Dərslik Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyinin

Yoxlayıcı eksperiment. Eksperimental tədqiqatın nəticələrinin obyektivliyi onun necə yoxlanmasından da asılı olur. Eksperimental tədqiqatın nəticələri qiymətləndirilərkən didaktik prosesin kom­po­nentləri – müəllim, şagird, dərslik, dərs vəsaiti, didaktik material, iş şəraiti və s. nəzərə alınmalıdır.

Yoxlayıcı eksperiment ayrı-ayrı faktların alınması və ya də-qiq­­ləşdirilməsi üçün zəruri olan güman və fərziyyənin yoxlan­ma­sı məqsədini daşıyır.

Yoxlayıcı eksperimentdən sonra eyni xarakterli dəqiqləşdirici eks­perimentin aparılması da vacibdir. Belə təkrar eksperiment za­manı ideya və fərziyyə yeni şəraitdə yoxlanır. Əvvəlki və təkrar yox­la­­yıcı eksperimentlərin nəticələrinin müqayisəsi fərziyyənin doğ­ru­lu­ğu haqqında dəqiq və etibarlı fikir irəli sürməyə imkan verir. Eks-perimentin birinci mərhələsində – müəyyənedici eksperiment zama­nı bərabər səviyyəli eksperimental və kontrol siniflərin hamısın­da sorğu eyni suallar əsasında aparılır. Onların hamısına eyn­i mətn üzrə yazı, eyni məsələ və misallar, eyni çalışmalar və s. verilir. Eksperimentdə dəqiq ölçmə və riyazi aparatdan bir vasitə kimi isti­fadə olunur. Didaktik tədqiqatların göstəricilərinin etibar­lılığı şagird­lərin tam və aydın xarakteristikaları ilə bağlıdır. Bu gün uşaq pe­da­qoji proseslərin mərkəzində durur. Ona görə də sinfin xarak­teristikasını tərtib etmək lazımdır. Şagirdlərin inkişafının hər­tərəfli ölçülməsi üçün etibarlı standart ekspertiza metodikası işlə­nil­məlidir.

Didaktik eksperimentin (didaktik eksperimentdən fərqli olaraq metodik eksperiment bilavasitə tədris fənni sisteminə daxil olmaqla frontal xarakter daşıyır, didaktik eksperiment bəzən laborator ekspe­rimentlə məhdudlaşır) ən faydalı növlərindən biri çarpaz eksperi­ment­dir. Mümkün olan amillərin eksperimentə təsirini aradan qal­dır­­maq və alınan nəticənin tam obyektivliyini təmin etmək məq­sə­dilə çarpaz (çarpazlaşan) eksperiment tətbiq olunur: paralel sinif­lərdə (məktəblərdə) tətbiq olunan iş tərzinin yerləri dəyişdirilir və eksperiment davam etdirilir. Y.Ş.Kərimov yazır ki, çarpaz eks­pe­rimentin yüksək obyektivliyini təmin etmək üçün onu bəzən bir sinifdə, bir dərs ərzində aparmaq məsləhət görülür. Bu zaman müəllim sinfi iki qrupa ayırır, yaxud eyni partada əyləşənlərin biri (bir sıra) eksperimental, digəri (o biri sırası) kontrol hesab olunur. Belə eksperimentdə şagirdlərə bütün materiallar yazılı verilir. Müəllim heç bir qrupa izahat vermir. Bununla da müəllimin pedaqoji ustalığının, əhval-ruhiyyəsinin təsirinin qarşısı alınır .