Dərslik «Çİnar-çAP»

1 Bax: Psixologiya. A.A.Krılovun rcdaktəsi altında. M. 1998, səh. 530.

552 şəxsi mənafcyi onun siyasi fəaliyyətində dominantlıq kəsb edərsə, belo şəxsləri siyasətçi deyil, siyasi fınldaqçı adlandırmaq psixoloji cəhətdən daha adekvat olur, çünki belələri siyasi foaliyyoti əslində təhrif cdir, ondan öz eqoist moqsodlori naminə istifado etmək üçün bir vasito kimi bəhrələnirlər.

Bu monada bclə bir fıkirlə razüaşmaq olar ki, şər insanın içində doğulur, onun sənətindən, о cümlədən siyasətlo moşğul olma-sından yox. Məkrli təbiətə malik olan siyasətə qoşulmuş şəxslər, siyasətdə öz məkrli niyyətlərini həyata keçirmoyə can atırlar. Bu mənada məkrlo yoğrulmuş siyasət əsl siyasət hesab edilo bilməz, bu, siyasətdon çox müəyyən şəxslərin, qrupun, zümrənin mənafeyini qorumaq üçün zahirən siyasi don geydirilmiş, mahiy-yətcə isə ümumi xalqın monafeyinin əksinə yönəlmiş fırıldaqçı və cinayətkar fəaliyyotdir, burada siyasi məzmundan çox afyora ön plana kcçir. Məhz belələrinin «siyasi fəaliyyəti»ni psixoloji cəhətdon təhlil edərkən Hozrət Əlinin belo bir kəlamı yada düşür ki, «Allahdan qorxmasaydım, siyasətçi olardım». Əlbottə, məhz eqoist moqsədlərlo siyasət naminə siyasi afyora ilə məşğul olanlar «Allahdan qorxmadan» siyasət pərdəsi altında hər cür cinayətə ol atır, onun son noticələrini isə göz önünə gətirməyə qabil olmurlar. Əlbəttə, burada osas məsələ əyrini güzgüdə yox - yəni siyasətlə məşğul olmaqda deyil, siyasətdən песо istifado edənlərdə axtarmaq düzgün olardı. Halbuki siyasət noinki ümumon dövlətin, о cümlədən müəyyən insan toplumlannın, qruplann foaliyyotinin tənzimi üçün çox vacibdir, bəzən hətta haqlı olaraq qeyd edirlor ki, siyasət hava-su qodor vacibdir.

Siyasoti belo bir zərurətə çevirmək üçün siyasoto qoşulan insan və ya professional siyasətçi siyasotin psixoloji vasitəlorinə dərindən bələd olmalı və ondan vaxtında və yerindo düzgün istifado etməyi bacarmalıdır.

Dilimizdə işlədilən «siyasətdə naşılıq» anlayışı müəyyən monada siyasotin psixoloji vasitələrinə nabələdliyi bildirir. Homin nabolodlik sayosində siyasoto qoşulan şəxs vo ya şəxslər öz siyasi foaliyyoti prosesindo hansı vasitolorlə cəmiyyotə və dövlət hakimiyyətinə təsir etmək yollarını düzgün müəyyənləşdirə bilmirlor. Mosolon, müasir dövrdə bəzi siyasi partiyaların ol atdığı tosir vasitoləri (məsələn, küçə yürüşləri, piketlər, aclıq aksiyaları və s.) bir torəfdən kütlənin şuur səviyyəsi vo ona psixoloji hazırlıqla bağlıdırsa, digər tərəfdən hansı sistemə təsiri, yəni

553 hakimiyyətin və onu idarə edənlərin psixologiyasını nəzərə almaq əsasında qurulmalıdır.

Bu cəhətdən siyasətçi oməyinin əsas vasitələri ilk növbədə kütlonin şüuruna yol tapmaq (yəni ideologiyanın yayılması, fikir vo hissləri zobt ctmok moharəti), hüquqi tənzim - kütlənin ziyanına olan qanunların dəyişdirilməsinə vadar etmək, iqtisadi güzəştlorə nail olmaq (golir vo xorclorin reformasına nail olmaq), miiqavimot vo toziqo eyni yol la cavab vermoyə hazır olmaqdır. Siyasətçi konkret şəraitdə homin vasitolordon birini vo ya eyni zamanda bir neçosini seçə bilor. Əlbəttə, homin tosir vasitələri seçilərkən burada risk vo məsuliyyət çox böyük olur. Bunun üçün siyasətçi şəxsi inteqral keyfiyyətlərə do malik olmalıdır. Burada siyasətçinin inkişaf etmiş özüno nəzarət, özünü idarəetmə qabiliyyəti, özünütənzimi mühüm rol oynayır. Emosianallıq, çılğınlıq, düşünülməmiş qərar qəbulu işo çox böyük ziyan vura bilor.

