Dərslik «Çİnar-çAP»

§ 3. Ünsiyyət çətinlikləri və onlann aradan qaldınlması yollan

Ünsiyyot prosesindo müəyyən çətinliklər - kommunikativ mancələr müşahidə olunur. Onlar, adətən, sosial vo ya psixoloji xarakter daşıyırlar.

Müxtəlif sosial qruplara monsub olan adamlar arasinda sosial, siyasi, dini, peso forqlori vo s. kəskin şəkildə özünü göstordikdə, onlar situasiyanı eyni şəkildə başa düşmür, anlayışlan müxtəlif monalarda işlədir, hadisolərə müxtəlif baxımdan yanaşırlar vo s. Şübhəsiz ki, belə maneələr olduqda da kommunikasiya prosesi hoyata keçir. Hətta hərbi düşmənlər bclə danışıqlar apanrlar. Lakin bir cəhət aydındır: sosial xaraktcrli kommunikativ maneələr olduqda, ünsiyyət şəraiti xeyli mürokkəbləşir.

Ünsiyyət prosesinə psixoloji xarakterli kommunikativ maneələr do mühüm təsir göstərir: belə çətinliklər ya müsahiblərin miioyyon fordi psixoloji xüsusiyyətlərə malik olması (məsələn, onlardan birinin həddindən artıq utancaq, digərinin qapalı və ya «qaradinməz» olması, ya da onlann arasında xüsusi növlü psixoloji münasibətlərin - bir-birinə qarşı qərəz, odavət, düşmənçilik.

inamsızlıq və s.-nin əmələ gəlməsi nəticəsində meydana çıxır. Belo hallarda ünsiyyətin münasibətlə əlaqəsi aydın nozorə çarpır. Mosəlonin belə qoyuluşu nəinki clmi, hom də böyük praktik əhəmiyyəti olan nəticolər çıxarmaq imkanı verir.

Ünsiyyət proscsində komnııınikativ maneələri nccə aradan qaldınnaq olar? Bu mühüm məsoləni praktik cəhətdən hansı yollarla daha somoroli holi etmək mümkündür? Psixoloqlann fıkrincə, kommunikativ mancolori aradan qaldırmaq üçün adamlann unsiyyot mədəniyyətini artırmaq. onlara ünsıyyot vordişlori aşılamaq lazımdır.

Müasir dövrdə ünsiyyət vərdişləri aşılamağın tosirli vasitəsi kimi sosial-psixoloji trcninqdən (ingilisco trainin - ö'yronmək, hazırlamaq, moşq etmək dcməkdir) istifado olunur.

Sosial-psixoloji trcninq sosial-psixologiyanın tətbiqi bölmolorindon biridir. Özünüdorkctmə, ünsiyyot və qarşılıqlı tosir vərdişlorinin formalaşması sahəsindo qrup mctodlarının işlonil-məsi və tətbiqi onun osas vəzifosini təşkil edir. Sosial-psixoloji trcniııq prosesindo başlıca vasito kimi müxtolif modifıkasiyalarda tətbiq edilən qrup diskussiyasından və rollu oyunlardan istifadə olunur.

Sosial-psixoloji trcninqın köməyilə, bir tərəfdon, unsiyyot sahosində həyati çətinliklərlə rastlaşmış adamlarda kommunikativ vordişlər fonnalaşdırılır vo ya onlann ümumi kommunikativ hazırlığı tokmilloşdirilir; digor tərəfdən iso bilavasito adamlarla bağlı olan peşo sahiblorindo - rohbor işçilordo. pcdaqoqlarda, tıbb işçilərində, idman moşqçilorində və b. xüsusi kommunikativ

vordişlor yaradılır.

Sosial-psixoloji treninq idcyasını mahiyyol ctibarılo alman psıxoloqu Kurt Levin iroli sünnüşdür. Bu. Z. Freydin psixoanaliz, C. Morenonun sosiomcıriya no/.oriyyosindo vo s.-do də müəyyon dv>ı\)codə öz əksini tapmışdır. Lakin bununla belo, sosial-psixoloji trenınqi praktik surotdə ilk dəfo amcrikan psixoloqu vo psixiatrı K. Rocers 1947-ci ildə tətbiq ctmoyə başlamışdır.

K. Rocers fordin qavrayış alomino xüsusi əhəmıyyət vcrirdi. Onun fıkrincə. fərdin davranışı guya onun qavrayışı ilo müoyyən olunur, о, reallığı песо qavrayırsa, ona elo do rcaksiya göstorir. İnsanm otraf gcrçokliyi vo özünü qavraması salıəsində doyisiklik-lər baş veron kimi, onun davranısında da doyişiklik əmolo golir. * K.Rocers belo hcsab edirdi ki, qrupda şəxsiyyətlorarası

514 münasibətləri yaxşılaşdırmaq, adama özünün düzgün qiymət-ləndirildiyini hiss etmək imkanı vcron xüsusi iqlim yaratmaq yolu ilo şoxsiyyətin özünü təkmilləşdirməsini təmin etmək olar. O, bu sahədə sosial-psixoloji treninqə böyük əhomiyyət verirdi.

Sosial-psixoloji treninq məqsodilo xüsusi kiçik qruplar to^kıl olunur. 1949-cu ildə bu qruplara T-qrup adı verildi (T- «Treninq» sözünün ilk horfıdir - treninq qrup deməkdir).

T-qrup qısa müddət ərzindo (bir песо gündən bir neçə həftoyə qədər) foaliyyot göstərir. Qrup üzvləri arasmda, bir torəfdon, onlann həyatda giro bilmədikləri şəxsi münasibətlər yaradılır və bu zəmində zəruri ünsiyyət vərdişləri aşılanır, digər tərəfdən, öz münasibotlorini başa düşmələrinə diqqət yetirilir.

Rocers «Humanistik psixologiya» adlanan cərəyanın əsas nümayəndolərindən biridir. Qərb psixologiyasının bütün cərəyan-lan kimi humanistik psixologiyanı da tohlil edərkən onun sosial və psixoloji aspcktlorinə diqqət yetinnək lazımdır. Bu cərəyan daxi-lindo işlənilmiş mctodlar psixoloji nöqteyi-nəzərdən maraqlıdır.

Hal-hazırda sosial-psixoloji trcninq praktikası psixologiya clminin sürətlə inkişaf cdən totbiqi saholərindon birino çcvrilmişdir. Sosial-psixoloji trcninqdən müxtəlif profılli mütəxəs-sislor - rəhbor işçilor, müəllimlor, hokimlər, psixoloqlar, ticarət işçiləri və s. hazırlığında istifado olunur. Ər-arvad konfliktlərinin aradan qaldırılması, valideynlərlo uşaqlar arasında münasibətloriıı yaxşılaşdınlması, «çətin» yeniyetmolorin torbiyəsi və s. sahəlordə do sosial-psixoloji treninq gcniş tətbiq olunur.