Dərslik «Çİnar-çAP»

§ 8. Insan tofokkiiriiniin inkişafında nitqin rolu

Miirokkob idrak foaliyyoti olan tofokkiiriin istor filogenezdo, istorso do ontogenezdə inkişafı çox miirokkob bir yol keçmişdil Belo ki, əyani-əməli təfəkxürdon sözlii-montiqi tofokkiiro kecul insanin idrak foaliyyətindo çox ciddi dönüş yaratmışdır. Oslindo burada hoqiqi monada bir sıçrayış nozoro çarpır. Tosadiifi deyildir ki, homin sıçrayış cansız alomdon canliya, yaxud bitkilor alomindon heyvanlar aləminə kccidlo miiqayiso edilir. Yoni burada insan idrakının inkişafında tamamilo yeni bir kcyfiyyot - hiafl idrakdan montiqi idrak mərholəsino keçid baş verir, nitq insanin idrak foaliyyotino qoşulur. Bununla da osas psixi proseslor arasinda nisbot tamamilo doyişilir. Ogor ovvollor intellektual foaliyyot bütövlüklə qavrayış çərçivəsindo coroyan cdir vo ya oyani qavras i-materialma tabe olurdusa, indi qavrayışın özü insanlarm ictimai-tarixi təcrübəsinin, ümumiloşmiş dil materiallannin monimsonil-mosi osasinda formalaşan miicorrod sxemlorm tosiri altinda dəyişilir. Yoni nitqli tofokkiir sayosindo insan xarici alomin bilavasito hissi qavrayış soviyyosindo oks etdirilmosindon xarice çıxır, miirokkob olaqo vo miinasibotlori oks etdirir, notico çıxarır.

358 ■fori mosololori holl edir, onda anlayışlar təşəkkül edir. pfokkürün bu formasi insanlarm biliyi monimsomosinin, ondan ifado etmosinin osasinda durur vo insanin miirokkob idrak liyyoti üçün zəmin təşkil edir.

Dil materiallanndan istifado edon tofokkiir gerçokliyin on iluim olamotlorini ayird etmoyo imkan vcrir. Belo olduqda lavasitə qavrayış prosesindo muxtolif xassoloro malik cisimlor r iimumi qrupa aid edilir. Yaxud, zahiron oxşar hesab edilon ayn-Ti cisimlor muxtolif foaliyyot saholorino aid olunur. Nitqli fekkiir montiqi notico çıxannağa, iimumi vo miicorrod anlayışlar atmağa, gerçəkliyi daha dorindon oks etdirmoyo imkan verir. eticodo insan idraki miicorrod, nozori tofokkiir soviyyosino "Jcsolir.

Demoli, tofokkiiriin inkişafına nitq iinsiyyoti ciddi tosir "ztərir. Çünki tofokkiiriin başlıca xiisusiyyotlori - onun vasitoli ikas olmasi vo miicorrodliyi mohz dil materiallan sayosindo umkiin olur. Bu monada deyilir ki, normal adamin tofokkiirii tqlo iizvi surotdo əlaqədardır. Onlarda bu vo ya digor fikir dildon, itqdən xaricdo mövcud ola bilmoz, hom do yaranmaz. Çünki biz *zlorin köməyilo fıkirləşirik, bu halda tofokkiir nitq vasitosilo yata keeirilir. Mosolon, bir ncçə dil bilon adam indiki anda hansi ildo fıkirləşdiyini aydin surotdo dork edir. Nitq vasitosilo insanlar Itoinki öz fikirlorini bir-birino çatdırır, hom do onlann tofokkiirii nitqli iinsiyyot prosesindo təşokkül cdir, formalaşır.