Bu mənada mosuliyyotdən onu yalnız və yalnız müvəffəqiyyət və qələbə qazanmaq xilas edə bilər. Müvəffəqiyyətsizlik və məğlubiyyət halında ya onu siyasi fəaliyyoto son qoymaq (yəni siyasi ölüm), yaxud onu qınamaq, mühakimə etmok, siyasi fəaliy-yətinə qadağan qoyulması (professional ölüm), kütləvi informasiya vasitələrində, tarixi ədəbiyyatda biabır edilmək (mənəvi ölüm) gözləyir. Demoli, siyasətə qoşulan şəxslərin öz əmək vo ya foaliy­yot vasitələrini seçmələri ağır psixoloji yaşantılarla, tovqoladə dərəcədə çotin qorarlar qəbul ctməklo əlaqodardır. Çox toossüf ki, məsəlonin bu cəhətini bəziləri о qodor də aydm dərk ctmir. Bəzən do ətrafına öz yaxın adamlarını, qohum-qardaşım yığıb ycni partiya: «siyasi horokot» yaratmaqla məşğul olur. Burada osas qayə daha çox öz şəxsi ambisiyalarını həyata keçirmək cəhdlərində ifado olunur.

Bizim dövrümüzdə kiçik bir respublikada az qala yiizlərlə «partiya yaratmaq» cəhdi bos, no ilo izah cdilo bilor. Burada sosial sirayət mexanizmi, «qonşudan geridə qalmamaq» cəhdi ön plana keçir. Əslindo adlan ilə fərqlənən həmin partiyaların əksəriyyətini bir ümumi cəhət birləşdirir: özümüz üçün nə qopara bilərik?»

Burada iimumi amal, yüksək ideya, milli mənafe, ümumxalq mənafeyi агха plana keçir, «özüm üçün», «özümünkülər üçün» nə etmok olar ciddi-cəhdi ön plana keçir.

Əslində iso bu, ümumi amal uğrunda mübarizəni zəiflətmək üçün qüvvolərin parçalanmasına yönəldilmiş bir siyasətin məhsuludur. Belo bir qarmaqarışıqlıq şəraitində əhalini hədsiz

554 psixoloji gorginlikdə saxlamağa, məqsədəmüvafıq siyasi davranış nümayiş etdirməyo (yəni öz emosiyalarını, iradəsini, təfokkürünü hədsiz gərginliyə alışdırmağa), siyasi, iqqisadi, hüquqi və fıziki təzyiqlərə dözüm nümayiş etdirməyə alışdırmaq məqsədi güdülür. Yəni su bulanıq olduqca «balıq tutmaq» asanlaşır. Son dövrlərdə ayrı-ayrı siyasotçilərin dilindən eşidilən «xalqtmız çox səbrli, dözümlü xalqdır» kimi fikirlər əslində xalqı öz siyasi vo iqtisadi, mənəvi vəziyyətini düzgün dork edib qiymətləndirmək, adekvat nəticələr çıxarmaq fıkrindən uzaqlaşdırmağa, onu daha avam və müti şəkildə saxlamağa cohddən başqa bir şey deyildir.

Belələri bir cəhoti yaddan çıxarırlar ki, xalqın, ümumən əhalinin, bütün insanlann həm fıziki, hom psixi, hom də mənəvi sağlamlığı, dözümü miioyyon həddo qodor olur, yoni səbrin də, dözümün do həddi var, bundan о tərəfə hər şey birdən tükənə bilər, bu isə qəflətən, gözlənilməz sosial partlayışa gətirib çıxara bilər. Bu monada siyasətdə də əhalinin əsəb-psixi və fıziki energiyasının hüdudu nəzərə alınmalıdır.

Yalançı vodlərlə insanları nə qədər aldatmaq olar?!

Əlbəttə, burada xalqın etnik-psixoloji xüsusiyyətlərindən, yoni onun adət-ənənəsindən, milli xarakterindən, şuur səviyyəsindən, steriotip və yönümlərindən, əhalinin sosial tərkibindən, onun təhsil vo mədəni inkişaf səviyyəsindən çox şey asılıdır. Bu cəhətlor siyasi fəaliyyətdə dəqiq surətdo öyronilib nəzəro alınmalıdır. Həmin «nəzərəalma» iso iki istiqamətdə qurulur: birincisi, bundan öz mənafeyi naminə песо sui-istifadə ctmok olar, ikinci iso, həmin cəhətləri nəzərə almaqla siyasi foaliyyoti müsbət istiqamətə песо yönəltmək olar. İkinci halda sosial qrupların şüur soviyyəsinə təsir etmək, onları müsbət istiqamətində dəyişdinnək, iimumi amal istiqamətində yönəltmək do siyasi fəaliyyətdə, yəni siyasotçinin ideoloji fəaliyyətində mühüm yer tutur.

