Dərslik «Çİnar-çAP»

_cojn]y^4Hofəj^

ŞoMW.B.M.Kadrovagöroe.mlerin.esnifat.

onun tarixi vozifosi do mohz bundan ibarotdir, onun inkişaf perspektivlori do elo bununla bağlıdır.

Psixologiyanin öyrondiyi məsolələr miixtolif elmlori maraq-landinr. Homin elmlorin tam olmayan siyahısı, bclodir: sosiologi-ya, demoqrafiya, estetika, etika, siyasi, hiiquqi, iqtisadi, tarixi elm­lor, pedaqogika, dilçilik, kriminologiya, semiotika, ctnoqrafiya,

antropologiya vo s.

Bu baximdan biz psixologiya elminin folsofi, humanitar vo to­bii elmlorlo qarşılıqlı olaqosini miixtolif faktlar əsasında aydınlaş-dıra bilorik.

Tarix. iqtisadiyyat, etnoqrafiya, sosiologiya, linqivistika, odo-biyyatşünaslıq, sənətşünaslıq, hiiquqi, siyasi, tobii elmlorin öyron-diyi proses vo hadisolorin todqiqi mahiyyot etibarilo psixoloji prob-lcmlərin qoyuluşuna gotirib çıxarır. Psixologiyanin yuxanda qeyd etdiyimiz ayn-ayn saholori - psixolinqivistika, iqtisadi, sosial, pe­daqoji, tibbi, miihondislik psixologiyasi vo s. bu baximdan noinki miihiim elmi, hom do praktik ohomiyyoto malikdir. Psixologiyanin başqa elmlorlo olaqosi о qodor çoxcohotlidir ki, hotta onlann hiidu-dunda aynca psixoloji bilik saholori fonnalaşmışdır. Mosolon, icti­mai elmlorlo (sosiologiya, iqtisadiyyat, hiiquq vo s.) psixologiyanin hududunda sosial psixologiya, eloco do onunla bilavasitə bağlı olan tarixi, iqtisadi, etnik. hiiquqi, siyasi, pedaqoji vo s. psixologiya, psi-xolingivistika, incosonot psixologiyasi və s. fonnalaşmışdır. Tobii elmlorlo psixologiyanin hududunda iso zoopsixologiya, miiqayiso­li psixologiya, psixofiziologiya, psixobiokimya, tibbi psixologiya, ncyropsixologiya vo s. təşəkkül etmişdir. Texniki elmlorlo psixolo-kiyanin hududunda omolo golon elmlor icorisindo iso miihondislik psixologiyasi miihiim yer tutur. Təyyarəçilik psixologiyasi vo kos-mik psixologiyanin meydana gəlməsi vo inkişafı da clmi-tcxniki to-roqqi ilo bağlıdır.

Bir cohoti do aynca qeyd etmok lazimdir. Psixologiyanin özü-nün do miistoqil elm sahosi kimi fonnalaşması da folsofi, humani­tar vo tobii elmlorlo bilavasito bağlıdır. Bir torofdon, folsofi vo hu­manitar elmlorin, dikor torofdon iso tobii elmlorin inkişafı prose­sindo psixoloji elmlorin problemlori omolo gəlmişdir.

Miiasir dövrdə psixologiyanin miixtolif elmlorlo qarşılıqlı ola­qosi şəbəkəsi daha da genişlonmişdir. Psixologiya psixi hoyatm qa-luinlanni öyrənərkən bu vo ya digor dorocodo insan problemini todqiq edon biitiin başqa elmlorin nailiyyotlorindon istifado edir. O, bu nailiyyotlordon istifado ctmodon inkişaf edo bilmoz. Psixologi­ya elminin metodlan da. birinci növbodo, bu prosesdə formalaşmış-dır.

Elmi-texniki inqilab şəraitində hor hansi bir elmin başqa elmlorlo qarşılıqlı olaqosi no qodor zoruri olsa da, burada bir elmin nozori sxemlorinin vo mctodlannin mexaniki surotdo başqa bir elm sahəsinə keçirilməsi üçün imkan yaranır. Elmşünaslıqda belo halla-ra reduksionizm (latınca reductio - qayıtma, geriyə çəkmək de­mokdir) dcyilir.

Son zamanlar psixologiyada reduksionizm haqqinda az danışıl-mır. Psixologiya sahosindo reduksionizm psixi hadisolorin fiziolo-ji, biokimyovi, biofıziki hadisələro müncər edilməsi, onlarla qarış-dırılması, hotta ovoz edilmosi kimi özünü göstərir. Bu cohotdon psixologiyada rcduksionizmin miixtolif formalanm fizioloji, bio­loji, kibemetik, sosioloji, riyazi vo s. formalanm forqlondirirlor. Reduksionizm mahiyyot etibarilo psixoloji qanunauygunluqlan tohrif edir vo ya bilavasito inkar cdir. Sistcmlilik prinsipinin totbi-qi reduksionizm hallannin aradan qaldırılması üçiin xüsusi ohomiy­yoto malikdir.

Psixologiyanin başqa elmlorlo qarşılıqlı olaqosi onun inkişafı-nın başlıca şərtidir. Yeni problemlor mohz bu zomindo meydana çı-xır, onun osasinda yeni mctodlar formalaşır, yeni faktlar oldo olu­nur, yeni konsepsiya vo nozoriyyələr yaradılır.