Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin

Əvvəla, nəzəriyyə bilik sistemi olmaq etibarilə müəyyən pred­­­­met sahəsinə malik olmalıdır. Elmi nəzəriyyənin əlaməti olmaq eti­­barilə pred­metlilik göstərir ki, elmi nəzəriyyənin bütün anlayış və müd­dəaları eyni predmet sahəsinə aid olmalı, eyni tədqiqat ob­yek­tini əks etdirməlidirlər.

İkinci, elmi nəzəriyyə gerçəkliyin müəyyən sahəsini adekvat və tam təsvir etməli, başqa sözlə, bu sahənin tədqiqindən alınmış təcrübi məlumatlar nəzəriyyənin əsas prinsip, anlayış, abstraksiya, ideallaşdırma və aksiomları vasitəsilə təsvir olunmalıdır.

Üçüncü, nəzəriyyəyə daxil olan müxtəlif komponentlərin qar­şı­lıqlı əlaqəsi izah edilməlidir, bir mühakimədən digərinə keçməyə im­kan verən müxtəlif müddəaların əlaqəsi yaradılmalıdır.

Nəzəriyyənin izahedicilik qabiliyyəti müasir elmi biliyin inki­şa­fının bir sıra xüsusiyyətlərindən – bəzi nəzəriyyələrdə xüsusi çə­tin­liklərdən, bəzilərində isə nəzəriyyədə əks olunan obyektin müşa­hi­dəsinin bilavasitə həyata keçirilə bilməməsindən irəli gəlir. Nə­zə­riyyənin əlamətlərindən olan izahat həm də elmi tədqiqatın mühüm metodudur. Predmetin mahiyyətinin, onun daxili təbiətinin və inkişaf qanunlarının açılmasında izahat böyük əhəmiyyət kəsb edir.

Yeri gəlmişkən qeyd edək ki, hadisəni izah etmək – bu, hər şeydən əvvəl, onun mahiyyətinin tabe olduğu qanunları açmaq deməkdir. Nəzəriyyə ona görə elmi izahatın əsasını təşkil edir ki, o hadisələrin mahiyyətinin sistemləşdirilmiş inkişafıdır, onun müd­dəa, prinsip, qanun, anlayış və kateqoriyalarında gerçəkliyin mü­hüm əlaqə və münasibətləri əks olunur. Hadisələrin izah edildiyi qa­nun­ların xarakterindən asılı olaraq izahatın müxtəlif növləri bir-bi­rin­dən fərqləndirilir. İzahatın ən geniş yayılmış növləri səbəbiy­yət, funk­sional və struktur izahatlardır.