Bu monada siyasi foaliyyot çox mürəkkəb foaliyyot sahəsi olub yüksək professional hazırlıqla yanaşı dərin psixoloji sərişto tələb cdir. Burada psixoloji səriştosizlik cəmiyyətə daha baha başa gələ bilor. Odur ki, siyasi fəaliyyətlə məşğul olan şəxslor ilk növbədə insan psixologiyasına, xüsusən do sosial vo siyasi, eləco do ctnik psixologiya məsələlərinə dərindon bələd olmalıdırlar.

555
XX FƏSİL

ŞƏXSİYYƏT VƏ AİLƏ 1. Ailə: məhəbbət və şəxsiyyət

Bodii odəbiyyatın insan əzəməti və loyaqəti haqqında yaratdığı ən böyük psixoloji himn məhəbbət himnidir.

Məhobbət... Oğlan və qızlann bədbəxt və xoşbəxt mohəbbəti bütün dövrlərdə bodii ədobiyyatın on başlıca mövzusu olmuşdur. Təsadüfi deyildir ki, hər xalqın öz «Leyli və Моспип» dastanı vardır...

Bu munis hissin insan hoyatinda əhomiyyoti aydındır. Mohəbbot bünövroli ailələr həmişo xoşboxt olurlar. Məhəbbət do canlıdır, о da doğulur, ömrünün bahar və qış fosillərini yaşayır. Bəs, bizim müasirimizin ailə hoyatinda məhobbot hissi песо rol oynayir?

Məhəbbot qanunlan ilə yaşayan ailələr çoxdur. Ər və ya arvad bütün həyatı boyu nəinki ömür-gün yoldaşını sevir, hom do ona öz uşaqlarını, cv-eşiyini sevmoyi öyrədir, hətta özlorinin ixtiyar çağlannda bclə bir-birinin qolbini gonclik mohobbətinin рак nəfəsi və qeyri-adi hərarəti ilə isidirlər.

Xalqımızın dahi bostəkarı Üzeyir Hacıbəyovla bir yerdə işləmiş, onunla yoldaşlıq və dostluq ctmiş odəbiyyat vo incəsənət xadimləri yazırlar ki, o, məşqlərə tək golməzdi, hoyat yoldaşı Məleykə xanımı da özü ilə gotirərdi. Məleyko xanım onun bütün yaradıcılığını izləyir, ərinin sevinci ilə yaşayırdı.

İnsan mohəbbətinin bu böyük möcüzəsini nə ilə izah etmək

olar?

Ailonin inkişafının bütün morhololərində mohəbbət hissi onun psixoloji bünövrəsini, toməl daşını təşkil edirmi? Xoşbəxt olmaq üçün tokcə məhobbot hissi kifayətdirmi? Sosioloqlar və psixoloqlar bu mühüm suallan aydınlaşdırarkən maraqlı faktlar aşkara çıxarmışlar. Bəzilori ilo tanış olaq.

Ailə xoşbəxtliyinin sirlərini təkcə mohəbbətlo izah ctmok bu gün çox sadəlövh görünərdi. Adamların toxminon 30 faizi bir-birini sevmodən ailə qururlar. Buraya ilk növbodə qohum vo tanışlar, ana və bacılar vasitəsilə yaranan ailolər daxildir. Bir çox ailəlor isə tosadüfi tanışlıq osasında yaranır. Müoyyon mülahizə ilə bağlanan nikahlara da az təsadüf olunmur. Boşanmaya aid statistika göstərir

556 k,, bu aıləlonn Ыг <_г1д^өп vaxt keçdikden s Belo atlələro a z о in _aı, 1 о 1 о r deyiiir. 1978-cı ildo boşanma not.cosmdə d>| ^ *lol_{Ərdən 3>7 faizinin ömrü} , ^

faızinın omru ««ЈЛј tokc^ ömrü 3-4 il olmuşdur. Azömürİü

ailolonn ugursuz ta сип ^ _{( qanunIanna} и

dorocodo ^d0^^u;_ilaı_ənnha^ qeyd edok. Qarş.lıql, mohobbot

olmadanyaranmışa.lai _un^is. sonradan dajıhnnı? Xeyr. Hotta
bir-b.nm sevmodon £ ^_{ş уә} У па

hoqıqı mə^^xoş^ W. Onlar ev.onondon sonra Ыг b,rıno sankı «утокУ _bbel > saglam uşaqlar torbiyo edirlor.

qısa muddotdo _Ы^*^1п ™hkomlonmosi, xoşboxt ailo

kimı ınkışai etmesı ⁿ%ı_əşdiJ^ard._r?

Sosioloqlar тиоуУ ^lor ki, kişı vo qad.nların 70 faizı
bir-bınnıi sevorok cyl* ^_ӘЛ1 _8еуәп göyçok olan> - dcmislor
Burada da bız qor.b* ^ о _{ад1 Evlənəndən} »

keç», molum olur к • ^ _f Уа1_{Шг 46 ш fa}

sevmokdo ^^1^^.«Ч sevmir. ümumiyyotlo