsas vəsaitdir. Konqnitiv (idraki) təhsilin əsas resurs­larından hesab edilən dərsliklər ən zəruri informasiyaları, tapşırıq və ça­lış­maları əks etdirməklə istiqamətləndirici, yönəldici, düşündü­rü­cü funksiyaları daşıyır. Dərsliklərdə artıq informasiya yükünün ol­ma­sı nöqsanlı hal kimi qəbul edilir və bu, onun keyfiyyətinə xələl gə­tirir.

Dövlət təhsil standartlarını özündə əks etdirən fənn kuriku­lum­larına uyğunluq dərsliklərin əsas keyfiyyətlərindən biridir. Əs­lində, bu, dərsliklərin təhsil standartlarında ifadə edilmiş bilik və fəa­liyyətlərin reallaşdırılmasına xidmət etməsinin ifadəsidir. Başqa söz­lə, standartlardan kənara çıxma hallarına yol verilməməsi vacib tə­ləb kimi qarşıya qoyulur.

Dərslik fəal təlim prosesində bir komponent kimi şagirdi idra­ki fəallığa sövq etməli, onu tədqiqatçılığa və yaradıcılığa istiqamət­lən­dirməlidir. Belə olan halda dərsliyin bilik vermək, məlumatlan­dır­maq kimi keçmiş ənənəyə söykənən funksiyası arxa plana keçir.

Hazırda şagirdləri fəaliyyətə sövq etməklə tətbiqi xarakter da­şı­ması dərsliklərin əsas keyfiyyətlərindən hesab edilir, onlarda ba­ca­rıq­ları formalaşdıra bilmək imkanının olması mühüm cəhət kimi də­yər­ləndirilir. Bunun üçün kifayət qədər müxtəlif növ çalışma və tap­şı­rıqlardan istifadə edilməsi tələb olunur.

İnteqrativ bacarıqların inkişafına imkan yaratmaq, onu şəx­siy­yə­tin ümumi keyfiyyətinə çevirmək dərsliklərin xarakterik cəhətlə­rin­dən biri hesab edilməlidir. Bundan əlavə, şagirdlərin dünyagörü­şü­nün formalaşdırılması da diqqət mərkəzində saxlanılmalı, ətraf alə­min obyektiv reallıqları ilə qəbul edilməsi üçün zəruri təlim ma­te­riallarından istifadə olunmasına üstünlük verilməlidir.

Təhsil Sektorunun inkişafı layihəsi üzrə milli koodinator İ.İs­gən­dərov haqlı olaraq vurğulayır ki, dərslikləri kurikulumların tə­ləb­lə­rinə uyğun səviyyədə hazırlamaq üçün bir sıra mühüm peda­qo­ji prinsiplərin gözlənilməsi zəruri hesab edilir. Bunların sırasında aşa­ğıdakılar vardır.

1. Düzgünlük. Bu prinsip dərsliyi qeyri-ciddi faktorlardan uzaq­­laş­dırır, inandırıcı, stimullaşdırıcı mənbəyə çevirir. Şagirdlər dərs­­­liyə etibarlı tədris vəsaiti kimi yanaşırlar. Dərsliyin bu prinsipə uy­­ğun hazırlanması üçün aşağıdakı tələblərin nəzərə alınması vacib bili­nir:

- təlim standartlarına uyğunluq;

- faktorların dəqiqliyi;

- orfoqrafiya, durğu işarələri, qrammatik qaydaların gözlə­nil­mə­s­i­;

- mübahisəli faktorların olmaması.

2. Əyanilik. Dərslikləri baxımlı etmək, onu şagirdin ən yaxın mü­sahibinə, eləcə də stimullaşdırıcı vasitəyə çevirmək üçün əya­ni­liyə mühüm didaktik prinsip kimi müraciət olunur. Aşağıdakıların dərs­liklərdə əks olunması təmin edildikdə bu prinsip tam real­laş­dı­rı­l­ır:

- şəkillər, fotolar;

- illüstrasiyalar;

- sxemlər;

- cədvəllər;

- xəritələr;

- qrafiklər.

Əyaniliyi təmin etmək üçün yuxarıda sadalanan bütün va­si­tə­lə­rin eyni bir dərsliyə daxil edilməsi tələb olunmur. Dərsliklər hazır­la­nar­kən onların özünəməxsus cəhətləri, aid olduğu fənnin xü­su­siy­yət­ləri əsas götürülür, zəruri hesab edilən müvafiq əyani vasitələr se­çilir.