Dərslik «Çİnar-çAP»

§ 2. Ümumi V9 xüsusi qabiliyyətlər
Psixologiyada qabiliyyətlərin vahid və hamı tərofındon qəbul edilən tipologiyası holə işlənilməmişdir. Bu məqsədlə ауп-ауп müəlliflor müxtolif prinsiplərdən istifadə edirlər. Qabiliyyətlorin əsas foaliyyət sahəsinə görə fərqləndirilməsi prinsipi onlann içərisində xüsusi yer tutur. Həmin prinsipə göro, məsələn, texnikı, pedaqoji, bədii qabiliyyətləri, clocə do onlann nisbəton konkrct fəaliyyət sahələri üzro növlərini (mühəndislik, riyazi, musiqi və s. qabiliyyətləri) fərqləndirirlər.

Hor bir fəaliyyət adətən bir neçə qabiliyyətin qarşılıqlı əlaqəsi sayəsində mümkün olıır. 6 №-li cədvəldən bunu aydın görmək olar.

Əgər ayn-ayn foaliyyot sahələri üçün zəruri olan qabiliyyətləri müqayisə ctsək, aydın olar ki, hor bir fəaliyyət daxilində mahiyyət ctibarilə iki növ qabiliyyət toşəkkül tapir. Bunlardan birinciUm psixologiyada ümumi qabiliyyətler, ikincilər isl xüsusi qabiliyyətlər adlanır.

Ümumi və xüsusi qabiliyyotlərin formalaşması fəaliyyətin özünün strukturu ilə bağlıdır. Foaliyyət saholəri müxtəlifdir. onlardan hər birinin özünəməxsus xüsusiyyətləri vardır, lakin bununla yanaşı hamısı üçün ümumi cəhətlər də xasdır. Ümıımı qabiliyyətlor do mohz bu zəmindo omolo golir və inkişaf edir.

Ümumi qabiliyyətlər dedikdə bir sıra fəaliyyət saholorindo iştirak cdən, onlann bu və ya digər dərəcodə müvəffəqiyyətli icrası üçün sort olan qabiliyyətlər nəzərdə tutulur. Umumi qabiliyyotlər psixi proseslər, birinci növbədə, ali psixi proscslor əsasında formalaşır. Qavrayış, hafızə, təfəkkür, toxəyyül və s. foaliyyot proscsində funksional cəhətdən inkişaf cdərək müvafıq qabiliyyətlorə çevrilir.

Xüsusi qabiliyyətlər iso yalnız müəyyən foaliyyot növünün müvoffoqiyyətli icrası üçün sort olan qabiliyyətlərə deyilir. Lüğət chtiyatı və ifadəli dil, söz assosiasiyalarının zənginliyi ədobi

424